کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. در کارنگ ما تلاش داریم کسب‌وکارهای نوآور ایرانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر کسب‌وکارها کوچک و بزرگی که در بخش‌های مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخش‌های اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانه‌ای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
محمد امیرانی، مدیرعامل شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران، به تازگی آماری از عملکرد فرودگاه‌های کشور در سال ۱۴۰۳ بدون احتساب فرودگاه امام خمینی اعلام کرده است که بیانگر رشد حوزه گردشگری است.
بر اساس گفته‌های او در سال ۱۴۰۳، تعداد پروازهای داخلی در ۶۴ فرودگاه کشور به ۱۶۳ هزار و ۷۰ پرواز رسید که نسبت به سال ۱۴۰۲، ۷.۲ درصد رشد را نشان می‌دهد. ۱۶ هزار و ۵۳۹ پرواز نیز مربوط به پروازهای بین‌المللی بوده که با ۱۹ درصد افزایش همراه بوده است.
در حوزه جابه‌جایی مسافر، ۳۶ میلیون و ۸۳۴ هزار و ۵۹۰ نفر از طریق پروازهای داخلی و خارجی در فرودگاه‌های کشور جابه‌جا شده‌اند که در مقایسه با سال گذشته، رشد بیش از ۵ درصدی را نشان می‌دهد. تعداد مسافران پروازهای بین‌المللی نیز به ۳ میلیون و ۹۱۶ هزار و ۱۷۵ نفر رسیده که رشد قابل توجه ۲۱ درصدی را تجربه کرده است.
در بخش حمل بار و محموله‌های پستی، در مجموع ۳۹۱ هزار و ۸۸۹ تن بار از طریق فرودگاه‌های کشور جابه‌جا شده که این رقم نشان‌دهنده رشد بیش از ۳ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۲ است. همچنین در بخش بین‌المللی، میزان جابه‌جایی بار و پست با ۱۳ درصد افزایش همراه بوده است.
با توجه به این آمار که هنوز کامل نیست تصمیم گرفتیم با توجه به آمار داده شده در سالنامه‌های آماری سازمان هواپیمایی کشور روند گردشگری را از سال ۱۳۹۲ بررسی کنیم.
جابجایی مسافران از ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲
در یک دهه اخیر، صنعت هوانوردی ایران نوسانات زیادی را تجربه کرده است. تعداد کل رفت‌وآمدهای مسافران در فرودگاه‌های کشور با عدد «اعزام و پذیرش مسافر در فرودگاه‌های کشور» مشخص می‌شود. این تعداد برابر است با دو برابر جابجایی مسافران در پروازهای داخلی به همراه جابجایی مسافران در پروازهای بین‌المللی.
بررسی آمار جابجایی مسافران نشان می‌دهد که بیشترین تعداد جابجایی مسافر در این دهه مربوط به سال ۱۳۹۶ است که در این سال ۵۹ میلیون و ۴۴۶ هزار نفر از خدمات فرودگاهی ایران استفاده کرده‌اند. این عدد بالاترین رکورد در یک دهه گذشته است.
با این حال، با بازگشت تحریم‌ها از سال ۱۳۹۷ به بعد، این روند کاهشی شد. در سال ۱۳۹۸، ۴۹ میلیون و ۵۰۶ هزار نفر از خدمات فرودگاهی استفاده کردند که نسبت به سال ۱۳۹۶ حدود ۱۰ میلیون نفر کاهش نشان می‌دهد. این روند نزولی به دلیل کرونا در سال ۱۳۹۹ به اوج خود رسید، به‌طوری که تعداد جابجایی مسافران به ۲۵ میلیون و ۴۲۵ هزار نفر کاهش یافت. این روندی است در تمام نمودارهای دیگر نیز دیده می‌شود.
بعد از پایان کرونا و در سال ۱۴۰۲، تعداد مسافران با رشدی قابل قبول به ۴۴ میلیون و ۸۴۲ هزار نفر رسیده است که هنوز با رکورد سال ۱۳۹۶ فاصله زیادی دارد.
کاهش ۲۷ درصدی مسافران پرواز داخلی از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲
بررسی آمار جابجایی مسافران در پروازهای داخلی نشان می‌دهد که بیشترین حجم جابه‌جایی در سال ۱۳۹۶ با ثبت ۲۳ میلیون و ۷۰۱ هزار و ۹۳۰ نفر به وقوع پیوسته است. این سال نقطه اوج صنعت هوانوردی کشور بود؛ اما پس از آن، روند نزولی آغاز شد و با بروز بحران‌های مختلف، این کاهش بیشتر شد. در سال ۱۳۹۹، تعداد مسافران به ۱۲ میلیون و ۱۳۰ هزار و ۷۳۰ نفر کاهش یافت که این افت شدید ناشی از محدودیت‌های بهداشتی، تعطیلی کسب‌وکارها و قرنطینه‌ها بود.
با این حال در سال ۱۴۰۲، تعداد مسافران پروازهای داخلی به ۱۷ میلیون و ۲۱۷ هزار و ۸۱۴ نفر رسید.
رشد ۴.۴ درصدی پروازهای داخلی بعد از کرونا
در بخش پروازهای داخلی، بیشترین تعداد پرواز در سال ۱۳۹۶ با ۲۰۸ هزار و ۳۰۶ پرواز به ثبت رسیده است. اما با شیوع ویروس کرونا و اعمال محدودیت‌های شدید در سال ۱۳۹۹، این تعداد به ۱۴۵ هزار و ۶۷۲ پرواز رسید. در این سال‌ها، بسیاری از پروازهای داخلی لغو و تعداد مسافران به شدت کاهش یافت.
با بهبود شرایط و کاهش محدودیت‌ها در سال‌های بعد، تعداد پروازهای داخلی به ۱۵۲ هزار و ۳ پرواز در سال ۱۴۰۲ رسید.
از رکود ۹۰ درصدی تا رشد امیدبخش تعداد مسافران بین‌المللی
تا به الان دیدیم که سال ۱۳۹۶ رکورددار رونق هواپیمایی دهه اخیر بوده است و با شیوع کرونا این رونق خدشه‌دار شد؛ اما بیشترین کاهش در بخش پروازهای بین‌المللی دیده می‌شود.
در سال ۱۳۹۶، میزان جابجایی مسافران بین‌المللی به رکورد ۱۲ میلیون و ۴۲۰ هزار نفر رسید. اما با بازگشت تحریم‌های آمریکا در سال ۱۳۹۷، محدودیت‌های نقل‌وانتقال مالی، کاهش پروازهای خارجی و در ادامه، شیوع ویروس کرونا در سال ۱۳۹۹ باعث سقوط کم‌سابقه این آمار شد. در سال ۱۳۹۹، تنها ۱ میلیون و ۱۶۴ هزار مسافر بین‌المللی از فرودگاه‌های کشور جابه‌جا شدند که این افت بیش از ۹۰ درصدی در کمتر از سه سال، یکی از شدیدترین ضربه‌ها به حمل‌ونقل هوایی بین‌المللی کشور به شمار می‌رود.
با بهبود نسبی وضعیت بهداشتی در جهان و ازسرگیری پروازهای خارجی در سال‌های پس از کرونا، آمار سفرهای بین‌المللی نیز وارد مسیر بهبودی شد. در سال ۱۴۰۲، جابه‌جایی مسافران در این بخش به ۱۰ میلیون و ۴۰۷ هزار نفر رسید که نسبت به سال قبل از آن، بیش از ۱.۵ میلیون نفر افزایش یافته و بیشترین رشد سالانه این شاخص در بازه یک دهه اخیر را رقم زده است.
جبران افت‌های گذشته در سایه توسعه لجستیک هوایی
در حوزه حمل بار هوایی، روندی مشابه با جابه‌جایی مسافران مشاهده می‌شود؛ با این تفاوت که در بخش بار، بازیابی در سال‌های اخیر پررنگ‌تر بوده است. در سال ۱۴۰۲، میزان حمل بار داخلی به ۲۴ هزار و ۱۹۲ تن رسید که نسبت به سال ۱۴۰۱ با ۱۰ هزار و ۴۰۴ تن، رشدی بیش از ۱۳ هزار تن، معادل بیش از ۱۳۰ درصد افزایش را نشان می‌دهد. این رشد چشمگیر می‌تواند نشانه‌ای از افزایش تقاضا برای ارسال سریع محموله‌ها، توسعه تجارت الکترونیکی، بهبود شبکه لجستیکی و افزایش پروازهای داخلی باری و مسافری با ظرفیت بارگیری باشد. همچنین بخشی از این افزایش ممکن است به بهبود شرایط اقتصادی پس از رکود ناشی از کرونا و بهبود نسبی فعالیت‌های تولیدی و تجاری بازگردد.
در بخش حمل بار خارجی اما روند متفاوتی طی شده است. بیشترین حجم بار خارجی در سال ۱۳۹۶ با ثبت ۹۷ هزار و ۷۵۸ تن به ثبت رسیده که نشان‌دهنده ظرفیت بالای صادرات و واردات هوایی کشور است. از آن زمان به بعد، به دلیل بازگشت تحریم‌ها، محدودیت‌های مالی و کاهش تعداد پروازهای بین‌المللی، این رقم با افت همراه شد. با وجود این نوسانات، بخش حمل بار داخلی توانسته در سال‌های اخیر عملکرد بهتری نسبت به بخش بین‌المللی از خود نشان دهد و بخشی از کاهش ظرفیت حمل بار کل کشور را جبران کند. این موضوع می‌تواند حاکی از آن باشد که زیرساخت‌ها و بازار داخلی کشور در حال تطبیق و توسعه برای پاسخ‌گویی به نیازهای داخلی در حوزه حمل‌ونقل سریع و هوشمند کالا هستند.
پروازهای عبوری؛ فرصتی برای بازسازی اعتماد و بازگشت به مسیر رشد
ارائه خدمات ناوبری به پروازهای عبوری یکی از منابع مهم درآمد برای سازمان‌های هوانوردی است، چرا که هواپیماهایی که از آسمان کشور عبور می‌کنند، بدون استفاده از فرودگاه‌ها، تنها بابت خدمات ناوبری و کنترل ترافیک هوایی هزینه پرداخت می‌کنند. این شاخص همواره به عنوان نشانه‌ای از اعتماد شرکت‌های هواپیمایی بین‌المللی به امنیت و پایداری فضای هوایی کشور در نظر گرفته می‌شود.
در سال ۱۳۹۶، ایران با ثبت ۴۲۶ هزار و ۶۸۴ پرواز عبوری در بالاترین نقطه این شاخص قرار گرفت. این عدد بیانگر جایگاه مهم ایران به‌عنوان یک کریدور هوایی راهبردی بین شرق و غرب است؛ به‌ویژه در شرایطی که برخی کشورهای همسایه به‌دلیل درگیری‌های داخلی از لیست مسیرهای امن حذف شده بودند.
اما از سال ۱۳۹۷ به بعد، این روند به شدت نزولی شد. بازگشت تحریم‌های آمریکا و همچنین افزایش تنش‌های منطقه‌ای، به‌ویژه پس از حادثه هواپیمای اوکراینی در سال ۱۳۹۸، تأثیر مستقیمی بر اعتماد ایرلاین‌های خارجی گذاشت. بسیاری از خطوط هوایی، پروازهای خود را از مسیرهای جایگزین هدایت کردند تا از ریسک احتمالی عبور از آسمان ایران جلوگیری کنند. تا اینکه در نهایت در سال ۱۳۹۹ تنها ۱۰۷ هزار و ۶۱۴ پرواز عبوری ثبت شد؛ یعنی کاهشی حدود ۷۵ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۶. این افت نه تنها به معنای کاهش درآمدهای ارزی کشور از محل ناوبری هوایی بود، بلکه نشان‌دهنده افت جایگاه استراتژیک ایران در شبکه حمل‌ونقل هوایی جهانی نیز هست.
از سال ۱۴۰۰ به بعد، اگرچه آمار رسمی ارائه نشده، اما شواهد نشان می‌دهد بخشی از پروازهای عبوری بازگشته‌اند، به‌ویژه با توجه به افزایش فشار بر سایر مسیرها (مانند اوکراین، عراق و افغانستان). با این حال، بدون انتشار داده‌های دقیق، نمی‌توان ارزیابی دقیقی از میزان بهبودی ارائه داد.
در مجموع، می‌توان گفت که سال ۱۳۹۶ نقطه اوج عملکرد صنعت هوانوردی کشور در دهه اخیر بوده است. از سال ۱۳۹۷ به بعد، عوامل مختلف از جمله تحریم‌ها، کاهش ارزش پول ملی و شیوع ویروس کرونا موجب کاهش چشمگیر شاخص‌های کلیدی این صنعت شدند. با این حال، داده‌های سه سال اخیر حاکی از بهبود نسبی و روند صعودی تدریجی است که در صورت ثبات شرایط سیاسی و اقتصادی، می‌تواند در سال‌های آینده به سطح رکوردهای پیشین نزدیک شود.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/dpj7
