در اهمیت نگاه فرصت‌گرا به فناوری اطلاعات

یادداشتی از مجید اورعی عضو هیئت‌مدیره سازمان نصر تهران\ آشکار کردن اهمیت موضوعات برای آحاد جامعه به آیین و رویداد نیاز دارد. بنابراین بهترین اقدام برای همگرایی رویدادها و هدفمندی آیین‌ها، این است که برنامه‌های مرتبط با موضوعات مهم را در یک روز خاص تجمیع کنیم. فناوری اطلاعات از همان موضوعات مهمی است که این روزها به تمام شئون زندگی انسان‌ها رخنه کرده و به‌عنوان یک زیرساخت در مسیر تمدن‌سازی آینده در حال حرکت است.

بر این اساس، با توجه ‌به اهمیت بالای فناوری اطلاعات در زندگی روزمره انسان‌ها و آینده کشورها و حاکمیت‌ها، لازم بود که مانند روز پزشک، روز مهندس و… روزی هم به نام فناوری اطلاعات ثبت شود. دانشگاه‌ها، مدارس، کسبه و نهادهای صنفی در سال‌های آینده در روز  22 تیر، برنامه‌های ویژه‌ای تدارک خواهند دید و برنامه‌های سال‌های آینده روز فناوری اطلاعات به‌صورت خودکار به اشاعه فرهنگ فناوری اطلاعات در تمامی ارکان زندگی کمک خواهد کرد.

اما در خصوص مفهوم فناوری اطلاعات باید گفت که فناوری اطلاعات شیوه انجام و چگونگی امور است. به عبارتی به «ابزارها و مهارت‌های لازم برای تبدیل‌ داده‌ها به خدمات»، فناوری اطلاعات می‌گویند. فناوری یعنی تکنیک، روش و مهارت‌های تبدیل داده‌ها به اطلاعات. همه افراد هنگام انجام کارهای روزمره خود در حال تولید داده هستند؛ ساعتی که از خواب بیدار می‌شوند، طوری که راه می‌روند، روشی که مطالعه می‌کنند و…، هر حرکت، رفتار و تصمیمی که یک انسان در جایگاه‌های متفاوت اعم شهروند، اقتصاددان، حکمران و… انجام می‌دهد، داده و اطلاعات تولید می‌کند.  تجمیع تمام این اطلاعات به دانش و خرد منجر می‌شود.

بنابراین مهم‌ترین رکن به‌کارگیری فناوری اطلاعات داده‌ها هستند. اینکه چگونه داده‌ها را احصا و استفاده می‌کنیم، نشان‌دهنده میزان حرکت به سمت فناوری اطلاعات است. هر چقدر دادهای بیشتری احصا کنیم، بیشتر به سمت تحقق  فناوری اطلاعات حرکت کرده‌ایم. در برهه‌ای از زمان داده‌ها با استفاده از فرم‌های الکترونیکی، جمع‌آوری، ثبت و ذخیره می‌شدند، اما به ‌مرور زمان با رشد فناوری اطلاعات و عمومی‌شدن ابزارهای هوشمند مانند گجت‌ها، موبایل‌ها، عینک‌ها و ساعت‌های هوشمند، جمع‌آوری داده‌ها گسترش پیدا کرد.

«سخت‌افزار و زیرساخت‌ها»، «نرم‌افزار» و «ارتباطات» سه رکن اصلی و هسته فناوری اطلاعات هستند. با رشد این ارکان است که فناوری توسعه یافته و به کمک زندگی بشر می‌آید. البته تحقق فناوری اطلاعات و توسعه آن به عوامل دیگری هم ‌بستگی دارد. یکی دیگر از عوامل مؤثر بر توسعه فناوری اطلاعات در یک کشور، فرهنگ و شکاف دیجیتال است (به میزان توان استفاده عامه مردم از فناوری اطلاعات، شکاف دیجیتال می‌گویند). زمانی که افراد یک جامعه از فناوری اطلاعات  استفاده نمی‌کنند، یعنی شکاف دیجیتال در آن جامعه عمیق است.  

سواد دیجیتالی یکی از عواملی است که فناوری اطلاعات را گسترده‌تر می‌کند. تا پیش از شیوع ویروس کرونا بسیاری از افراد حتی نمی‌دانستند که چگونه باید از ابزارهای میتینگ الکترونیکی استفاده کنند، تا حدی که بسیاری از مدیران هم برای برگزاری جلسات آنلاین به مشکل برمی‌خوردند. کووید ۱۹ باعث شد افراد استفاده از ابزارهای الکترونیکی را بیاموزند. تمام جهان کووید ۱۹ را بزرگ‌ترین عامل تحول دیجیتال می‌دانند.

حکمرانی یکی دیگر از عوامل بسیار مؤثر بر تحقق فناوری است. نمی‌توان گفت فناوری اطلاعات را به کار گرفته‌ایم، اما از آن در حکمرانی استفاده نکرده‌ایم. این روزها صحبت از حکمرانی داده‌محور است؛ یعنی استفاده  از فناوری در بحث قانون‌گذاری ضروری است. وظیفه حاکمیت و دولت ارائه خدمات عمومی مانند آموزش، درمان، امنیت و… است. این روزها تمامی خدمات عمومی به فناوری اطلاعات گره ‌خورده‌اند، بنابراین بدیهی است که بدون فناوری اطلاعات نمی‌توان در زمینه یارانه و مالیات، رفتار  و توزیع عادلانه‌ای داشت.

بنابراین توسعه فناوری در ابعاد گوناگون (فرهنگی، حکمرانی، سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و…) به حضور دستگاه‌های ذی‌ربط و فعالان اقتصادی و نهادهای دولتی نیاز دارد.

اما فاصله ایران با سایر کشورها در زمینه فناوری اطلاعات چقدر است؟ پاسخ به این سؤال هم سخت است و هم پاسخ یکپارچه‌ای ندارد. همه کشورها حتی کشورهای پیشرفته‌ای مانند آمریکا در بعضی حوزه‌های فناوری پیشرفت بیشتری داشته‌اند و در برخی زمینه‌ها خیر. در ایران هم وضعیت به همین صورت است. ایران در آمارهای جهانی در میانه جدول‌ها قرار دارد و در بازه ۶۰ تا ۸۰ ایستاده است.

چیزی که می‌بینیم، این است که رگولاتور معمولاً حرکتی کُند دارد. باید به خاطر داشته باشیم که حرکت فناوری اطلاعات مستمر و تخریب‌گر است و دائماً فرایندهای پیشین خود را تخریب می‌کند. رشد فناوری اطلاعات بسیار سریع و فرایند قانون‌گذاری کُند و با تأخیر است. قانون‌گذار هنگام وضع قانون باید به این نکته توجه کند که مقررات مربوطه بلندمدت نیستند. به‌علاوه برخی قوانین چالش‌آفرین‌ هستند که نمونه‌اش طرح صیانت است. نگاه به فناوری باید فرصت‌گرا باشد، نه محدودگرا.

به‌عنوان یک فعال حوزه فناوری اطلاعات، آینده فناوری اطلاعات را تا حدی ترسناک و در مفاهیمی مانند متاورس و واقعیت مجازی می‌بینم. به نظر می‌رسد آن فیلم‌های علمی-تخیلی سال‌های گذشته دیگر تخیلی نیستند و در آینده‌ای نه‌چندان دور آن را لمس خواهیم کرد. بنابراین علاوه بر توجه به مزایای فناوری اطلاعات باید مخاطرات آن را هم در نظر بگیریم. اگر به‌دنبال تحقق زندگی راحت‌تر، جامعه‌ای سالم‌تر و عادلانه‌تر هستیم، راهی جز استفاده از فناوری اطلاعات نداریم. البته در این مسیر باید از دید فلسفی هم فناوری اطلاعات را برسی کنیم تا انسان از ماهیت خودش دور نشود.