کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. در کارنگ ما تلاش داریم کسب‌وکارهای نوآور ایرانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر کسب‌وکارها کوچک و بزرگی که در بخش‌های مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخش‌های اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانه‌ای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
عده‌ای خرده می‌گیرند که لوکیشن‌های نوآوری در ایران بازدهی لازم را نداشته‌اند. اما جبهه موافقان می‌گویند شکل‌گیری اکوسیستم‌های نوآوری بدون توسعه این فضاها ره به جایی نمی‌برد! مراکز نوآوری، فضاهای کار اشتراکی، پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و… از سال ۹۲ و با هدف فراهم کردن فضایی مناسب برای صاحبان ایده و کسب‌و‌کار ایجاد شدند تا نیازهای زیرساختی اولیه آن‌ها را برطرف کنند. این ایده کم‌کم گسترش پیدا کرد و کارخانه‌های نوآوری پدید آمدند و حالا هم پای برج‌های فناوری به اکوسیستم نوآوری کشور باز شده است. اما فارغ از چالش تیم‌یابی؛ مکان‌یابی، معماری و فضاسازی مناسب و تعبیه امکانات مناسب است که به این فضاها ارزش‌افزوده می‌دهد.
شرکت توسعه طرح و ساخت پناه، کار تخصصی‌اش ساختن این دست فضاهای نوآورانه است. آنچه در پی می‌آید گپ و گفتی با بهنام میرانیان، مدیرعامل این شرکت است.
شرکت شما از چه زمانی کار خود را شروع کرده و تا امروز چه فعالیت‌هایی انجام داده؟ آیا رویکرد شما از ابتدا ایجاد مرکز نوآوری بوده است؟
شرکت ما در تیرماه ۱۳۹۰ آغاز به کار کرد. در ابتدا یک شرکت معماری بود و در زمینه طراحی ساختمان فعالیت می‌کرد. سپس پروژه‌ای از سوی دانشگاه شریف به ما پیشنهاد شد تا فضایی را برای آن‌ها ایجاد کنیم که بتوان فعالیت‌های نوآورانه دانشگاه را در آنجا تجمیع کرد. ما شروع به مطالعه درباره این پروژه کردیم و آن را ساختیم. اسم این مرکز «مجتمع خدمات فناوری» شد که از دو سوله قدیمی در دانشگاه شریف تشکیل شده که بازسازی شده‌اند. افتتاح این مرکز همزمان بود با روی کار آمدن دولت جدید و دکتر ستاری هم در مراسم افتتاحیه‌ای که در دی‌ماه ۹۲ برگزار شد، حضور داشت. این اقدام برای آقای ستاری بسیار جذاب بود و آقای دهبیدی‌پور که در آن زمان رئیس مرکز رشد شریف بود، برای این مرکز از عنوان «مرکز نوآوری» استفاده کرد و گفت در دنیا به چنین مجتمع‌هایی «مرکز نوآوری» می‌گویند. تا آن زمان هیچ مرکزی تحت این عنوان تأسیس نشده بود و از آن زمان این لاین در معاونت علمی به وجود آمد. بعد از آن مرکز علم و نوآوری شریف، مرکز نوآوری شماره دو شریف، مرکز نوآوری دانشگاه سهند تبریز، مرکز نوآوری تبریز و… توسط شرکت ما و شرکت‌های دیگر و با سرمایه‌ای که معاونت علمی در اختیار ما قرار داد، ایجاد و منابعی به آن اختصاص داده شد تا این الگو در کشور تکرار شود.
به این ترتیب چیزی در حدود چهل تا پنجاه مرکز خدمات نوآوری در کشور طراحی، اجرا، تجهیز و راه‌اندازی شد. حوزه ما تنها با طراحی و ساخت مرتبط نیست و بسته به اینکه فعالیت‌های مطالعاتی دانشگاه میزبان، در چه زمینه‌هایی از تکنولوژی اعم از سخت‌افزار، آی‌تی و… انجام می‌شود، پروژه‌های نوآورانه را جلو می‌بریم. از آنجا که این تجربه پیش از این در کشور وجود نداشته است، مطالعات زیادی در رابطه با عملکرد مرکزهای نوآوری در دنیا، از پذیرش گرفته تا جذب تیم و سایر موارد ضروری انجام دادیم. سپس شتابدهنده‌ها، فضاهای کار اشتراکی و ایده‌های دیگر یکی بعد از دیگری شکل گرفتند. در دو سال اخیر هم ایده مراکز نوآوری، به صورت «کارخانه‌های نوآوری» و ایجاد فضاهایی درآمده است که همزمان کاربردهای متنوعی دارند. اما تمرکز ما اخیراً روی احداث برج‌های فناوری بوده است. نمونه آن هم برج ۱۲۰ واحدی در ناحیه نوآوری شریف، تحت عنوان برج فناوری طرشت است که شرکت ما آن را ساخته و سرمایه آن را بخش خصوصی تأمین کرده و حتی یک ریال هم از دولت و معاونت علمی و دانشگاه‌ها دریافت نشده است. این واحدها به شرکت‌ها فروخته می‌شوند و امکانات ویژه‌ای هم دارند. به دنبال مذاکراتی که با صندوق نوآوری و شکوفایی داشتیم، این صندوق بالغ بر دو میلیارد تومان تسهیلات بانکی به هرکدام از شرکت‌های متقاضی اختصاص داده است تا بتوانند دفاتر مذکور را خریداری کنند.
اگر کسی به سرمایه‌گذاری در این حوزه علاقه‌مند باشد و بخواهد وارد این فضا شود، چقدر باید هزینه کند و چه ساز‌و‌کاری برایش وجود دارد؟
اساساً هدف ما جذب سرمایه بخش خصوصی برای ایجاد این مراکز است. به این صورت که بخش خصوصی زمینی را در کنار دانشگاه خریداری کند و ما به عنوان کارگزار معاونت علمی، حمایت معاونت و شهرداری را جلب کنیم، صندوق نوآوری و شکوفایی تسهیلات بدهد و در نهایت شرکت‌هایی که دانشگاه معرفی می‌کند یا شرکت‌هایی که پذیرش از مرکز رشد یا پارک علم و فناوری دانشگاه دارند، بتوانند دفتری را خریداری کنند. برای این منظور بسته‌هایی را با عنوان «بسته‌های سرمایه‌گذاری» تعریف می‌کنیم و از شرکت‌ها و مجموعه‌های سرمایه‌گذاری می‌خواهیم این بسته‌ها را خریداری و در اصل سرمایه‌گذاری کنند.
پس مکان‌یابی، طراحی، معماری و پیکربندی فضاهای داخلی این مراکز از وظایف شرکت شماست. قبل از اینکه کارتان را شروع کنید، آیا کشورهای خاصی را الگو قرار دادید و آن‌ها را بومی‌سازی کردید یا تمامی این‌ها مطابق با نیاز داخلی تدوین شده‌اند؟
این مسئله ابعاد مختلفی دارد. نه می‌شود گفت تماماً الگوبرداری شده و نه کاملاً بومی بوده است. این موضوع جنبه اکوسیستمی دارد، یعنی در پاسخ به این سؤال به وجود آمده است که استارتاپ‌ها و شرکت‌ها به چه فضایی نیاز دارند؟ از آنجا که دغدغه شرکت‌های مستقر در ایران کاملاً با دغدغه شرکت‌های مستقر در مثلاً سنگاپور متفاوت است، می‌توان گفت حرکتی ایرانی است.
با این حساب شما قبل از شروع به کار درباره دغدغه شرکت‌ها مطالعه کردید؟
بله، ما دو فعالیت مطالعاتی داشتیم. یکی طی قراردادی بود که معاونت پژوهشی دانشگاه شریف با ما بست و با ۶۰ فعال فناور هیئت علمی این دانشگاه مصاحبه و جلسه گذاشتیم. این افراد یا خودشان شرکت داشتند یا در مراکز مطالعاتی کار فناورانه انجام می‌دادند. طی این مصاحبه‌ها سعی کردیم دغدغه‌های این افراد را شناسایی کنیم و بدانیم در داخل و خارج از دانشگاه از نظر زیرساختی با چه مشکلاتی روبرو هستند. این مطالعه که در سال ۹۱ انجام شد، بسیار به نگاه ما وسعت داد. پروژه مطالعاتی دیگر هم برای پارک علم و فناوری شریف داشتیم که در آن شرکت بانا ۲۱ ناحیه نوآوری دنیا را مورد مطالعه قرار داد تا این دانش حاصل شود که در این نواحی نوآوری اطراف دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری، زیرساخت‌ها، خدمات، روابط شرکت‌ها با یکدیگر و… به چه شکل است. در این مطالعه در جریان اتفاقاتی که در دنیا افتاده است، قرار گرفتیم. ایده جذب سرمایه بخش خصوصی و عدم دخالت دولت از این مطالعات حاصل شده است.
بخشی از این مطالعات، راهنمای ما در ایجاد برج‌های فناوری شد؛ آنجا که باید درباره معماری و فضای زیرساختی تصمیم می‌گرفتیم، به تجربه دنیا رجوع کردیم تا ببینیم مکانی که شرکت‌های های‌تک در آن مستقر هستند، باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند. اما آنجا که نیازهای داخلی شرکت‌ها مطرح بود یا شرایط حاکمیتی و قانون و سیستم اداری کشور، با مسئله‌ای کاملاً بومی مواجه بودیم. مثلاً یکی از نگرانی‌های سرمایه‌گذاران در ایران این است که مبادا دانشگاه ساختمان را از دستشان خارج کند. حال آنکه در سایر نقاط دنیا چنین دغدغه‌ای وجود ندارد. به طور کلی پیش‌فرضی که امروز طبق آن عمل می‌کنیم، ترکیبی از مطالعات دنیا، دغدغه شرکت‌ها و شرایط و ضوابطی است که از نظر اداری و روال‌های کاری در کشور وجود دارد.
ایرادی که به مراکز نوآوری گرفته می‌شود این است که دانشجو‌محورند و امکاناتشان را تنها در اختیار دانشجوها می‌گذارند. در این بین یکسری از افراد صاحب ایده مغفول می‌مانند و از حضورشان در چنین فضاهایی استقبال نمی‌شود. برای حل این مسئله راه‌حلی در نظر گرفته شده؟
از ابتدا این مراکز داخل دانشگاه بودند و از آنجا که تعدادشان کم بود و فضا محدود، دانشگاه چاره‌ای نداشت که این فضا را در اختیار دانشجو یا نهایتاً فارغ‌التحصیل خودش بدهد. اما در حال حاضر تعداد زیادی کارخانه و مراکز نوآوری و فضاهای کار اشتراکی مستقل از دانشگاه ایجاد شده‌اند که محدودیتی برای ورود افراد به آن‌ها وجود ندارد، مثل کارخانه نوآوری آزادی یا فضای کار اشتراکی پارادایس‌هاب. در نتیجه هر فردی از هر قشری که صاحب ایده و طرح باشد می‌تواند با این مراکز همکاری کند.
مختصری درباره ایستگاه نوآوری شریف: کار را به کاردان بسپارید
از ایستگاه مترو حبیب‌الله که خارج شوید، با چند دقیقه پیاده‌روی به فضایی می‌رسید که به آن ایستگاه نوآوری شریف می‌گویند. زمینی گسترده متشکل از چندین سوله و ساختمان که نام برندهای آشنا و ناآشنا را بر سردر آن‌ها می‌بینید. سجاد روستاآزاد، رئیس ایستگاه نوآوری شریف، یکی از محاسن این مکان را نزدیکی به دانشگاه شریف می‌داند که باعث تسهیل رابطه دانشجویان این دانشگاه با ایستگاه شده است؛ ایستگاهی که زمانی ناحیه‌ای پرت‌افتاده و خالی بود و حالا سعی دارد با ایجاد زیرساخت‌های لازم، تیم‌های مختلف در اندازه‌های متفاوت را دور هم جمع کند. روستاآزاد درباره نوع واحدهای مستقر در ایستگاه می‌گوید: «ما دو لایه از شرکت‌ها و مجموعه‌های مستقر را داریم. بخشی مجموعه‌های مادر هستند که شامل هلدینگ‌ها، شتابدهنده‌ها و مجموعه‌های متولی که با ما در ارتباط هستند، می‌شوند. در لایه دوم همین مجموعه‌ها با مجموعه‌های کوچک‌تر مثا استارتاپ‌ها در تعاملند که اگر جمع این شرکت‌ها و استارتاپ‌ها را در نظر بگیریم، به عددی بالای صد می‌رسیم.»
نقش شرکت‌های بزرگ‌تر برای کوچک‌ترها
به گفته رئیس ایستگاه نوآوری شریف، بخشی از این شرکت‌های بزرگ در نقش شتابدهنده ظاهر می‌شوند، عده‌ای توسعه‌دهنده هستند و بخشی هماهنگ‌کننده میان شتابدهنده‌ها و نیازها هستند. برخی در قالب استارتاپ‌استودیو فعالند و یکی، دو مجموعه هم فضای کار اشتراکی ایجاد کرده‌اند. روستاآزاد می‌گوید نقش حضور این شرکت‌ها متفاوت است اما هرکدامشان به نوعی پل ارتباطی میان ایستگاه و شرکت‌های کوچک‌تر هستند.
در ایستگاه چه می‌گذرد؟
در ایستگاه نوآوری شریف به جز امکانات اولیه‌ای که شامل اسکان و نیازهای عمومی می‌شود، امکانات زیرساختی چون فضاهای ورزشی، سالن اجتماعات، سالن آمفی‌تئاتر، رستوران و فضاهای کار اشتراکی وجود دارد و به صورت ۲۴ ساعته فعال است. اما روستاآزاد قدم بعدی را که هدف سال ۱۴۰۰ به بعد ایستگاه نوآوری شریف است، این‌گونه توضیح می‌دهد: «بعد از ایجاد زیرساخت و استقرار شرکت‌ها، می‌خواهیم در قالب پروژه‌های ملی و مشترک، کارهایی را با این شرکت‌ها صورت دهیم. به علاوه در تلاشیم در کنار خدمات زیرساختی، خدمات دیگری چون توسعه بازار، برندینگ و… را نیز در اختیار شرکت‌های مستقر در این ایستگاه قرار دهیم. در گام بعدی می‌خواهیم یک سرویس سنتر راه بیندازیم تا خدماتی را که لازم است به شرکت‌ها ارائه شود، تسهیل کند. مثلاً در حوزه مالی، دو صندوق پژوهش و فناوری در حال استقرار در مجموعه هستند. همچنین برای حوزه‌های بازرگانی و تأمین مواد اولیه، تربیت منابع انسانی، بازاریابی و توسعه برنامه‌هایی داریم که به‌مرور اجرایی می‌کنیم.» به گفته روستاآزاد از ابتدا قرار بوده این مجموعه در سه حوزه سلامت، رسانه و تولید محتوا و آی‌تی و آی‌سی‌تی فعالیت کند و تا امروز به این قرار پایبند بوده است. در حوزه سلامت سه شرکت بزرگ دارویی در نقش شتابدهنده و با ایجاد بخش تحقیق و توسعه در این ایستگاه، کار خود را پیگیری می‌کنند. در بخش آی‌تی و آی‌سی‌تی، حضور ایرانسل به عنوان یک شرکت بزرگ کمک‌حال شرکت‌های کوچک‌تر است و در بخش تولید محتوا و رسانه نیز صداو‌سیما چندین شتابدهنده و مجموعه مرتبط دارد.
مراقبت از گفتمان نوآوری
روستاآزاد معتقد است علیرغم همه مزایای گسترش فرهنگ نوآوری در کشور، یک آفت بسیار مهم وجود دارد که باید مراقب آن بود: «بعضاً واردات تحت عنوان تولید داخل و فناوری و فکر بومی فروخته می‌شود یا کارهای تزئینی و ویترینی به عنوان فناوری و محصول دانش‌بنیان به کشور عرضه می‌شود. این آسیب اگر توسعه پیدا کند و جدی شود، باعث می شود نگاه جامعه به این حوزه تغییر کند و آن را نه به چشم فرصتی برای تغییر حرکت کشور، بلکه به چشم نمایشی موقتی نگاه کنند که بعد از مدتی افت می‌کند و از بین می‌رود.» او بهترین شکل مراقبت از این حوزه از آسیب‌ها را سپردن کارها به افراد کاردان، فارغ از نگاه‌های سیاسی می‌داند.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/rqy1