مینا والی، مدیرمسئول راه‌کار/ در شماره پیشین کارنگ، گزارشی از دل‌نوشته‌های دو فعال اکوسیستم نوآوری ایران منتشر شد که واکنشی به نامه گروهی از بنیان‌گذاران و مدیران عامل استارتاپ‌های شناخته‌شده خطاب به رئیس‌جمهور بود. نامه‌ای که در دفاع از تلاش‌های دیوار برای ورود به بورس منتشر شد و بسیاری از فعالان اکوسیستم از آن حمایت کردند. بااین‌حال، در کنار این حمایت‌ها، صداهایی نیز شنیده شد که از زاویه‌ای متفاوت به موضوع نگاه می‌کردند؛ صداهایی از کسب‌وکارهای کوچک‌تر که خود را بخشی از حلقه‌های اصلی اکوسیستم نمی‌دانند و حضورشان کمتر جدی گرفته می‌شود.

یکی از این صداها متعلق به مجید کیان‌پور، بنیان‌گذار «شاپرک آبی» بود. او نوشت که سه سال است شرکتش به دلیل مشکلاتی مانند فیلترینگ ناعادلانه عملاً از حضور در اکوسیستم محروم شده و هیچ‌گونه حمایتی از بازیگران اکوسیستم، انجمن‌ها یا نهادهای مرجع دریافت نکرده است. او با تلخی یادآور شد که گویی چون در «طبقه شانزدهم» حضور ندارد، صدایش به جایی نمی‌رسد. علی آموزگار، مدیرعامل «تینزآپ»، نیز از تجربه‌های خود در بی‌توجهی به کسب‌وکارهای کوچک‌تر و دشواری‌های ورود نسل جوان به فضای واقعی اکوسیستم سخن گفت.

این روایت‌ها پرسشی اساسی پیش روی ما می‌گذارد: آیا اکوسیستم نوآوری ایران می‌تواند بدون بازیگران کوچک پایدار بماند و نسل‌های جدید را جذب کند؟

اکوسیستم نوآوری به جنگلی می‌ماند. در جنگل، علاوه بر درختان تنومند، قارچ‌های کوچک در لایه‌های زیرین خاک، حشرات ریز روی برگ‌ها و گیاهان خودرو که چندان به چشم نمی‌آیند، همگی بخشی از چرخه حیاتی‌اند که به بقای جنگل کمک می‌کنند. حذف هر یک از این موجودات کوچک می‌تواند به‌تدریج کل اکوسیستم را از تعادل خارج کند.

اکوسیستم نوآوری نیز همین منطق را دارد. قاعدتاً استارتاپ‌های بزرگ و شناخته‌شده نقش مهمی در رشد و توسعه دارند، اما این به معنای بی‌نیازی از کسب‌وکارهای کوچک نیست. برعکس، همین حلقه‌های کوچک بخش‌هایی از زنجیره نوآوری را زنده نگه می‌دارند و مسیر ورود نسل‌های جدید را هموار می‌کنند.

نادیده گرفتن این کسب‌وکارها خطری جدی برای کل اکوسیستم است. وقتی استارتاپ‌های نوپا احساس کنند صدایشان شنیده نمی‌شود یا تنها با عضویت در «باشگاه‌های خاص» دیده می‌شوند، امید خود را از دست می‌دهند. بزرگ‌ترین تهدید برای هر موجودیتی، گسست از درون است. در اکوسیستم نوآوری، این خطر زمانی رخ می‌دهد که بازیگران بزرگ در حلقه‌های بسته بمانند و تنها به منافع نزدیکان خود توجه کنند.

اکوسیستم سالم جایی است که صدای همه شنیده شود؛ از شرکت‌های میلیاردی گرفته تا استارتاپ‌هایی که هنوز دفتر ثابتی ندارند. اکنون زمان آن است که دوباره تعریف کنیم «اکوسیستم» چیست. اگر این مفهوم به باشگاهی برای چند شرکت بزرگ تقلیل یابد، باید پذیرفت که چیزی به نام اکوسیستم وجود ندارد. اما اگر باور داریم نوآوری محصول تنوع و هم‌زیستی است، ناگزیریم به نقش همه بازیگران، چه کوچک و چه بزرگ، احترام بگذاریم. ما نیز در کارنگ می‌کوشیم تا در کنار توجه به بازیگران بزرگ، به کوچک‌ترین فعالان اکوسیستم نوآوری ایران نیز بپردازیم و صدای آن‌ها را منعکس کنیم.