شورای بین‌المللی موزه‌ها (ICOM) هر ساله ۱۸ می را به‌عنوان روز جهانی موزه گرامی می‌دارد و به بررسی چالش‌ها و اهداف موزه‌ها برای حفظ میراث فرهنگی می‌پردازد. این روز فرصتی است برای تأمل در نقش موزه‌ها در زندگی روزمره و تحولات آن‌ها در گذر زمان.
پیشرفت فناوری‌های دیجیتال، صنایع خلاق و فرهنگی از جمله موزه‌ها را متحول کرده و ابزارهای نوینی برای خلق آثار هنری و تعامل با مخاطبان ارائه داده است. هوش مصنوعی (AI) نه‌تنها امکان خلق آثار هنری را برای عموم آسان کرده، بلکه به موزه‌ها کمک می‌کند تا با تحلیل رفتار بازدیدکنندگان، تجربه‌ای جذاب‌تر و رضایت‌بخش‌تر برای مخاطبان فراهم کنند.
دیجیتالی شدن؛ کلید توسعه موزه‌ها
با شتاب گرفتن پیشرفت فناوری، موزه‌ها ناگزیر از پذیرش دیجیتالی شدن هستند. فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR) تجربه بازدید از موزه‌ها را بهبود بخشیده‌اند. بر اساس گزارش مخاطبان موزه‌ها در سال ۲۰۱۸، ۴۱ درصد بازدیدکنندگان موزه‌ها افراد بالای ۵۵ سال هستند و جوانان ۱۶ تا ۲۴ سال کمترین علاقه را به موزه‌گردی نشان داده‌اند. این آمار نشان‌دهنده نیاز موزه‌ها به جذب مخاطبان جوان‌تر از طریق فناوری‌های دیجیتال است.
تا پیش از همه‌گیری کرونا، دیجیتالی شدن موزه‌ها به‌کندی پیش می‌رفت و بسیاری از موزه‌ها تمایلی به پذیرش فناوری نداشتند. اما همه‌گیری کرونا، با تغییر سبک زندگی و رفتار مخاطبان، موزه‌ها را به سمت فعالیت‌های آنلاین سوق داد. گزارش ICOM در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که موزه‌ها پس از کرونا، نمایشگاه‌های آنلاین و بازاریابی در شبکه‌های اجتماعی را جدی‌تر گرفتند.
به‌عنوان مثال، ۱۶ درصد موزه‌ها در سال ۲۰۲۰ و ۲۲ درصد در سال ۲۰۲۱ نمایشگاه‌های آنلاین خود را گسترش دادند. نمونه موفق این رویکرد، کمپین باستان‌شناسی آنلاین موزه هنان چین بود که در یک هفته بیش از ۳۰ میلیون شرکت‌کننده جذب کرد.
همچنین نمایشگاه واقعیت مجازی آثار ون‌گوگ در هانگ‌ژو چین با بیش از ۵ میلیون بازدیدکننده، نشان‌دهنده تأثیر فناوری در جذب مخاطب است. نظرسنجی‌ها نیز حاکی از آن است که یک‌سوم موزه‌های جهان قصد دارند از واقعیت افزوده برای جلب توجه مخاطبان جوان‌تر استفاده کنند.
کاربردهای گسترده فناوری در موزه‌ها
اگرچه موزه‌ها پیش‌تر از فناوری‌های دیجیتال تنها برای مستندسازی استفاده می‌کردند، پس از کرونا دریافتند که دیجیتالی شدن می‌تواند به مدل‌های جدید کسب‌وکاری منجر شود. فناوری‌های دیجیتال نه‌تنها تجربه بازدیدکنندگان را ارتقا می‌دهند، بلکه به رشد اقتصادی موزه‌ها نیز کمک می‌کنند. مدیران موزه‌ها با بهره‌گیری از این فناوری‌ها می‌توانند نوآوری‌هایی در مدل‌های تجاری خود ایجاد کنند.
چالش‌های تحول دیجیتال در موزه‌ها
شبکه موزه‌های اروپا در گزارش «موزه‌ها در عصر دیجیتال» به چالش‌های دیجیتالی شدن موزه‌ها اشاره کرده است. کمبود بودجه و منابع انسانی از مهم‌ترین موانع این تحول هستند. بسیاری از موزه‌ها منابع مالی کافی برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های دیجیتال یا آموزش کارکنان ندارند.
همچنین کمبود نیروی متخصص در حوزه فناوری‌های مرتبط با موزه‌ها، توسعه این بخش را دشوار کرده است. این گزارش تأکید می‌کند که غلبه بر این چالش‌ها نیازمند رویکردی جامع شامل سرمایه‌گذاری در آموزش، توسعه منابع انسانی، ایجاد فرهنگ سازمانی حامی نوآوری و استراتژی مشخص برای استفاده از فناوری‌های دیجیتال است.
آینده موزه‌ها با سرمایه‌گذاری در فناوری
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری در فناوری، کلید توسعه و پایداری موزه‌هاست. تغییر نگاه از «دیجیتال به‌عنوان نوآوری» به «دیجیتال به‌عنوان ابزار کارآمد» می‌تواند فناوری را به بخشی جدایی‌ناپذیر از فعالیت‌های موزه‌ها تبدیل کند.
سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی انسانی و ایجاد فرهنگ سازمانی حامی نوآوری و یادگیری مستمر، به تحول دیجیتال موزه‌ها و موزه‌گردی نوین کمک می‌کند. برنامه‌ریزی دقیق، تشکیل گروه‌های کاری میان‌رشته‌ای و تشویق کارکنان به پیشبرد پروژه‌های دیجیتال از دیگر اقدامات مؤثر در این مسیر هستند.
بااین‌حال، موزه‌ها باید به مسائل اخلاقی استفاده از فناوری‌های دیجیتال، مانند حفظ حریم خصوصی داده‌ها، مالکیت معنوی و دسترسی‌پذیری، توجه ویژه‌ای داشته باشند. تحول دیجیتال موفق در موزه‌ها نیازمند درک اهمیت این فناوری‌ها، برنامه‌ریزی استراتژیک و تعهد به نوآوری است تا موزه‌ها بتوانند تجربه‌ای غنی‌تر و جذاب‌تر برای مخاطبان خود خلق کنند و در آینده‌ای پویا و دیجیتال‌محور، جایگاه خود را حفظ کنند.
