در مسیر تندباد

یکی از مسائل مبتلابه شرکت‌های نوآور که نیاز بیشتری به نیروی کار متخصص دارند، مسئله مهاجرت نیروهای زبده است. کسانی که سال‌ها از بودجه عمومی صرف تحصیل و توانمندی‌شان شده است، این بار نه به مقصد کشورهای اروپایی یا آمریکای شمالی که به سوی کشورهای همسایه و حاشیه خلیج فارس عزم مهاجرت کرده‌اند. ایران که تلاش‌های بسیاری کرده تا در درجه اول در منطقه حرفی برای گفتن در زمینه اقتصاد نوآوری داشته باشد، با این روند دیر و دور نیست که نوعی از عقب‌ماندگی را تجربه کند؛ عقب‌ماندگی‌ای که حاصل مهاجرت نیروی انسانی متخصص است و علت اصلی‌اش فشارهای اقتصادی و قوانین و مقرراتی است که روز‌به‌روز دایره عمل افراد را تنگ و تنگ‌تر می‌کنند و امید را تبدیل به ناامیدی. بر همین اساس سازمان نصر تهران، برنامه‌ای را در فضای کلاب‌هاوس برگزار کرد با عنوان: «دبی به دنبال استعدادهای ایرانی؛ چه باید کرد؟»
این نشست با حضور جمعی از نمایندگان بخش خصوصی، دولتی و اعضای سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران برگزار شد که خلاصه‌ای از آن را می‌خوانید.

سرمایه انسانی؛ منبع کلیدی
شهاب جوانمردی مدیر هلدینگ فناپ با بیان اینکه باید تمرکز بیشتری روی کار گذاشت و از گله‌مندی فاصله گرفت، در این نشست مجازی گفت: «بعد از کرونا بیشتر حس کردیم که باید نگاهمان به سرمایه‌های انسانی عوض شود و به عنوان منبعی کلیدی به آن‌ها فکر کنیم. سرمایه‌ انسانی که سال‌ها آموزش و ارتقا دیده، به واسطه شیوع کرونا و بعد ویزاهایی که داده می‌شود، مهاجرت می‌کند. اگر قبلا با اکوسیستم بسته‌تری مواجه بودیم، امروز فضا بازتر شده، اما این تبادل یک‌طرفه است و شاهد خروج نیروهای انسانی از کشور هستیم.»
به گفته جوانمردی در این سال‌ها بیش از گذشته با مسائل مربوط به کمبود نیروی انسانی مواجه هستیم: «ما سعی کردیم در سطح مجموعه هلدینگ و شرکت‌ها بحث جذب نیرو از سنین پایین و آموزش تخصصی به آن‌ها و در نهایت تغییر شکل کسب‌وکار را جدی‌تر دنبال کنیم.»

شهرک متخصص‌ها
ولی‌اله فاطمی، بنیان‌گذار توسن، با اشاره به اینکه باید خودمان برای فعالیت در فناوری فکر کنیم و منتظر نباشیم که دولت یا مجلس بخواهد مشکلات را جبران کند، توضیح داد: «رفتن نیروی انسانی که حدود 20 سال درس خوانده و در مجموعه‌های مختلف کار کرده و تجربه اندوخته، لطمه‌زننده است.»
او معتقد است توسعه‌دهنده‌های ما بیشتر از توسعه‌دهندگان خارجی کار می‌کنند و اگر نظام صنفی به برداشتن برخی از محدودیت‌ها کمک کند، اتفاق‌های خوبی می‌افتد. فاطمی با تأکید بر اینکه با برداشتن معافیت‌های مالیاتی و برنامه‌ریزی برای پول افراد فعال در حوزه نوآوری می‌توان آن‌ها را برای کار در کشور امیدوار کرد، توضیح داد: «شرکت‌ها باید به فکر مسکن و رفاه متخصصان خود باشند. می‌توانیم برای چنین بچه‌هایی شهرک‌های ویژه با امکانات رفاهی و تفریحی فراهم کنیم. اگر به بچه‌های برنامه‌نویس و فعالان حوزه فاوا بیشتر توجه کنیم، به کمک نظام نصفی می‌توانیم از طریق این تمرکزها از حاکمیت مزیت‌هایی بگیریم. اگرچه باید در گام نخست این مزیت‌ها برای همه افراد جامعه فراهم باشد اما شاید آن‌ها که در معرض مهاجرت هستند را باید در اولویت قرار داد چون برخی فرصت‌ها و آدم‌ها که از دست بروند دیگر دیر شده و کاری نمی‌توان کرد.»

تأسیس شعبه‌های برون‌مرزی
مهران ضیابری، هم‌بنیان‌گذار استارتاپ ترجمیار، در مورد مهاجرت نیروها گفت: «ما نمی‌توانیم جلوی کسی را که امکان زندگی برای او در خارج از کشور فراهم شده بگیریم و او را ترغیب به ماندن در کشور کنیم. راهکاری که ما پیدا کردیم رفتن سراغ نیروهای جوان بود. خوشبختانه نیروهای دهه هشتادی خیلی مستعد هستند و ما هم کارآموزهایی از بین آن‌ها داریم، اما راهکار بهتری که به ذهن ما رسید این بود که شعبه خارجی در همین کشورهای همسایه برای کار کردن آن‌ها فراهم کنیم. به هرصورت ما با بحران شدید نیرو مواجه هستیم. امروز در زمینه هوش مصنوعی با کمبود شدید نیروی کار متخصص روبه‌رو شده‌ایم، زیرا متخصصان این حوزه اکثرا مهاجرت می‌کنند.»

او ادامه داد: «من در مورد طرح صیانت سعی داشتم زهر طرح را بگیرم و شاید موضع من با دیگر دوستان فرق داشت و اصلاحاتی روی طرح داشتیم، اما ایده امتیاز ویژه دادن هم شاید ایده درستی نباشد. ایزوله کردن بچه‌های فنی با هر نوع امکاناتی که به آن‌ها بدهیم، ایده‌ای از جنس سیاست‌های چینی است. در مورد طرح صیانت هم ما با همین طبقاتی کردن جامعه به واسطه این طرح مشکل داریم و مخالفش هستیم. حتی اگر بحث تخصیص اینترنت به متخصصان را کنار بگذاریم و فقط به بحث اجتماعی این اقدام هم توجه کنیم، می‌بینیم حالا در شرایطی که به اندازه کافی طبقات اجتماعی مختلف در کشور ایجاد شده، دادن امتیاز ویژه برای جلوگیری از مهاجرت ما را با مشکلات بیشتری مواجه خواهد کرد.‌»

حقوق نیروی کار را به‌مرور افزایش دهیم
حسین اسلامی، رئیس سازمان نصر تهران، با تأکید بر اینکه اگر مجبور به پذیرش طرح صیانت شده‌ایم به معنای این نیست که دلمان با این طرح صاف شده، عنوان کرد: «ما باید تقسیم‌بندی بین طرح‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت انجام بدهیم. آموزش به افراد با سن کم خیلی خوب است، اما نباید کاری کنیم که به ما اتهام بهره‌گیری از کودک کار بزنند! چیزی که در کوتاه‌مدت باید اتفاق بیفتد قطعا تغییر در میزان حقوق نیروهای کار است. در نظام صنفی موضوعاتی را مصوب می‌کنیم که شرکت‌های عضو هم آن را رعایت نمی‌کنند. ما متوجه درآمد شرکت‌ها هستیم و به نظر برخی از آن‌ها باید آرام‌آرام به سمتی بروند که دریافتی‌هایشان از مجموعه‌های خصوصی یا دولتی، مطابق با پرداخت‌های مالی‌شان به متخصصان باشد. پرداخت‌ها باید با شرایط روز بالا برود و صنف باید پشت شرکت‌ها بایستد.»

او ادامه داد: «مجموعه‌هایی که خارج از حوزه آی‌سی‌تی فعال هستند، خودشان را با هزینه‌ها تطبیق داده‌اند و اگر مثلا زمینی می‌خرند، می‌دانند که با قیمت روز باید این خرید انجام شود. اما وقتی به حوزه نرم‌افزار و سخت‌افزار می‌رسند، حاضر نیستند خودشان را تطبیق بدهند. نباید به خاطر موضوع مهاجرپذیری امارات و… با بالا رفتن پرداختی شرکت‌های بزرگ به نیروهایشان، شرکت‌های کوچک آسیب ببینند، بلکه باید با نسبت و آهنگ ویژه چنین کاری کرد.» او گفت: «موضوع بعدی سهام کارکنان است؛ شاید دیگر نتوان به‌راحتی با افزایش حقوق نیروی کار را نگه داشت. منظورم فقط افراد خیلی نخبه نیست، بلکه لایه‌های مختلف کاری است. هنوز خیلی شرکت‌ها نسبت به این مسئله مقاومت می‌کنند.» اسلامی معتقد است در کوتاه‌مدت باید سعی کنیم درآمد نیروهای انسانی را بالا ببریم. او گفت: «امروز دبی ما را تهدید می‌کند و افراد به‌راحتی می‌توانند از آنجا به کشور رفت‌وآمد کنند و فاصله بسیار نزدیک است. باید درآمد افراد توسعه‌دهنده و سایر کارکنان بالا برود؛ اینکه به چه نسبتی این اتفاق بیفتد، جای فکر دارد. متقابلا درآمد شرکت‌ها نیز لازم است افزایش پیدا کند.»

سیاست‌گذاران را آگاه کنیم
مجید اورعی، مدیرعامل شرکت عصر فناوری دانش و عضو هیئت‌مدیره نصر تهران، گفت: «ما فکر می‌کنیم دبی بزرگ‌ترین تهدید ماست، اما شرکت‌های کانادایی هم بسیاری از متخصصان ما را استخدام می‌کنند. ارمنستان نیز نیروهای زیادی از ما می‌گیرد. نزدیک به 15 سال از عمر سازمان نصر می‌گذرد، اما همچنان در تعرفه‌ها از نرخ پایه کارگری شروع می‌کنیم. وظیفه صنف این است که نرخ‌هایی را که در کشور مطرح می‌شود، به نرخ‌های جهانی نزدیک کند.» او با اشاره به اینکه زمانی قرار بود فرودگاه امام خمینی هاب منطقه شود و هواپیماها از ایران به نقاط دیگر بروند، گفت که این نقش را امروز فرودگاه دبی در منطقه بازی می‌کند.

اورعی بیان کرد: «در ایران ظرفیتی وجود دارد که بتواند هاب حوزه نرم‌افزار در منطقه شود، اما امروز با بحران مهاجرت نیروی فاوا در کشور رو‌به‌رو هستیم که می‌توانست منبع کسب درآمد کشور باشد. همان‌طور که در زمان جنگ به دفاع نیاز داشتیم و بودجه‌ها و سیاست‌ها را به سمتی بردیم که بیشتر آن در زمینه دفاعی تقویت شد، امروز در وضعیتی هستیم که در حوزه فاوا دستاوردهای خوبی داریم، اما باید سیاستمداران را توجیه کنیم، در غیر این صورت ما هم به‌مرور به فکر مهاجرت می‌افتیم. اگر به فکر آباد کردن هستیم، باید سیاست‌گذاران را نسبت به این موضوع آگاه کنیم که امروز با بحران نیروی انسانی در کشور روبه‌روییم.»

راهکار کوتاه‌مدت جواب نمی‌دهد
علی عبداللهی، رئیس مرکز فناوری اطلاعات و اقتصاد هوشمند وزارت اقتصاد، در مورد عوامل مهاجرت فعالان حوزه فناوری معتقد است: «بحث اعتماد به تصمیمات حاکمیت‌ها، بحران‌های‌های موجود از کرونا تا سایر موارد، همه عواملی هستند که انگیزه مهاجرت ایجاد می‌کنند. در مباحث اقتصادی وقتی برابری نرخ ارز به هم می‌خورد، دوره اوج مهاجرت به وجود می‌آید. این دوره از زمانی که دلار از هزار تومان رشد صعودی پیدا کرد آغاز شد.

امروز علاوه بر موارد قبلی، افول سرمایه‌های اجتماعی پررنگ‌تر است و نه‌تنها با مهاجرت متخصصان بلکه با مهاجرت خانواده‌ها هم روبه‌رو هستیم. ذات صنعت فناوری، پویایی و سیالیت آن در سطح بین‌المللی از همه صنایع دیگر بالاتر است. بنابراین به‌مرور با شرکت‌هایی مواجه می‌شویم که ادبیات بین‌المللی شدن شرکت‌ها را به هم می‌ریزند و جهانی‌زاد هستند؛ چیزی که قبلا تجربه‌اش را نداشتیم. وقتی چنین شرایطی پیش می‌آید باید انتظار داشته باشیم منابع این شرایط که اکثرا انسانی است، به همین ترتیب متناسب با این تغییرات عوض شود.»‌