سقوط حاکمیت شرکتی

چرا ایران توان چندانی برای استفاده از فرصت‌های بزرگ عصر رباتیک ندارد؟ بسیاری معتقدند تولید در عصر انقلاب چهارم صنعتی در ایران شکوفا خواهد شد، چراکه بسترهای فناوری اطلاعات یا توجه به توسعه دانش‌بنیان‌ها مسیر را برای استفاده از فرصت‌های جدید مهیا می‌کند. یک گزارش جالب و پر از شواهد اما این فرضیه را رد می‌کند و از قضا دید روشنی به تحلیلگران بخش تولید در ایران ارائه می‌دهد.

داده‌های مؤسسه جهانی اف‌ام گلوبال (FM Global) که در حوزه بیمه و تحلیل اقتصادی فعال است، نشان‌دهنده تأثیر شدید تحریم بر اقتصاد ایران است. در ادامه با بررسی دقیق این گزارش و جست‌و‌جو در شواهد ارائه‌شده در شاخص 2021 انعطاف‌پذیری، هم ایران را با رقبای منطقه‌ای مقایسه می‌کنیم و هم سعی می‌کنیم امراض مختلفی که بنگاه‌های کشور را تضعیف کرده، شناسایی کنیم. رفع این امراض می‌تواند به انعطاف‌پذیری اقتصاد ایران و شرکت‌های ایرانی منجر شود. یک اقتصاد سالم‌تر به‌سرعت کشور را در مسیر استفاده از فرصت‌های مهم خلق ثروت در عصر انقلاب دیجیتال یاری می‌کند.

چه شد که این شد؟
همه‌چیز از تحریم شروع شد. کشور به‌هیچ‌عنوان توانایی لازم را نه در دولت و نه در بخش خصوصی نداشت تا در خلأ تجارت خارجی، نفت و مراودات آزاد بانکی، بتواند نیازهای مصرفی، صنعتی و خدماتی خود را رفع کند. یک دهه پس از آغاز شدیدترین تحریم‌های تاریخ علیه ایران، گزارش مؤسسه FM به‌خوبی نشان می‌دهد ایران از تحریم چه ضربه سختی را دریافت کرده است. این شاخص که روی 130 کشور مختلف جهان متمرکز است، سطح انعطاف‌پذیری اقتصاد یک کشور را از ابعاد شبکه تأمین‌کنندگان صنعت ملی، سطح ریسک و کل اقتصاد می‌سنجد و با امتیازدهی به هر بخش، نمره مجموع خود را به آن واحد سرزمینی اعطا می‌کند. ایران در شاخص 2021

انعطاف‌پذیری
(FM Global Resilience Index) رتبه 128 را کسب کرده است. نمره ایران در این شاخص حدود 1/16 از 100 بوده است. رقبای منطقه‌ای ایران اعم از ترکیه یا عربستان رتبه‌های متوسطی دارند. عربستان بالاتر است و با کسب نمره 1/56 رتبه 55 جهان را کسب کرده است. ترکیه نیز با نمره 5/52 در رتبه 60 جهان قرار دارد. نگاهی به این چارچوب نشان می‌دهد ایران به دلیل تحریم در فاصله پنج سال حدود هفت نمره و شش پله سقوط کرده است.

عمده‌ترین بخشی که ایران در آن عملکرد ضعیفی داشته، بحث کیفیت ریسک و ابهاماتی بوده که در زمینه‌های مختلف فشار را روی اقتصاد ایران به نهایت رسانده‌اند. آسیب‌پذیری در برابر حملات سایبری، ضعف در توان مقابله شهرها و جوامع با آتش‌سوزی در کنار مخاطرات طبیعی نظیر سیل و زلزله و توان اندک شهرها در زمینه حفاظت از شهروندان در این مخاطرات از جمله بخش‌هایی است که به رتبه نازل ایران در این شاخص دامن زده است.

کانون بحث؛ زنجیره تأمین
شاید با دیدن این گزارش تصور کنید بیش از حد سیاه‌نمایی شده، اما خوب است بدانید حدود 70 کشور دنیا در این فهرست محاسبه نشده‌اند. بنابراین با وجود تحریم و مسائل مبتلابه کشور، رتبه 128 ایران مورد عجیبی نیست. البته کانون بحث ما در بخش زنجیره تأمین است. این نماگر از چهار بخش کنترل فساد، کیفیت زیرساخت‌ها، حاکمیت شرکتی و توانایی ردگیری زنجیره تأمین در سرتاسر کشور تشکیل شده که گزارش 2021 به‌وضوح نشان می‌دهد کشور در این زمینه‌ها دچار عدم تعادل است. نمرات پایینی که در این بخش از شاخص دریافت کرده‌ گواه ماجراست.

دقت بیشتر در برخی از این بخش‌ها نظیر حاکمیت شرکتی نشان می‌دهد ایران در طول پنج سال اخیر تقریبا هیچ کاری برای بهبود سطح حاکمیت شرکتی انجام نداده است. در واقع تشکیل شوراهایی نظیر شورای «گفت‌و‌گوی دولت و بخش خصوصی»، «ستاد تسهیل تولید»، «مرکز پایش محیط کسب‌وکار در وزارت اقتصاد» یا مواردی دیگر نه‌تنها باعث بهبود فضای کسب‌وکار یا کاهش حدود مداخله دولت در اقتصاد نشده که حاکمیت شرکتی را نیز تضعیف کرده است.

سقوط دو پله‌ای کشور در «حاکمیت شرکتی» در پنج سال گذشته دلیل خوبی برای سازمان‌های ایرانی است که به جای تزریق نوآوری به درون بنگاه در پی حل مسائل از مجاری بیرونی باشند! فساد یکی از راه‌هایی است که می‌تواند به‌خوبی و جلوتر از رقبا شما را به مقصد برساند. رتبه ایران در پنج سال اخیر گواه این ادعاست که جای نوآوری سازمانی را در اقتصاد ایران، فساد گرفته است. شاخص در بخش فساد در فاصله 2017 تا 2021 با 22 پله سقوط، وضعیت نامناسب کشور را از این منظر نشان می‌دهد. رتبه فساد ایران در این شاخص از بین 130 کشور، 122 است. البته همه‌چیز به بدی سطح فساد کشور نیست.

زیرساخت‌های کشور همچنان وضعیت مطلوبی دارند و به طور کلی بخش «زنجیره تأمین» رتبه بهتری نسبت به ریسک یا اقتصاد در شاخص 2021 این مؤسسه دارد. رتبه 84 ایران در قسمت زیرساخت‌ها که تحقق آن به دلیل نمره نسبتا مناسب 55 فراهم شده، گویای وضعیت بهتر کشور در این حوزه است. وضعیتی که اگر با سطح کمتری از فساد یا کاهش اثر تحریم و سایر ریسک‌ها همراه بود، شاید اقتصاد ایران را به بازیگری قدرتمندتر در سطح منطقه در زمینه تولید ثروت از فرصت‌های نوآوری تبدیل می‌کرد.