در جریان سلسله‌نشست‌های تخصصی لجستیک در نمایشگاه بین‌المللی حمل‌ونقل، لجستیک و صنایع وابسته، نشست «پلتفرم‌ها و لجستیک On Demand: دستاوردهای یک اکوسیستم» برگزار شد. در این نشست، جمعی از فعالان و مدیران حوزه حمل‌ونقل و لجستیک از جمله رضا مقصودی مدیرعامل چابک، علی حسینی مدیرعامل لینک اکسپرس، مجتبی نصیری قائم‌مقام مدیرعامل پارسی‌پست و محمد صدوقی مدیرعامل ترابرنت حضور داشتند و غزل یگانگی، کارشناس توسعه کسب‌وکار راه‌کار، مدیریت جلسه را بر عهده داشت.
در نشست «پلتفرم‌ها و لجستیک On Demand: دستاوردهای یک اکوسیستم» بررسی شد که ریشه بسیاری از مشکلات لجستیک در ایران به انحصار و قانون‌گذاری غلط بازمی‌گردد. در این نشست مسائلی مانند حجم ۴۰۰ همت بازار حمل‌ونقل بین‌شهری، فرسودگی ناوگان، نگرانی از کمبود سوخت، فضای سرمایه‌گذار گریز و سیاست‌های دستوری دولت موردبحث قرار گرفت. همچنین تأکید شد که نشت اطلاعات بیشتر ناشی از فساد اداری است تا ضعف فنی. نقش پلتفرم‌ها در ایجاد رقابت، بهبود کیفیت خدمات و جذب سرمایه نیز بررسی شد و ساختار سنتی پست و دخالت دولت به‌عنوان موانع اصلی تحول این صنعت معرفی شد.
دلیل شکل‌گیری پلتفرم‌های حوزه لجستیک، ایجاد شفافیت است
رضا مقصودی، مدیرعامل چابک، در نشست «پلتفرم‌ها و لجستیک On Demand: دستاوردهای یک اکوسیستم» درباره پلتفرم لجستیکی «عملکرد» توضیح داد: «دلیل شکل‌گیری پلتفرم‌های حوزه لجستیک، ایجاد شفافیت است تا کاربران بتوانند چندین کارگزار را از نظر قیمت و کیفیت مقایسه کرده و با انتخاب مناسب، همکاری خود را آغاز کنند.»
او با اشاره به تجربه اسنپ گفت: «اسنپ یکی از قدیمی‌ترین پلتفرم‌ها در حوزه تاکسی است. پیش از آن هر راننده قیمت متفاوتی تعیین می‌کرد، اما ورود چنین پلتفرمی باعث شد شفافیت قیمتی و کیفیتی ایجاد شود. سرمایه‌گذاری در این حوزه موفق بوده است، اما اگر بازیگران جدید مانند شهرداری و سایر نهادها که دارند به شکل نادرست وارد می‌شوند، ممکن است اثر منفی بگذارند.»
مقصودی افزود: «در حوزه حمل بار هنوز ظرفیت‌های زیادی برای کار وجود دارد و چالش‌ها همچنان باقی است.» مدیرعامل چابک در ادامه به نقش BNPLها اشاره کرد و گفت: «BNPLها در تجارت الکترونیک و پلتفرم‌ها بسیار کمک‌کننده هستند. درواقع ابتدا باید تولید، تجارت الکترونیک و فین‌تک شکل بگیرد تا لجستیک به‌صورت زنجیره‌ای عمل کند. اگرچه در حوزه نرم‌افزار و فین‌تک پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم، اما مشکل اصلی این است که چیزی برای ارسال وجود ندارد و وضعیت کشور چنین محدودیتی را ایجاد کرده است.»
او درباره امنیت زیرساخت‌ها نیز هشدار داد: «در این بخش مشکلات زیادی وجود دارد. هرچند وقت یک‌بار شاهد انتشار اطلاعات برخی شرکت‌ها هستیم. کمبود متخصصان امنیت به‌وضوح دیده می‌شود، سرمایه‌های انسانی بزرگ مهاجرت کرده‌اند و کشور تقریباً در بخش سخت‌افزار خالی است. حتی فناوری ساخت سخت‌افزار را در اختیار نداریم و استفاده از تکنولوژی‌های قدیمی، نفوذپذیری را افزایش می‌دهد. تحریم‌ها هم عامل اصلی این وضعیت است.»
مقصودی درباره هوش مصنوعی گفت: «هوش مصنوعی در سال‌های اخیر وارد شده و می‌تواند در انبارداری، لست‌مایل و فرست‌مایل کمک‌کننده باشد. بااین‌حال نیاز به سخت‌افزار و دسترسی‌هایی دارد که در ایران فراهم نیست.» او درباره تجربه شخصی مجموعه خود توضیح داد: «زمانی که به ایده پلتفرم پستی رسیدیم، هنوز کسی به آن فکر نکرده بود. متأسفانه سرمایه‌گذاری نداشتیم، اما همچنان جای جبران وجود دارد. در بیرون از مجموعه نیز برخی شرکت‌ها به‌جای استفاده از تجربه‌های موجود، دوباره چرخ را از نو اختراع می‌کنند و تیمی جدید برای محصولی مشابه تشکیل می‌دهند.»
ناوگان حمل‌ونقل ماشین‌های سنگین کشور ازرده‌خارج شده و به ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز دارد
مجتبی نصیری، قائم‌مقام مدیرعامل پارسی‌پست، در نشست «پلتفرم‌ها و لجستیک On Demand: دستاوردهای یک اکوسیستم» با اشاره به نقش دولت در تعرفه‌گذاری گفت: «پیش‌تر نقش دولت در تعیین تعرفه‌ها پررنگ بود، اما با ایجاد پروانه برای بخش خصوصی، دولت تنها در جریان اطلاع‌رسانی قرار می‌گیرد و سازمان تنظیم مقررات دیگر تعرفه تعیین نمی‌کند. امروز نقش دولت در تعرفه‌گذاری کمرنگ شده، اما در صدور مجوز همچنان امضاهای طلایی (بروکراسی) پررنگ است. البته تعرفه ملی شرکت پست به دلیل دولتی بودن تابع قوانین خاص خود است.»
نصیری در بخش سرمایه‌گذاری حوزه لجستیک تأکید کرد: «کمترین سرمایه‌گذاری موردنیاز در بخش پلتفرم‌هاست، اما در بخش حمل‌ونقل به‌ویژه ریلی و هوایی، نیاز جدی به سرمایه‌گذاری وجود دارد. جایی که کسی ورود نمی‌کند، اگر سرمایه‌گذار بیاید، می‌تواند تحولی مشابه تجربه اسنپ رقم بخورد.»
او با انتقاد از وضعیت فعلی افزود: «کشور ما در حوزه تکنولوژی مشکل جدی ندارد، اما صنعت لجستیک بیشتر از آنکه به تکنولوژی نیاز داشته باشد، به ساماندهی و مقررات‌گذاری درست نیازمند است. اگر این بخش شفاف و منسجم شود، سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی نیز جذب خواهد شد.»
قائم‌مقام پارسی‌پست با اشاره به عقب‌ماندگی تاریخی این صنعت بیان کرد: «به دلیل عدم ارتباط با کشورهای پیشرفته، نیازها و انتظارات در این صنعت رشد نکرده و امروز تکنولوژی ما در همین حد است که به مشتری پیامک ارسال کنیم.» او درباره وضعیت امنیت نیز اشاره کرد که امنیت در کشور ما آن‌قدر سفت‌وسخت شده که به بهانه آن بسیاری از کارها انجام نمی‌شود.
نصیری صنعت لجستیک را صنعتی بین‌بخشی دانست که رگولاتوری آن اما یک‌بخشی عمل می‌کند و گفت: «عملکرد شرکت ملی پست در سال‌های اخیر نسبت به گذشته بهبود داشته، اما ناوگان حمل‌ونقل سنگین آن ازرده‌خارج شده و به حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز دارد. هرچند درآمد شرکت ملی پست با تغییر تعرفه‌ها افزایش‌یافته، اما این هزینه‌گذاری جزو اولویت‌های فعلی آنها نیست.»
او در پایان تأکید کرد: «ایجاد یک رگولاتوری جامع که کل حوزه لجستیک را ببیند، می‌تواند بسیاری از چالش‌های موجود را برطرف کند و زمینه را برای سرمایه‌گذاری‌های جدید فراهم آورد.»
حجم بازار حمل‌ونقل عمده بار بین‌شهری ۴۰۰ همت است
محمد صدوقی، مدیرعامل ترابرنت، در نشست «پلتفرم‌ها و لجستیک On Demand: دستاوردهای یک اکوسیستم» با اشاره به چالش‌های صنعت حمل‌ونقل و لجستیک در ایران گفت: «در حوزه حمل‌ونقل مسافر، پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته‌ایم، اما در بخش حمل‌ونقل عمده بار شهری به دلیل قانون‌گذاری نادرست و اجرای مدل‌های شبه کمونیستی به نام عدالت از سوی سازمان راهداری، موفقیت چندانی حاصل نشده است.»
او حجم بازار حمل‌ونقل عمده بار بین‌شهری را ۴۰۰ همت اعلام کرد و افزود: «ریشه مشکلات در ایجاد فضای انحصاری و حذف رقابت است. قانون‌گذار ساختاری را طراحی کرده که به اسم عدالت، انحصار را تحمیل کرده و این امر باعث افت بهره‌وری در حوزه حمل‌ونقل شده است.»
صدوقی با انتقاد از سیاست‌های دستوری دولت ادامه داد: «عملکرد لجستیک ما حتی از کشورهایی مثل عراق هم ضعیف‌تر است، چون فضای رقابتی وجود ندارد. امروز با یک بخشنامه، دولت به شرکت‌های بزرگ حمل‌ونقل تکلیف می‌کند که با چه قیمتی به چه راننده‌ای سرویس بدهند؛ این موضوع اساساً با منطق بازار آزاد در تضاد است.»
او در بخش دیگری از سخنانش به موضوع سوخت اشاره کرد و گفت: «در حوزه گازوئیل مشکل داریم و احتمال کمبود آن در ماه‌های آینده وجود دارد. بااین‌حال، لجستیک همچنان یکی از معدود بازارهایی است که امکان سرمایه‌گذاری در آن وجود دارد. اگر قانون‌گذاری اصلاح شده بود، می‌توانستیم در بخش حمل بار بسیار پیشرفته‌تر عمل کنیم.»
مدیرعامل ترابرنت وضعیت ناوگان را نیز یکی از چالش‌ها دانست: «میانگین سن ناوگان بیش از ۲۰ سال است و بیش از نیاز، ناوگان داریم؛ درحالی‌که از ۴۶۰ هزار دستگاه موجود، حداکثر ۳۵۰ هزار دستگاه نوساز می‌تواند کفایت کند. نوسازی ناوگان سرمایه‌گذاری عظیمی می‌طلبد. واردات کامیون‌های کارکرده اروپایی اتفاق مثبتی بود، اما باتوجه‌به تعرفه‌ها، قیمت این خودروها حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد بالاتر تمام می‌شود.»
صدوقی در ادامه تأکید کرد: «ما در حوزه پلتفرم‌ها کمبود خاصی نداریم، اما به دلیل قفل‌شدن بازار امکان توسعه وجود ندارد. حتی پلتفرم‌های داخلی هم با مشکلات متعدد مواجه‌اند. ۸۰ درصد چالش‌های موجود داخلی است و در بخش‌های مختلف از جمله فین‌تک، بیمه و بانک هم قوانین مانع ورود بازیگران جدید می‌شود.»
او درباره امنیت اطلاعات در این صنعت گفت: «متأسفانه پنج هزار شرکت حمل‌ونقل بارنامه صادر می‌کنند، اما این فرایند باید از طریق تنها هشت شرکت خصوصی انجام شود. همین موضوع باعث شده نشت اطلاعات در لجستیک بیشتر ناشی از فساد اداری باشد تا ضعف فنی.»
مدیرعامل ترابرنت در پایان بیان کرد «ایراد جدی در عملکرد شرکت‌های لجستیکی وجود ندارد و اگر دولت به‌جای ایجاد محدودیت، فضای کسب‌وکار را بهبود دهد، این حوزه می‌تواند پیشرفت چشمگیری داشته باشد.»
سرمایه‌گذاران به دنبال پروژه‌های زودبازده در حوزه لجستیک هستند
علی حسینی، مدیرعامل لینک اکسپرس، در نشست «پلتفرم‌ها و لجستیک On Demand: دستاوردهای یک اکوسیستم» با تأکید بر نقش پلتفرم‌ها در ایجاد رقابت بین اپراتورها گفت: «پلتفرم‌ها برای بهبود کیفیت خدمات و ایجاد قیمت رقابتی شکل‌گرفته‌اند تا عرضه و تقاضا را متعادل کنند؛ اما زمانی که دولت‌ها وارد این عرصه می‌شوند، این تعادل برهم می‌خورد.»
او با اشاره به حوزه پست افزود: «دولت به‌صورت دستوری در تعیین مبالغ و تعرفه‌ها دخالت می‌کند و این روند باعث ناکارآمدی می‌شود. رویکرد تغییر کند و از میزان دخالت در بخش خصوصی کاسته شود، کارایی لازم به دست نخواهد آمد.»
حسینی درباره جذب سرمایه نیز بیان کرد: «سرمایه‌گذاران به دنبال پروژه‌های زودبازده هستند. در حوزه نرم‌افزار، فناوری و IT دارایی‌های خوبی در کشور داریم و همین موضوع توانسته اثرات مثبتی ایجاد کند. به‌ویژه در نرم‌افزارهای لجستیکی امکان بازدهی سریع وجود دارد. اما با ساختار فعلی که سرمایه‌گذار گریز است، ورود به این حوزه‌ها چندان منطقی نیست.»
مدیرعامل لینک اکسپرس در ادامه جای خالی پلتفرم‌های بزرگ در ایران را یادآور شد و گفت: «پلتفرم‌هایی مشابه آمازون یا ایجاد رقبایی برای پلتفرم‌هایی مثل دیجی‌کالا، اگر بتوانند دسترسی به بازار جهانی پیدا کنند، رقابت جذابی شکل خواهد گرفت.»
به گفته او، «سرمایه‌گذاری در شرکت‌های پستی کشور همچنان در مرحله بذری است و پست ایران ساختاری سنتی دارد. هرچند گام‌هایی برای نوآوری برداشته شده، اما هنوز تا ایجاد یک تحول کامل فاصله زیادی داریم. تحقق این هدف نیازمند سرمایه‌گذاری واقعی، اقتصاد سالم، تجارت الکترونیک پویا و زیرساخت‌های درست است.»
حسینی اشاره کرد در همین شرایط نیز اگر توان فنی موجود به‌درستی به کار گرفته شود، می‌توان به صرفه‌جویی در هزینه‌ها دست‌یافت. اقتصاد اشتراکی در ایران، باوجود چالش‌ها، ظرفیت بالایی دارد. مهم‌ترین خطای لجستیک این است که اگر فضا برای همکاری سازنده و حل چالش‌ها فراهم نشود، فرصت‌های بزرگ از دست خواهد رفت.
