کام تلخ برند مشترک ایران-کانادا

صنایع غذا در ایران در سال 1399 با صادرات 1800 میلیون دلار محصول به سرتاسر جهان، موفق شد در کنار بخش‌های مختلف غیرنفتی یا منابع‌محور نظیر سیمان و فولاد، یکی از بالاترین ارقام صادرات را به نام خود به ثبت برساند. این بین شرکت کوچکی در شیراز که سال‌هاست روی یکی از زنجیره‌های جزئی اما مهم صنعت غذا کار می‌کند، 5/0 درصد از کل این صادرات را تنها با تولید و فروش عصاره شیرین‌بیان به دست آورده است.

شواهد موجود نشان می‌‌دهد خارجی‌ها علاقه بسیاری به خرید شیرین‌بیان از ایران دارند. دلیل چنین اقبالی به شیرین‌بیان شرکت شیرین‌دارو کیفیت بالایی است که آن را از نمونه‌های مشابه خارجی متمایز می‌کند. با اینکه شیرین‌دارو موفق شده به اندازه کل صنعت خودرو ایران در یک سال صادرات داشته باشد، اما جایگاه مناسبی در فهرست 500 شرکت برتر ایران ندارد و حتی کاهش درآمد را نیز تجربه کرده است.

شرکت شیرین‌دارو که مدت‌هاست به علت ورشکستگی زیر نظر هلدینگ صبا تأمین وابسته به سازمان تأمین اجتماعی فعالیت می‌کند، در گزارش سال 1399 سازمان مدیریت صنعتی در رتبه 419 قرار گرفته است. این رتبه در حالی برای شیرین‌دارو به دست آمده که شواهد موجود از کاهش درآمد این شرکت و افت جایگاهش در فهرست مذکور حکایت دارد. این شرکت نسبت به فهرست 1398 شرکت‌های برتر کشور، 79 پله سقوط کرده است. سازمان مدیریت صنعتی در گزارش IMI500 خود در سال 1398، شرکت شیرین‌دارو را در رده 340 قرار داده بود.

اهمیت شیرین دارو در صنعت غذا

شیرین‌بیان عصاره طبیعی گیاهی است که در قالب مایع یا جامد تولید شده و معمولا به مصرف صنایع غذایی می‌رسد. پاستیل، کیک و کلوچه، بستنی، شکلات و برخی از اقلام خاص تنقلات از این ماده غذایی برای رسیدن به ترکیبی بهتر استفاده می‌کنند. با این حال شیرین‌بیان در صنعت دارو و نیز صنایع شوینده، آرایشی و بهداشتی هم مصرف بالایی دارد.

عمده خریداران این محصول در ایران و خارج از ایران را بازیگران بزرگ و کوچک صنعت غذا تشکیل می‌دهند. دلیل اقبال به این محصول در این صنعت، ارزش بالایی است که شیرین‌بیان نسبت به شکر دارد. این ماده طبیعی با زیان کمتر تا 50 برابر قدرت شیرین‌کنندگی بالاتری نسبت به قند دارد و همین عامل باعث استفاده بالای این محصول در تولیدات مختلف صنعت شیرینی و شکلات شده است. تمرکز شیرین‌دارو در همه 51 سال گذشته این بوده که به بازیگری قابل‌اعتماد در این جزء کوچک از زنجیره بزرگ صنعت غذا بدل شود.

نکته پنهان

بازیگر قدیمی صنعت غذا یک نکته پنهان اما جالب هم دارد. با اینکه حدود 54 درصد از سهام شیرین‌دارو به شستا (شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی) متعلق است، اما 35 درصد از سهام شیرین‌دارو به بازیگری خارجی تعلق دارد. بازیگری با نام لیکوگامز ورلدواید که برندی کانادایی است و سابقه سال‌ها حضور در صنعت غذای ایران را دارد. این شرکت که بخش اعظمی از محصول نهایی تولیدشده توسط شیرین‌دارو را خریداری و مصرف می‌کند، یکی از صدها بازیگر خارجی فعال در صنعت غذای ایران است که بالاترین نرخ بهره‌وری را در بین همه صنایع کشور دارد.

لیکوگامز بازیگر مطرحی در صنعت غذای کانادا نیست و صفحه رسمی این شرکت در وب نیز اطلاعات دقیقی را از فعالیت‌های شرکت ارائه نمی‌کند، با این حال به نظر می‌رسد این گروه کانادایی که در اونتاریو ساکن شده، روی تولید مواد غذایی و تنقلاتی نظیر آدامس متمرکز است.

چرا شیرین‌دارو رو به افول است؟

برخی سایت‌های خبری به مدیریت این شرکت ایراداتی وارد کرده و مدیریت سازمان تأمین اجتماعی بر این بنگاه را دارای مشکلاتی دانسته‌اند که بر عملکرد معمول شیرین‌دارو تأثیر سوء گذاشته است. در عین حال ناتوانی در دریافت مطالبات شرکت موجب شده تا فشار مالی بر این مجموعه صنعتی افزایش یابد. همچنین بررسی روند شرکت در سال 98 از کاهش تولید در این شرکت حکایت دارد.

یک بررسی ساده از صورت‌های مالی این شرکت نشان می‌دهد تولید شیرین‌دارو در سالی معمولی مثل سال 1396 بسیار بالا بوده به طوری که درآمد شرکت در این سال طبق اسناد مالی رسمی بیش از 277 میلیارد تومان بوده است. رقمی که با احتساب نرخ دلار در آن مقطع، به 90 میلیون دلار می‌رسد. این عدد برای شرکت در سال 1398 (با احتساب نرخ دلار در آن مقطع) کمتر از 60 میلیون دلار بوده است.

اگر به سال 1399 شیفت کنیم و بدون توجه به گزارش IMI500، صرفا صورت‌های مالی شرکت را مدنظر قرار دهیم، افزایش تولید در سال 1399 را می‌بینیم. منتهی احتمالا به دلیل رشد شدید نرخ دلار باید همچنان درآمد شرکت را در وضعیت رکودی نسبت به سال 1396 دسته‌بندی کنیم.

یک SME صادرکننده

در گزارش مالی شرکت در سال 1398 اعلام شده بود که حجم صادرات شرکت نُه میلیون دلار است. عددی که اگر گزاف نباشد، به اندازه صادرات کل صنعت خودرو ایران در نیمه نخست سال1400 است. این موضوع دو نکته مهم در خود دارد. اول اینکه یک شرکت کوچک که کلا 90 نفر نیرو دارد تا چه اندازه می‌تواند درآمدزا باشد که در مقابل انبوهی رقیب خارجی همچنان سطح صادرات خود را حفظ کند.

این نکته از آن جهت اهمیت دارد که بسیاری از استراتژی‌های توسعه صنعتی در ایران بر مبنای طراحی واحدهای بزرگ تدوین می‌شود، حال آنکه SMEها می‌توانند به‌راحتی از طریق تولید محصولات مهم در زنجیره ارزش صنایع مختلف، سهم صادراتی قابل قبولی را به دست آورند.

نکته دیگر اینکه حمایت دولتی یا تزریق سرمایه نمی‌تواند به‌تنهایی عامل تولید صادرات‌محور باشد بلکه هدف‌گیری دقیق بازار و تولید محصولی که در بازار جهانی برای آن تقاضا وجود دارد، اهمیتی دوچندان دارد. بر این مبنا به نظر می‌رسد اتخاذ رویکردی بهتر برای صادرات‌محوری بر مبنای تولید محصول در حلقه‌های مختلف زنجیره ارزش می‌تواند کشور را در راستای تحقق اهداف خود مبنی بر رسیدن به صادرات غیرنفتی 70 میلیارد دلاری یاری کند.

این موضوع از آنجا اهمیت می‌یابد که بدانیم در اوج دوره تحریم، کانادا و سایر خریداران خارجی، محصولات شیرین‌دارو را روی هوا قاپیده‌اند. اینکه به سیاست‌گذار ایرانی قبولاند مکانیسم رفع اثر از شلاق تحریم نه صرفا مذاکره که تقویت صادرات صنعتی و افزایش مزیت‌های اقتصادی کشور است، از همین زاویه قابل طرح است. ایران اگر به جای 35 میلیارد دلار، 100 میلیارد دلار صادرات صنعتی و غیرنفتی داشت، امروز قطعا نه اثر تحریم‌ها به این اندازه کام جامعه را تلخ می‌کرد و نه مذاکره با 5+1 این‌قدر پیچیده می‌شد.