کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. در کارنگ ما تلاش داریم کسب‌وکارهای نوآور ایرانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر کسب‌وکارها کوچک و بزرگی که در بخش‌های مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخش‌های اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانه‌ای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
اولین پنل بخش نکستیشن در یازدهمین رویداد اینوتکس ۲۰۲۲، با محوریت علوم پایه و فناوری برگزار شد. در این پنل که در روز اول نمایشگاه برگزار شد، علی آقامیر، هم‌بنیان‌گذار و مدیر توسعه نوبیتکس در مورد دیفای و اقتصاد غیرمتمرکز سخنرانی کرد. آقامیر پس از مروری بر تاریخچه دیفای، شاخصه‌ها، پروژه‌ها، مشکلات، لایه‌ها و سهم ایران از این اقتصاد را بررسی کرد. می‌توانید در ادامه گزیده‌ای از نکات مهم این ارائه را بخوانید.
تاریخچه دیفای
رویکرد تمرکززدایی صبغه جدیدی ندارد و مختص چند سال اخیر و دیفای نیست. این رویکرد یک خواست جمعی و قانون‌گرایی است. زمانی که بشر به مسائلی چون امنیت، نظارت بر حسن اجرای کار و تأمین منافع جمعی نیاز پیدا کرد، نهادهای واسط حاکمیتی ایجاد شدند و در مباحث اقتصادی ورود کردند.
بدون نگاه ماکسیمالیستی به بحث بلاکچین و دیفای، باید این را بپذیریم که امروزه بخشی از این نیازهای بشر را که دلیل به وجود آمدن نهادهای واسط حاکمیتی بود، می‌توان با فناوری پاسخ داد و فناوری می‌تواند جایگزین این نهادها شود.
در کنار این موضوع، باید به این مسئله هم توجه کرد که امروزه بسیاری از نهادهای واسط به‌عنوان منشأ و مبداء بسیاری از مشکلات اقتصادی در اقتصاد کلاسیک مطرح هستند.
منشاء پیدایش اقتصاد دیجیتال با مفهوم و تعریف فعلی در سال ۲۰۰۸ با وایت‌پیپر بیت‌کوین به‌عنوان بستر و زیرساختی برای ذخیره‌سازی شفاف اطلاعات، شکل گرفت. این وایت‌پیپر پیش‌زمینه‌ای برای نگاه غیرمتمرکز به حوزه اقتصاد شد. سپس در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵، با انتشار وایت‌پیپر اتریوم و شروع به کار آن شبکه، مفاهیم مرتبط با اقتصاد غیرمتمرکز نهادینه شدند.
در سال ۲۰۱۶، در پاسخ به انحرافاتی که در مورد تمرکززدایی ایجاد شده بود، نهادهای واسطی مثل صرافی‌های غیرمتمرکز پا به عرصه وجود گذاشتند. در سال ۲۰۱۷ در پاسخ به نیاز دیگری که بحث دارایی‌های باارزش ثابت بود، میکر پروتکل (The Maker Protocol) راهکاری برای عرضه یک استیبل‌کوین به اسم دای (Dai) ارائه داد. پشتوانه دای، کریپتو است. دای کاملاً غیرمتمرکز است و ارزش آن حدود یک دلار حفظ می‌شود. در سال ۲۰۱۸ شاهد توسعه اکوسیستم دیفای بودیم و مباحث مرتبط با آی‌سی‌اوها بسیار داغ شدند. در واقع توکنایز کردن دارایی عملاً از این نقطه شکل گرفت و امروزه این موضوع به بلوغ رسیده است.
در سال ۲۰۱۸، دپ‌هایی (DAPP) به وجود آمدند که خدماتی را به مخاطب‌شان ارائه می‌دادند. در نهایت در سال ۲۰۲۱ ما شاهد اقبال عمومی فعالان حوزه‌های ارز دیجیتال در بحث اقتصاد غیرمتمرکز بودیم و کل ارزش قفل‌شده به رکوردی بالغ بر ۲۵۰ میلیون دلار در اقتصاد غیرمتمرکز رسید. ارزش قفل‌شده امروزه یک شاخص مهم است و کمک می‌کند متوجه شویم که یک پروژه چقدر موفق و معتبر بوده است.
شاخصه‌های اقتصاد غیرمتمرکز یا دیفای
شفافیت: اولین و مهم‌ترین شاخصه‌ای که پاسخگوی آرمان‌گرایی مورد نظر باشد، بحث شفافیت است. اطلاعات در بلاکچین به‌صورت شفاف ذخیره می‌شوند و در دسترس عموم قرار می‌گیرند، اما قابلیت دخل و تصرف در آنها وجود ندارد و حریم خصوصی افراد هم در آن حفظ می‌شود.
مجوز: یکی دیگر از مسائل در این حوزه عدم نیاز به مجوز است. دریافت مجوز که سد بزرگی بر سر راه نوآوری در تمام دنیاست، در این حوزه وجود ندارد.
اختیار دارایی: در این حوزه اختیار دارایی‌های هر شخص، در اختیار خودش است. اختیار این دارایی‌ها در دست شخص ثالث یا نهاد واسط قرار نمی‌گیرد.
حق تصمیم‌گیری و فرایند رشد و نوآوری به واسطه اشتراک داده‌ها از بحث‌های دیگر است.
لایه‌های دیفای
لایه‌های متعددی دیفای یا اقتصاد غیرمتمرکز را شکل می‌دهند. لایه زیرین یا لایه صفر دیفای، بستر بلاکچینی است که اقتصاد غیرمتمرکز یا پروژه‌های مالی غیرمتمرکز می‌خواهند در آن فعالیت کنند.
لایه دوم نوعی از دارایی است که در بستر بلاکچین قابلیت انتقال دارد. این دارایی می‌تواند کوین بومی آن شبکه یا توکن‌هایی باشد که در آن شبکه قابلیت انتقال دارند. برای مثال در مورد شبکه اتریوم، ETH (توکن بومی شبکه اتریوم) و دیگر توکن‌ها و دارایی‌ها در شبکه قابلیت انتقال دارند.
یکی از مهم‌ترین المان‌ها در موضوع اقتصاد غیرمتمرکز، استیبل‌کوین‌ها هستند که نکات کلیدی برای رشد مفهوم اقتصاد غیرمتمرکز محسوب می‌شوند.
در لایه بالاتر به اپلیکیشن و دپ‌هایی که قرار است به مخاطبان خدمات مالی ارائه دهند، می‌رسیم. امروزه برای تمام حوزه‌های مالی سنتی در بلاکچین یک ما‌به‌ازا وجود دارد. از پلتفرم‌های وام‌دهی گرفته تا اوراق مشتقه، دارایی‌های مصنوعی و بیمه، حوزه‌هایی هستند که عملاً شاکله اقتصاد متمرکز را دارند. صرافی‌های غیرمتمرکز و سیستم‌های پرداخت هم جزئی از این بخش هستند.
سرویس‌هایی که برای توکنایز کردن و احراز هویت به وجود آمده‌اند، المان‌هایی هستند که به تکمیل ماهیت اقتصاد غیرمتمرکز کمک می‌کنند
لایه بالاتر هوشمندتر است و بهتر می‌توان در آن کار کرد و خلاقیت به خرج داد. این لایه، اگریگیتورهایی هستند که قرار است یک یا چند پلتفرم را برای مخاطبان به‌صورت تجمیعی در دسترس قرار دهند و مخاطبان را از مزایایی بهره‌مند کنند. ولت‌های غیرحضانتی هم در این لایه قرار می‌گیرند.
در کنار این موارد المان‌هایی وجود دارند که در اقتصاد غیرمتمرکز نقش پررنگی ایفا می‌کنند. اوراکل‌ها بسترهایی هستند که داده را از خارج یا داخل بلاکچین منتقل می‌کنند. بسیاری از مواردی که در بلاکچین وجود دارند، به داده‌های خارج از آن نیازمندند. اوراکل‌ها وظیفه این نقل‌وانتقالات را به عهده دارند.
بریج‌ها (bridges) هم وظیفه ارتباط بین‌شبکه‌ای را بر عهده دارند. بریج‌ها شبکه‌های مختلفی را که دیفای روی آنها تعریف شده، به هم مرتبط می‌کنند.
سرویس‌هایی که برای توکنایز کردن و احراز هویت به وجود آمده‌اند، المان‌هایی هستند که به تکمیل ماهیت اقتصاد غیرمتمرکز کمک می‌کنند.
پروژه‌های دیفای
به نقل از دیفای داما (Defi Dama) که یکی از سایت‌های داده در دیفای است، امروزه که در دوران رکود بلاکچین از حیث بازار هستیم، حدود ۲۳۰ میلیارد دلار دارایی در پروژه‌های دیفای قفل شده است. اگر جزئی‌تر نگاه کنیم، می‌بینیم که در بسترهایی مثل آوِ (Aave) چندین میلیارد دلار قفل شده است.
این مسئله فضا و فرصت‌های بسیار مناسبی برای افراد علاقه‌مند به ورود به این حوزه در داخل کشور فراهم کرده است. برای مثال، آوِ به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بسترهای وام‌دهی در اقتصاد غیرمتمرکز شناخته می‌شود و مفاهیمی را ایجاد کرده که در اقتصاد سنتی اصلاً وجود نداشته است.
«فلش لون» (Flash Loan) یکی از آن مفاهیم است که نیازی به وثیقه ندارد و مهلت بازپرداخت آن سریع است. امروزه از این مفهوم در بازارسازها استفاده زیادی می‌شود.
یونی سوآپ یکی دیگر از بسترهای مهمی است که در حال حاضر نسخه سوم آن هم عرضه شده و فیچرهای متعددی دارد. این بستر به حوزه اقتصاد غیرمتمرکز برای رشد و گسترش کمک می‌کند.
دای هم یکی از پارامترهای مهم اقتصاد غیرمتمرکز و استیبل‌کوینی است که در طول زمان خود را اثبات کرده و به رشد و توسعه دیفای کمک می‌کند.
نمونه دیگری که از پروژه دیفای می‌توان نام برد، چین لینک از اوراکل‌هاست که قاصد انتقال اطلاعات از دنیای بیرون به دنیای داخل بلاکچین است. سینتتیکس (Synthetix) هم به‌عنوان یک انقلاب در بحث ایجاد دارایی‌های مصنوعی شناخته می‌شود.
می‌توانید هر چیز باارزشی را از طریق سینتتیکس به یک دارایی مصنوعی تبدیل کنید. اتریسک (Etherisc) یکی از پروتکل‌هایی است که در حوزه بیمه غیرمتمرکز کار می‌کند. جالب است بدانید که حوزه فعالیت اتریسک از ابتدا بلاکچین نبود. این پروتکل در تضمین زمان پروازها و بیمه محصولات کشاورزی فعالیت می‌کرد.
مشکلات دیفای
باید توجه داشت که این آرمان‌شهری که ترسیم کرده‌ایم، بدون اشکال نیست. دیفای تقریباً نوپاست و در مسیر رشد قرار دارد و خطرهایی مانند نوسانات بازار متوجه آن است. برای مثال در چند روز اخیر استیبل‌کوین لونا به واسطه پروتکل خود دچار مشکل شد و قیمت آن به ۰.۶ دلار سقوط کرد.
از لحاظ فنی هم هنوز مشکلاتی وجود دارد؛ مشکلاتی از جمله: ریسک تراکنش‌ها، به بلوغ نرسیدن قراردادهای هوشمند و مشخص‌نبودن آدیتور آنها، شناخت ناقص افراد عام از این پروژه‌ها و نحوه تعریف آنها از قراردادهای هوشمند، ثبات اوراکل‌ها، بحث‌های حقوقی و جرائم مالی و ازدیاد راه‌های کلاهبرداری با توجه به جدید بودن این فناوری.
اما تمام این موارد بد نیستند. چون این فناوری متن‌باز است، شناسایی و اصلاح مشکلات به‌سرعت انجام می‌شود و در نهایت این فناوری به سطحی از ایمنی می‌رسد که سیستم‌های سنتی هیچ‌وقت تجربه نخواهند کرد. چون سیستم‌های سنتی به این شکل به اطلاعات دسترسی ندارند.
در روندهای امسال و سال آینده برای دیفای رگولاتوری جزء مهم‌ترین المان‌هاست. در تمام اسنادی که روندهای دیفای را پیش‌بینی کرده‌اند، بحث رگولیشن مطرح شده است. در اروپا، آمریکا و شرق آسیا سازمان‌های مختلفی به این حوزه وارد شده‌اند. رویکردهای متفاوتی هم در این‌باره وجود دارد. توسعه خود بلاکچین هم دچار مشکلاتی است. بسترهایی مثل اتریوم همچنان مشکلاتی دارند، اما سعی می‌کنند با آپدیت‌های جدید آنها را رفع کنند.
بحث گاورننس توکن‌ها (Governance tokens) هم به‌عنوان یکی از المان‌ها و مفاهیم مهم در دائو مطرح است.
سهم ایران از اقتصاد غیرمتمرکز
سهم اقتصاد مالی در دنیا در سال ۲۰۱۹، حدود ۴۳۰ تریلیون دلار و در سال ۲۰۲۲، ۴۷۰ تریلیون دلار بوده است. در مقایسه، اقتصاد غیرمتمرکز در سال ۲۰۱۹، ۰٫۱۳ تریلیون دلار بوده و امروز در دوران رکود رشد ۱۰برابری داشته و به حدود ۱٫۷ تریلیون دلار رسیده است.
سهم ما به‌عنوان یک بازارساز و بازیگر در اقتصاد غیرمتمرکز صفر است. با اینکه فعالان این حوزه در کشور تجربه فوق‌العاده گران‌بهایی دارند، اما چون تقریباً تمام پروژه‌های اقتصاد غیرمتمرکز خط قرمز حاکمیت هستند، به این عرصه ورود نکرده‌ایم. دیفای فضاها و فرصت‌های فوق‌العاده‌ای می‌توانست برای کشور ایجاد کند، اما متأسفانه در حال حاضر از این فرصت‌ها محروم هستیم.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/d5to