خطای چینی سیاست‌گذاری فناوری در ایران

رضا قربانی

چین در سال‌های اخیر کلیدواژه مهمی در فضای سیاست‌گذاری ایران بوده است. در ایران برخی که ناامید از راه سوم بوده‌اند، بین غرب و شرق دست به انتخاب زده‌اند؛ حالا خیلی‌ها که موفقیت‌های اقتصادی چین را خصوصا در زمینه نوآوری و فناوری دیده‌اند، انتخابشان چین است. پیش‌زمینه‌های احساسی نسبت به غرب در ایران و حس همدلی نسبت به شرق در تشدید فضای چین‌گرایی در ایران بی‌تأثیر نیست.

در سال‌های گذشته آموزه‌های چپ بر ذهن بسیاری از فعالان عرصه سیاست‌گذاری سایه انداخته؛ امروز بسیاری چین را الگوی توسعه قرار داده‌اند. حالا این عده تصور می‌کنند چین راه موفقیت را در مقابل غرب و به طور خاص آمریکا رفته و ما باید چنین الگویی را انتخاب کنیم. کلیدواژه چین در ماه‌های اخیر در کنار موضوعاتی مانند طرح صیانت بارها تکرار شده است.

با نگاهی به خبرهای این روزهای چین به نظر می‌رسد این کشور فرمان نوآوری و فناوری را چرخانده است. گویا چینی‌ها به یکباره رویکردشان را در برابر فناوری عوض کرده‌اند. اگر در سال‌های اخیر کپی‌کاری از روی شرکت‌های آمریکایی و بستن دسترسی شرکت‌های غربی به بازار چین و بازار آزاد زیر نظر حزب کمونیست، مشخصه بارز چین بود، حالا شمشیر را به روی کسب‌وکارهای نوآورانه خودشان از رو بسته‌اند.

ماجراهایی که در ماه‌های اخیر برای بنیان‌گذار محبوب علی بابا یعنی جک ما رخ داده، درس عبرتی برای دیگر کارآفرینان چینی شده است. تقریبا همه کارآفرینان چینی بعد از حبس خانگی جک ما، ارادت خود را به دولت مرکزی اعلام کرده‌اند و گفته‌اند که چقدر خوشحالند دولت چین قصد تنظیم‌گری فناوری و نوآوری را دارد! در برخی موارد حتی عرضه اولیه‌ کمپانی‌های معروف چینی کلا لغو شده است.

همه این‌ها جلوی روی سیاست‌گذار ایرانی است و دو فعالیت دور از ذهن نیست. اولی اصرار بر اینکه همان راهی را برویم که چین رفته است و دومی در برابر فناوری و نوآوری رویکرد بگیر و ببند امروز چین را کپی کنیم! به نظر می‌رسد مواردی مانند طرح صیانت هم در راستای این طرز فکر است.

این فعالیت‌ها خبر از دو خطای سیاست‌گذاری می‌دهند. اولی اینکه چین زمانی بگیر و ببند را شروع کرده است که از منظر فناوری به حد خوبی از خودکفایی رسیده است و فراموش نکنیم که چین به همین‌جا هم با استراتژی کپی از غرب رسیده است. ما هنوز با امروز چین فاصله زیادی داریم و راه‌حل‌های امروز چین به کار امروز ما نمی‌آید. خطای دوم این است که آثار تصمیمات امروز حزب کمونیست چین هنوز مشخص نیست. اینکه این رفتار در نهایت باعث می‌شود روند رشد اقتصادی چین مانند گذشته ادامه پیدا کند یا متوقف شود، هنوز بر کسی روشن نیست. موفقیت‌های دیروز چین هیچ تضمینی بر ادامه موفقیت‌های فردا نیست. دقت کنیم الگوهای اشتباه ما را گمراه نکنند!