کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. در کارنگ ما تلاش داریم کسب‌وکارهای نوآور ایرانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر کسب‌وکارها کوچک و بزرگی که در بخش‌های مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخش‌های اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانه‌ای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
سید محمد موسی‌زاده موسوی در رشته مهندسی صنایع در مقطع کارشناسی تحصیلات خود را آغاز کرد و در رشته مدیریت فناوری در مقطع دکترا فارغ‌التحصیل شد. او هفت سال در معاونت علمی و فناوری و چهار سال هم در بخش خصوصی فعالیت کرده است.
موسوی طی این چهار سال در حوزه مشاوره مدیریت کسب‌وکارهای استارتاپی و شرکت‌های بزرگی چون همراه اول و فولاد مبارکه و سازمان اقتصادی کوثر فعالیت کرد. موسی‌زاده موسوی اکنون به عنوان مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری‌های نوظهور دیجیتال مشغول به فعالیت است.
صندوق پژوهش و فناوری‌های نوظهور دیجیتال با تکیه بر مزیت‌های سهام‌داری و تجربه گروه مدیریتی این صندوق در حوزه اقتصاد دیجیتال و اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور، به عنوان یک نهاد مالی تخصصی ایفای نقش می‌کند. این صندوق کمک به ارکان اکوسیستم این حوزه را در دستور کار خود قرار داده است.
در این شماره کارنگ به گفت‌و‌گو با سید محمد موسی‌زاده موسوی نشستیم و از او در مورد اهداف و کارکردهای صندوق پرسیدیم. موسوی می‌گوید بحث فناوری‌های دیجیتال و بازار و مقیاس‌پذیر بودن کسب‌وکارها موضوعات مهم برای این صندوق در انتخاب تیم‌ها هستند.
شما به‌عنوان مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری‌های نوظهور دیجیتال، فناوری‌های نوظهور را چگونه تعریف می‌کنید؟
بهتر است نامش را تعریف این حوزه نگذاریم و بگوییم ما کدام حوزه‌های فناورانه را به عنوان فناوری‌های نوظهور دیجیتال و البته فناوری‌های پایه‌ای اقتصاد دیجیتال می‌بینیم. در سال‌های اخیر شاهد روندی هستیم که در آن حوزه‌هایی مثل هوش مصنوعی، بیگ دیتا، بلاکچین، اینترنت اشیا، ذخیره‌سازی و پردازش ابری و دیگر حوزه‌های فناورانه، هم کسب‌وکارهای جدیدی را شکل داده‌اند و هم باعث تغییراتی در کسب‌وکارهای سنتی‌تر شده‌اند.
ما در حال حاضر این حوزه‌ها را به عنوان فناوری‌های نوظهور می‌بینیم و احتمالاً تا چند سال آینده به فناوری‌های جدیدی مانند پردازش کوانتومی و موارد مشابه هم خواهیم پرداخت. در واقع نگاه و چهارچوب تعیین حوزه فعالیت ما ثابت نیست. ما روی هر حوزه فناورانه که در اقتصاد دیجیتال بتواند به توسعه کسب‌وکار جدید کمک کند یا بتواند تغییرات یا نوآوری‌هایی را در کسب‌وکارهای بالغ در صنایع قدیمی ایجاد کند، تمرکز می‌کنیم.
بحث فناوری‌های دیجیتال و حجم بازار و مقیاس‌پذیر بودن کسب‌وکارها موضوعات مهم برای ما هستند.
در حال حاضر به طور خاص روی چه فناوری‌هایی تمرکز دارید؟
حوزه‌های اولویت‌دار در حال حاضر برای ما هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، بلاکچین، پردازش و ذخیره‌سازی ابری و کلان‌داده‌ها هستند؛ اما احتمالاً به مرور زمان حوزه‌های دیگر هم جزو این موارد قرار بگیرند.
لطفاً راجع به ترکیب سهام‌داری صندوق توضیح دهید. چه شرکت‌های خصوصی و دولتی در صندوق سهام‌دارند؟ از حاکمیت چه کسانی در این صندوق سهیم هستند؟
سهام بخش دولتی ما ۲۵ درصد و بخش خصوصی هم ۷۵ درصد است. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و شرکت توسعه سرمایه‌گذاری دانشگاه تهران به عنوان دو نهاد دولتی در صندوق سهام‌دارند. از بخش خصوصی هم شرکت پردازش اطلاعات مالی پارس، هلدینگ دانش‌بنیان گرین وب، تجارت الکترونیک خاورمیانه و شرکت بانیان رویش سامانه‌های آینده (برسا) سهام‌دار صندوق هستند.
صندوق پژوهش و فناوری‌های نوظهور دیجیتال چگونه راه‌اندازی شد و از چه زمانی شروع به فعالیت کرد؟
ظرفیت و تحول‌آفرینی حوزه اقتصاد دیجیتال و فناوری‌های این حوزه، در سال‌های اخیر در کسب‌وکارها نمود پیدا کرده است و روزبه‌روز نیز ظرفیت آن بیشتر نمایان می‌شود. یکی از نیازهایی که در حوزه اقتصاد دیجیتال در کشور حس می‌شد، وجود یک بازیگر فعال در عرصه تأمین مالی و ارائه اعتبار مورد نیاز به بازیگران مختلف اکوسیستم بود که بتواند با استفاده از اختیارات قانونی، به تسهیل فرایند نقش‌آفرینی این بازیگران بپردازد.
در واقع پیش از این، برای این حوزه صندوق پژوهش و نوآوری تخصصی وجود نداشت. فرایند راه‌اندازی صندوق هم از ستاد اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی معاونت علمی شروع شد و حدود سه سال طول کشید. رسیدن به ترکیب بهینه‌ای از سهام‌داران بخش دولتی و بخش خصوصی زمان زیادی را به خود اختصاص داد. اردیبهشت سال ۱۴۰۰ مجوز ثبت صندوق از طرف دبیرخانه صادر شد و در دی‌ماه همین سال صندوق ثبت و اسفندماه مجوز فعالیت صادر شد و فعالیت خود را آغاز کردیم.
در حال حاضر روی چند تیم سرمایه‌گذاری کرده‌اید؟
هنوز سرمایه‌گذاری انجام نداده‌ایم و در حال مذاکره با مجموعه‌ها و گروه‌های مختلف هستیم.
مدل سرمایه‌گذاری شما چگونه است؟ کف و سقف سرمایه‌گذاری چقدر است؟
مدل سرمایه‌گذاری صندوق دو مزیت دارد. هم می‌توان با سایر نهادها (سایر بازیگران اکوسیستم مانند مدل هم‌سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی، سایر صندوق‌های سرمایه گذاری و صندوق‌های پژوهش و فناوری دیگر) مشارکت و همکاری کرد و هم از ظرفیت سهام‌داران صندوق که از فعالان اکوسیستم هستند، بهره برد.
بسته به نوع تیم و نوع محصول و خدمتی که می‌تواند ارائه دهد و پیشنهادی که از طرف تیم مطرح می‌شود، در مورد مدل بهینه سرمایه‌گذاری تصمیم می‌گیریم. ترجیح می‌دهیم که تیم‌ها مراحل اولیه فعالیت خود را گذرانده باشند و در راند A روی استارتاپ‌ها و تیم‌ها سرمایه‌گذاری کنیم.
سقف سرمایه‌گذاری را هم با توجه به بحث هم‌سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی ۱۰ میلیارد تومان در نظر گرفته‌ایم.
برنامه‌ای برای افزایش سقف سرمایه‌گذاری دارد؟
قاعدتاً با توجه به تغییرات فضای کلی اقتصاد و بالا رفتن هزینه تیم‌ها و با توجه به برنامه خودمان برای افزایش سرمایه، پیگیر این موضوع هم هستیم و سقف سرمایه‌گذاری را افزایش‌خواهیم داد.
چه حوزه‌های برای سرمایه‌گذاری جذاب‌ترند؟
سرمایه‌گذاری روی حوزه‌ای که بازار پویا و بزرگی داشته باشد، یکی از موضوعات بسیار مهم برای ماست. حوزه فین‌تک و فناوری‌های مالی جزء اولویت‌های ماست. حوزه سلامت، انرژی، صنایع معدنی، کشاورزی و تمام حوزه‌هایی که می‌توانند با حوزه دیجیتال تقاطع داشته باشند، جزء علاقه‌مندی‌های ما هستند.
در هر حوزه‌ای هر طرحی که ظرفیت رشد و پتانسیل داشته باشد، می‌تواند جزء گزینه‌های سرمایه‌گذاری ما باشد. حوزه فعالیت خود را نبسته‌ایم و نسبت به طرح‌هایی که ویژگی‌های مذکور را داشته باشند، مشتاق هستیم.
در حال حاضر عمده گروه‌هایی که با آنها مذاکره کرده‌ایم، در حوزه سلامت و فین‌تک فعالیت می‌کرده‌اند. سایر تیم‌ها در حوزه گردشگری و زیرساخت اطلاعات و فضای ابری بوده‌اند. البته این تیم‌ها فعلاً طرح ارائه داده‌اند و نمی‌توان این‌گونه تصور کرد که برنامه خاصی برای سرمایه‌گذاری در حوزه سلامت داریم.
چه معیارهایی برای پذیرش و سنجش طرح‌ها دارید؟
بحث فناوری‌های دیجیتال و حجم بازار و مقیاس‌پذیر بودن کسب‌وکارها موضوعات مهم برای ما هستند. به سایر موارد در مذاکرات و جلسات با تیم‌ها پرداخته می‌شود.
چند سالی است که این مدل صندوق‌ها در ایران رواج پیدا کرده‌اند و به عنوان روش جدیدی در سرمایه‌گذاری شناخته‌شده‌اند؛ اما برخی معتقدند که هنوز این صندوق‌ها خروجی موفقی نداشته‌اند. به نظر شما دلیل این چالش چیست؟
باید به چند موضوع توجه کنیم. اول اینکه این صندوق‌ها صرفاً برای سرمایه‌گذاری به وجود نیامده‌اند. اگر این صندوق‌ها را با وی‌سی‌های تخصصی مقایسه کنیم، این گفته درست است و شاید کار این صندوق‌ها به اندازه کافی نمود پیدا نکرده است. ولی این صندوق‌ها نقش‌های دیگری هم در اکوسیستم دارند. برای مثال ضمانت‌نامه صادر می‌کنند، تسهیلات می‌دهند، خدمات دیگر به مجموعه‌ها و شرکت‌های دیگر ارائه می‌دهند و سرمایه‌گذاری و وی‌سی یکی از کارهای آنها محسوب می‌شود.
باید در نظر داشت که صندوق‌ها یک مجموعه تخصصی فعال در حوزه سرمایه‌گذاری نیستند. صندوق‌هایی وجود دارند که کار سرمایه‌گذاری هم انجام می‌دهند، ولی چون کل ۶۳ صندوق را در نظر می‌گیرید، صندوق‌های موفق در حوزه سرمایه‌گذاری به اندازه کافی دیده نمی‌شوند. صندوق‌های پژوهش و نوآوری شاید در حوزه سرمایه‌گذاری مانند صندوق‌های تخصصی و وی‌سی‌ها نتوانسته باشند موفق باشند، ولی در کل نسبت به سایر نقش‌هایی که در اکوسیستم دارند، صندوق‌هایی هم وجود داشته‌اند که در حوزه سرمایه‌گذاری فعال و موفق بوده‌اند.
مدل سرمایه‌گذاری صندوق دو مزیت دارد. هم می‌توان با سایر نهادها (سایر بازیگران اکوسیستم مانند مدل هم‌سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی، سایر صندوق‌های سرمایه گذاری و صندوق‌های پژوهش و فناوری دیگر) مشارکت و همکاری کرد و هم از ظرفیت سهام‌داران صندوق که از فعالان اکوسیستم هستند، بهره برد.
در مورد کارکردهای دیگر صندوق‌های پژوهش و نوآوری بیشتر بگویید.
صندوق‌های پژوهش و نوآوری تقریباً چهار کار اصلی را انجام می‌دهند. یکی از این کارها ارائه تسهیلات به مجموعه‌هایی است که در حوزه تمرکز صندوق فعالیت می‌کنند. کار دیگر صندوق صدور ضمانت‌نامه برای شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآور است که یکی از نیازهای اصلی این شرکت‌هاست. شرکت‌ها معمولاً در تعامل با بانک‌ها برای توجیه کردن نوع قرارداد خود یا روی مباحثی مثل اعتبارسنجی و تضمین مشکل دارند. صندوق‌ها می‌توانند با صدور ضمانت این مشکلات را تسهیل کنند. کار دیگر سرمایه‌گذاری و مشارکت است که در مورد آن صحبت کردیم.
کارگزاری و عاملیت دستگاه‌های مختلف اجرایی یکی دیگر از کارهای صندوق‌های پژوهش و نوآوری است؛ یعنی صندوق‌ها منابع این دستگاه‌ها را در اختیار می‌گیرند و می‌توانند با استفاده از منابع، از طرف آن دستگاه‌ها تسهیلات یا خدمات مختلف به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور ارائه دهند. همچنین سرمایه‌گذاری نیز مأموریت دیگری است که برای صندوق‌های پژوهش و فناوری در نظر گرفته شده است.
برنامه‌های صندوق برای سال جاری و سال آتی چیست؟
در حال حاضر چند اولویت داریم. یکی از آنها توسعه ابزارها و روش‌های نوین تأمین سرمایه و سرمایه‌گذاری در حوزه اقتصاد دیجیتال است. برنامه دیگر هم مربوط به توسعه بازار صادرات (خدمات و محصولات) این حوزه است. ذیل این دو برنامه ابزارهای مختلفی تعریف می‌شوند. مثلاً برای بازار صادرات می‌خواهیم نمایشگاه داخلی حوزه اقتصاد دیجیتال را در محل نمایشگاه دائمی تهران راه بیندازیم.
وزه اقتصاد دیجیتال پر از ظرفیت و پتانسیل است. هم صندوق‌ها و مجموعه‌ها و هم صنایع و کسب‌وکارها همه باید کنار هم با یک رویکرد اکوسیستمی سعی کنیم از ظرفیت‌های این حوزه استفاده کنیم. ما اعتقاد نداریم که فقط یک صندوق می‌تواند تمام خدمات و فعالیت‌های مالی و اعتباری مورد نیاز را برای این حوزه تأمین کند. نیاز است که با همه مجموعه‌ها، صنایع، کسب‌وکارها و دستگاه‌های مختلف تعامل دوسویه‌ای شکل بگیرد و با تمام مجموعه‌هایی که می‌خواهند از این ابزار و ظرفیت استفاده کنند و در حوزه اقتصاد دیجیتال فعالیت کنند، آماده همکاری هستیم.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/qidq