ایران می‌تواند و باید قطب گردشگری عشایر شود

گردشگری عشایر یکی از حوزه‌های بسیار مهم و جذاب صنعت گردشگری است. مهم به این دلیل که با فرهنگ و تاریخ یک کشور پیوند دارد و جذاب است چون نوعی از گردشگری تجربه‌گرا محسوب می‌شود که سبک زندگی متفاوتی را نشان می‌دهد. گردشگران بسیاری از سراسر دنیا کوله‌بار خود را می‌بندند تا تجربه مدتی زندگی در کنار عشایر را در کارنامه خود ثبت کنند و استارتاپ‌های گردشگری، امکان این تجربه را برای آن‌ها تسهیل می‌کنند.

ایرانومد تورز یکی از این استارتاپ‌هاست که از پاییز سال ۱۳۹۷ فعالیت خود را آغاز کرد. تور بازدید از عشایر و برگزاری تور کوچ از جمله فعالیت‌های این مجموعه است که عمده شرکت‌کنندگان آن‌ به ‌دلیل هزینه بالای برگزاری این نوع تورهای خاص، از کشورهای دیگر هستند. این کسب‌وکار تا قبل از شیوع ویروس کرونا میزبان و راهنمای مسافران بود، اما بعد از اینکه کرونا بال خود را بر سر جهان باز کرد، ایرانومد تورز فعالیت خود را ادامه نداد تا خطری زندگی عشایر را تهدید نکند. تیم ایرانومد اما تعطیلی‌های حاصل از کرونا را به چشم یک فرصت دید و با راه‌اندازی فروشگاه آنلاین خود به ‌نام ایرانومد مارکت که محصولات دامی و صنایع دستی عشایر را به فروش می‌رساند، فعالیت خود را به این سمت معطوف کرد. با محمد ملکشاهی، بنیان‌گذار مجموعه، درباره ایده شکل‌گیری ایرانومد تورز و ایرانومد مارکت گفت‌وگو کردیم که با ابعاد بیشتری از زندگی عشایری و فعالیت مجموعه ایرانومد آشنا شویم.

ایده اولیه شکل‌گیری کسب‌و‌کار شما از کجا شکل گرفت؟
سال‌ها پیش که در حوزه روستایی فعالیت‌های پژوهشی می‌کردم، نزد ایل بختیاری رفتم و قرار شد مدرسه‌ای را در یک روستا بسازیم. کمی گذشت و فکر کردم که ساختن مدرسه کار توسعه‌ای و بلندمدت نیست و بعد به این فکر افتادم که بهتر است کتابخانه بسازیم، چراکه این کار تأثیر بلندمدت‌تری دارد. در خلال این مسائل با افراد بومی که عشایر بودند دوست شدم و یک روز که می‌خواستند کوچ کنند، من هم همراهشان رفتم. در آن کوچ به من می‌گفتند ما می‌خواهیم به تهران بیاییم و کار کنیم و من نظرشان را عوض می‌کردم و می‌گفتم شما می‌توانید صنایع دستی بفروشید، محصولات دامی خود را برای فروش بگذارید و کارهای دیگر که از نظر معیشتی شما را تأمین کند.

ایده شکل‌گیری نومد تورز از اینجا شکل گرفت که کاری کنیم افراد محلی اهمیت زندگی خود را درک کنند و این دغدغه را داشتیم که این سبک زندگی را که اتفاقا در حال نابودی است، تا حد امکان حفظ کنیم. پس از این سفر با پژوهشگران و انسان‌شناس‌هایی مانند پروفسور ژان پیر دیگارد فرانسوی که هم با عشایر بختیاری زندگی و هم درباره‌شان چند کتاب نوشته بود، با پروفسور برایان اسپونر آمریکایی که او هم چند سالی درباره عشایر بلوچ ایران پژوهش و مطالعه کرده بود و با پروفسور محمدتقی فرور صحبت کردم و در آخر به این نتیجه رسیدیم که برای حفظ این سبک زندگی باید ارتقای معیشت آن‌ها را در نظر بگیریم و از آن مهم‌تر، سبک زندگی عشایر را به عنوان زندگی که مبتنی بر معیشت دامداری و کوچ‌نشینی است، رواج دهیم.

با پیگیری و همفکری‌های بسیار رسیدیم به اجرای تور کوچ همراه با عشایر. یعنی عشایری که سبک زندگی و درآمد اصلی خود را دارند، معیشت مکملی هم از راه تور داشته باشند. این تور برای گردشگر بین‌المللی اجرا می‌شود، بسیار پیچیده است، سختی‌های اجرایی بسیاری دارد و به همین میزان هزینه آن هم نسبتا بالاست اما این هزینه را گردشگران بین‌المللی می‌پردازند، چراکه به گردشگری تجربه‌گرا علاقه دارند. تا به امروز هم حدود 80 تور برگزار کردیم که از این تعداد، حدود 50 تور کوچ داشتیم. در این تورها اینفلوئنسرهای بین‌المللی با ما همراه شدند که با تولید محتوای خود باعث دیده شدن کار ما شدند. برای مثال یک اینفلوئنسر لهستانی که در حوزه گردشگری تجربه‌گرا فعالیت می‌کرد، هنگام شرکت در تور کوچ ما یک وبلاگ ساخت که بیش از یک میلیون بازدید در یوتیوب به ‌همراه داشت و یا یکی دیگر از گردشگران، گزارشی ۱۰ صفحه‌ای در مجله Smithsonian که یکی از مجلات معتبر دنیا با حدود دو میلیون نسخه چاپی است، منتشر کرد و عکس جلد آن شماره هم از همین گزارش کار شد.

بعد از کرونا برگزاری تور را متوقف کردید؟
بله، امروز بیش از یک سال است که از آخرین تور ما می‌‌گذرد و در تلاش هستیم که از یک ماه آینده دوباره برگزاری تور را از سر بگیریم اما در این مدت رابطه‌مان با عشایر همچنان ادامه داشته، چراکه باید محصولات خود را برای فروش در نومد مارکت به ما می‌رساندند.

نومد مارکت چگونه شکل گرفت؟
در ادامه فعالیت‌های نومد تورز به این نتیجه رسیدیم که برای دوام‌ بخشیدن به این سبک زندگی و روشن نگه داشتن چراغ خانه‌های عشایری، باید فضایی را فراهم کنیم که دیگر بهانه اقتصادی موجب ترک این سبک زندگی نشود. در زمان برگزاری تورها هم در فروش محصول عشایران همکاری می‌کردیم اما آن‌موقع زمان کافی برای ایجاد یک فعالیت تمام‌وقت و جدی نداشتیم. دوران کرونا این فرصت را ایجاد کرد که چون برگزاری تور ممکن نبود، یک خط بیزینسی دیگر ایجاد کنیم. اینکه می‌گویم کرونا کمک کرد به این معنی است که صرفا وقت ایجاد این فعالیت را در اختیار ما قرار داد و چه بسا اگر کرونا نبود، با درآمد حاصله از برگزاری تور می‌توانستیم نومد مارکت را هم ایجاد کنیم.

میزان فروش شما در نومد مارکت به‌ چه صورت است؟
از ابتدای فعالیت تعداد 800 مشتری و یک میلیارد تومان فروش داشته‌ایم که 80 درصد این مبلغ به عشایر یا همان تولیدکنندگان داده شده است و 20 درصد هم هزینه‌های ما را تا حدی پوشش داده است که البته خودمان هم علاوه‌ بر این 20 درصد، سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. یعنی 200 میلیون تومان سود حاصل از فروش محصولات بوده است و 200 میلیون هم خودمان هزینه کرده‌ایم. سرمایه‌گذاری‌ها در جهت ایجاد و تقویت نیروی انسانی، سایت، شبکه‌های اجتماعی، تولید محتوا، تبلیغات و تخفیف بر محصولات و به‌ صورت عام گسترش این کار صورت گرفته است.

فعالیت شما تا امروز رقابتی شده‌ است یا تنها خودتان هستید که در بازار آنلاین محصولات عشایر فعالیت می‌کنید؟
در حوزه محصولات عشایر رقیبی نیست و اخیرا تیم‌هایی شروع به فعالیت کرده‌اند که نوپا هستند. در هر حال فعلا این بازار رقابتی نشده است و فعلا خودمان هستیم. اما در حوزه محصولات روستایی تیم‌های بسیار خوبی مانند کشمون را داریم که محصولات محلی و روستایی می‌فروشند.

چشم‌انداز مالی نومد مارکت را چگونه ترسیم کرده‌اید؟
ما بیشتر یک کسب‌وکار اجتماعی یا سوشال‌بیزینس هستیم که با اینکه هدفمان حفظ فرهنگ عشایری است، فعالیت اقتصادی می‌کنیم و خیلی درگیر مسائل احساسی که غالبا این فضا را در بر گرفته نیستیم. چشم‌انداز ما در این کار سالانه سه برابر مقدار فعلی و در 20 سال آینده رسیدن به درآمدی 100 برابر امروز است.

بر اساس گزارش‌های منتشرشده جمعیت عشایر کشور رو به کاهش است و به دلایل متعدد که مهم‌ترین آن‌ها معیشت و تغییر ارزش‌های زندگی است، تصمیم می‌گیرند سبک زندگی خود را تغییر دهند. به‌ نظر شما فعالیت نومد تورز و نومد مارکت تغییری در این وضعیت ایجاد خواهد کرد؟
باید این واقعیت را بپذیریم که سرعت اتفاق‌ افتادن این مسئله خیلی بیشتر از سرعت و میزان تأثیرگذاری ماست اما به ‌صورت کلی خوش‌بین هستیم. فعالیت ما و همکارانی که در این عرصه فعالیت‌های مشابه دارند، سرعت این روند را کند می‌‌کند و امیدواریم که روزی متوقف شود. تمام تلاش ما این است که با معیشت مکملی که ایجاد می‌کنیم، عشایر را از گرفتن چنین تصمیمی پشیمان کنیم. ما پتانسیل‌ این را داریم که ایران را به قطب گردشگری عشایر دنیا تبدیل کنیم.