انکار آمار… یا چه کسی آدرس غلط می‌دهد؟

در حالی که یک ماه است کسب‌وکارهای آنلاین، به‌خصوص در اینستاگرام در پی فیلترینگ کفگیر درآمدشان به ته دیگ خورده، علیرضا شاه‌میرزایی، معاون وزیر صمت با کوچک‌شمردن سهم بازار اینستاگرام عنوان کرده است: «کسب‌وکار مجازی در کشور، حداقل ۱۳۰۰ هزار میلیارد تومان در سال فروش دارد و کسب‌وکارهایی که در اینستاگرام بودند، کمتر از ۳ درصد این عدد بودند.» اما این عدد ۳ درصد در کدام‌یک از نتایج آماری آمده و معاون وزیر این عدد را از کدام آستین درآورده که حتی آمار گزارش تجارت الکترونیکی خود این وزارتخانه را هم نقض می‌کند؟

طی سال‌های اخیر با بازیگری وزارت ارتباطات و وزارت صمت در بازار اقتصاد دیجیتال، همواره مسئولان این وزارتخانه‌ها در حال بیش‌برآوردی و امیدبخشی درباره توسعه و بزرگی اقتصاد دیجیتال در ایران بودند. همین چند وقت پیش بود که عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات در تبلیغ عملکرد خود از رسیدن سهم اقتصاد دیجیتال به ۱۰ درصد در تولید ناخالص داخلی کشور سخن گفته بود. اما حالا با سیاست حاکمیت در خصوص فیلترینگ و نوسانات و قطعی‌های مکرر اینترنت ورق برگشته و از نظر مسئولان، پلتفرمی مانند اینستاگرام آورده اقتصادی برای کشور نداشته و به قول معاون وزیر صمت، «سهم کسب‌وکارهای مجازی و به‌خصوص کسب‌وکارهای اینستاگرام کمتر از ۳ درصد فروش کل کسب‌وکارهای آنلاین است و آمار خسارت‌ها و تعطیلی‌ها اشتباه است.»

او گفته: «متأسفانه شاهد آمارهای غلط و همچنین آدرس‌های غلط و حرف‌های غیرمنطقی در حوزه تجارت الکترونیکی و کسب‌وکارهای مجازی هستیم.» شاه‌میرزایی دقیقاً نگفته از کدام آمارها صحبت می‌کند که به نظرش غلط هستند و حتی لزومی ندیده منبع آماری خود در اعلام سهم ۳درصدی بازار اینستاگرام را عنوان کند.

اما یکی از همین آمارها که اتفاقاً مالکیت منبع آن هم به وزارت صمت بازمی‌گردد، حرف دیگری می‌زند. گزارش تجارت الکترونیکی سال ۱۴۰۰ که همین یک ماه پیش توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی وزارت صمت منتشر شد، نشان می‌دهد «اکنون ۷۸ درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی به‌منظور ارائه کالا یا خدمات خود علاوه بر وب‌سایت از شبکه‌های اجتماعی هم استفاده می‌کنند. در این میان، شبکه‌های اجتماعی با ۸۰ درصد بیشترین نقش را در حوزه عرضه بازی کرده و اپلیکیشن‌ها با ۲۴ درصد کمترین نقش را دارند. پیام‌رسان‌ها نیز ۲۸ درصد برای عرضه خدمات و کالا مورد استفاده قرار می‌گیرند.»

در کنار این آمار دولتی، آمارهای مؤسسات وابسته به دولت و نهادهای صنفی مستقل را هم داریم که همگی آنها خبر از سنگینی ضربه فیلترینگ بر پیکر تعداد زیادی از افراد جامعه مشغول به فعالیت اقتصادی در اینستاگرام دارد. بر اساس برآوردهای مؤسسه پژوهشی بتا، دو میلیون صفحه کسب‌وکار فعال در اینستاگرام وجود دارد که از بین آنها حدود ۵۰۰ هزار کسب‌وکار استانی و بومی و ۲۰۰ هزار کسب‌وکار کوچک هستند.

همچنین انجمن تجارت الکترونیک هم در بیانیه اخیر و اعتراضی خود به‌ دنبال محدودیت‌های اینترنتی اعلام کرده که تنها قطع دسترسی به اینستاگرام، بیش از ۴۰۰ هزار کسب‌وکار را با خطر نابودی مواجه کرده و امرار معاش بیش از یک میلیون نفر را با مشکلات جدی روبه‌رو کرده است.

اگر این آمار را هم در راستی‌آزمایی صحبت اخیر معاون وزیر صمت کنار بگذاریم، نکته مهم دیگری که وجود دارد، خطای تحلیلی این اظهار نظر است. شاه‌میرزایی گفته کل حجم فروش سالانه کسب‌وکارهای مجازی ۱۳۰۰ هزار میلیارد تومان است و سهم بازار اینستاگرام از آن کمتر از ۳ درصد است؛ یعنی حدود ۳۹ هزار میلیارد تومان. تا همین‌جا حتی اگر این اعداد را هم از معاون وزیر صمت با وجود مخدوش‌بودن منبع آماری و تحقیقاتی آن بپذیریم، این اعداد به‌تنهایی نمی‌تواند نشان‌دهنده حجم خسارت وارده بر معیشت افراد شاغل در اینستاگرام و آینده نامعلوم آنها باشد؛ چراکه این اعداد می‌تواند نهایتاً گویای درآمد اندک حاصل از اینستاگرام در قبال سایر پلتفرم‌های فروش بر بستر وب و اینترنت باشد. اما هیچ حرفی درباره اینکه چه تعداد آدم در این گردش مالی نقش دارند، نمی‌گوید.

طبق گزارش ۲۳ مهرماه ۱۴۰۱ مؤسسه بتا، دو میلیون کسب‌وکار در پلتفرم اینستاگرام وجود دارند که حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار مورد از آنها، یعنی ۸۱ درصد از کسب‌وکارهای اینستاگرام هیچ فروشگاهی ندارند. بنابراین گویا به نظر وزیر صمت نه انسان‌ها، بلکه فقط پول و گردش مالی است که برای تصمیم‌گیری‌های دولتی مهم است و چون به نظر این وزارتخانه، حجم فروش اینستاگرام کمتر از ۳ درصد از کل حجم تجارت الکترونیک است، آینده شغلی و درآمدی ده‌ها هزار نفر فعال در این پلتفرم دیگر اهمیتی ندارد.