کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. رسانهای که نسخه چاپی آن هر هفته شنبهها منتشر میشود و وبسایت و شبکههای اجتماعیاش هر ساعت، اخبار و تحولات این بخش از اقتصاد را پوشش میدهند. در کارنگ ما تلاش داریم کسبوکارهای نوآور ایرانی، استارتاپها، شرکتهای دانشبنیان و دیگر کسبوکارها کوچک و بزرگی که در بخشهای مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخشهای اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانهای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
تورم همچون تیغی دولبه در صنعت خردهفروشی عمل میکند. از یکسو مشتریانی در طبقات پایین جامعه را از فروشگاههای کوچک و بزرگ سطح شهر دور میکند و از دیگرسو درآمد آنها را بهشدت افزایش میدهد. اینکه برنده این بازی کیست مشخص نیست، ولی فعلا و در قابی که ما از آن اقتصاد ایران را میبینیم، برخی بازیگران منفعت بسیاری از تورم میبرند.
یکی از بخشهایی که به شکلی چشمگیر در دوره فعلی توانسته از منجلاب ضرر و زیان بیرون آید و به وضعیتی قابل قبول دست یابد، فروشگاه رفاه است که به عنوان یک والمارت ایرانی، زمانی امید بسیاری به موفقیتش میرفت. رفاه که گویا در سالهای اخیر دستخوش برخی اتفاقات نظیر واگذاری سهام آن به بخش خصوصی شده، فعلا عمده مالکانش را شرکتهای بزرگ مالی تشکیل میدهند که برخی از آنها به وزیر سابق راه و شهرسازی وصل میشوند. همین موضوع هم باعث شده تا حساسیت روی این فروشگاه زیاد شود.
گزارش سازمان مدیریت صنعتی نشان میدهد رفاه توانسته در سال مالی 98 رشد درآمدی بالغ بر 135 درصد را تجربه کند که این خبر خوبی است. تفسیر این خبر البته باید با شواهدی بیشتر و آمارهایی دقیقتر غنی شود. آیا همزمان با این افزایش شدید درآمد، حجم کالای بیشتری نیز به فروش رفته یا اینکه صرفا تورم، سوخت موتور رفاه بوده است؟ در این باره سعی میکنیم با بررسی آمارهای فروش کالاهای تندمصرف (FMGC) در ایران و بررسی شواهد از گزارش سال 1399 سازمان مدیریت صنعتی، رفاه را دقیقتر از آنچه میگویند بسنجیم.
درآمد فروشگاه رفاه در سال ۹۸ رشد ۱۳۵/۱ درصدی داشته
و میزان فروش این مجموعه خردهفروشی ۴۸۶۱ میلیارد تومان بوده است.
با یک استارت سریع، همه را جا گذاشت!
بازار فروشگاههای زنجیرهای در ایران حالا به جایی رسیده که میتوان از لفظ رقابت برای توصیف آن استفاده کرد. به جز رفاه، امروز شهروند و اتکا همچنان فعالند، هایپراستار در تلاش است، شیرین عسل تقلا میکند، جانبو، هفت و افق کوروش جولان میدهند و فروشگاههای اینترنتی هم سهم قابل توجهی پیدا کردهاند. هیچکدام اما موفق نشدهاند سهم بازار خود را ظرف چهار سال پنج برابر کنند. این کاری است که فروشگاه رفاه در بازه زمانی سال مالی 1396 تا سال 1399 انجام داده است.
مرور گزارش رسمی «خردهفروشی کالاهای تندگردش در افق پنج ساله» نشان میدهد در حالی که باقی رقبا رشدی آرام و پایینتر از نرخ تورم را از منظر فروش تجربه کردهاند، رفاه حرکتی سریع داشته است. حرکتی که در نهایت موجب شده فروش رفاه ظرف چهار سال پنج برابر شود. با فرض صحت آمار این گزارش، رفاه توانسته درآمد خود را از محدوده 892 میلیارد تومان در سال 1396 به بیش از هفت هزار و 400 میلیارد تومان برساند.
سهم بازار این شرکت نیز از حدود 36/0 درصد در سال 1396 به 63/1 درصد در سال 1399 از کل بازار تندمصرفها رسیده است. شواهد گزارش سازمان مدیریت صنعتی هم حدودا این وضعیت را تأیید میکند. بنابراین رفاه توانسته با یک استارت سریع همه رقبا را از نظر سرعت رشد فروش و کسب سهم بازار جا بگذارد.
رفاه در جمع بزرگان

خب امروز رفاه در جمع بزرگان اقتصاد ایران است و همین مسیر اگر ادامه یابد، احتمالا در گزارش 1400 سازمان مدیریت صنعتی یکی از 50 شرکت نخست ایران خواهد بود. گزارش سال گذشته IMI500 نشان میدهد فروشگاه رفاه با یک جهش درآمدی قابل توجه از رتبه به رتبه 56 جدول پریده است. این جهش یکی از بهترین نتایج را در بین همه 500 بازیگر اول اقتصاد ایران برای رفاه به ارمغان آورده است.
گزارش تأکید میکند صعود 26 پلهای رفاه در فهرست شرکتهای برتر ایران یکی از سریعترین جهشهایی است که در این سال رقم خورده است. رتبه سال 1398 این شرکت 82 بوده است. سال 97 هم که دو فروشگاه افق کوروش و اتکا در فهرست 100 بنگاه برتر ایران جای داشتهاند، رفاه اساسا جزئی از لیست 100 شرکت برتر ایران نبوده است.
مسیر درست رشد فروش که به نظر بر استراتژی مشخصی مبتنی بر گسترش دایره خدمات و افزایش دامنه تخفیفات استوار است، توانسته رفاه را تا یک قدمی نیمه نخست فهرست 100 شرکت برتر ایران در جایگاهی بالاتر از اتکا برساند. افق کوروش البته هنوز رتبه بالاتری دارد و با جای گرفتن در رده 35 جدول، خود را در مرتبهای دستنیافتنی برای باقی بازیگران این بخش قرار داده است.
فاصله 21 پلهای از نظر رتبه و چربش 4800 میلیاردی بر رفاه از منظر درآمد، بازی را به مسیر یکطرفه برای بازیگر نوظهور بازار خردهفروشی ایران تبدیل کرده است. رفاه البته همچنان در تلاش است ولی نمیتوان انتظار داشت با پراکندگی کمنظیر شعب کوروش در سراسر کشور، رفاه به این سادگی بتواند خود را به بازیگر اصلی این بخش از اقتصاد ایران تبدیل کند.
وسوسههای بزرگ صنعت خردهفروشی
این بخش از اقتصاد ایران دستکم تا 10 سال آینده رشدهای بالایی را تجربه خواهد کرد. دلیل این موضوع عموما سهم بسیار اندک فروشگاههای زنجیرهای از کل بازار خردهفروشی است که یک هفتم استانداردهای جهانی است. ابتکارات بازیگران فعال این بخش البته تمامی ندارد و مسیر روشنی را پیش روی صنعت گشوده است.
گزارشی که سال گذشته در وبسایت تجارت طلایی درباره این صنعت منتشر شده و به شواهد مرکز آمار و سازمان بورس و اوراق بهادار ایران استناد کرده، گویای وضعیت مثبتی است که افق کوروش و رفاه در سالیان اخیر طی کردهاند. در این باره ذکر نکاتی برای فهم شیوه رشد دو برند لازم به یادآوری است.
از نظر مالکیت، شرکتهای موجود در عرصه خردهفروشی به جز هایپراستار دارای سهامداران داخلی هستند و به جز کوروش و رفاه که در بورس حضور داشته و سیاست فرانچایزینگ دارند و یکی از دلایل عمده توسعه سریعشان استفاده از همین سیاست است، عمدتا در مالکیت بخش خصوصی یا نهادهای نظامی و عمومی هستند.
در میان این شرکتها، دو شرکت اتکا و افق کوروش در بخش تولید و عمدهفروشی نیز حضور دارند و یک نوع ادغام رو به پایین یافتهاند. در عین حال دو گروه رفاه و افقکوروش در چند سال اخیر، سهام خود را در بورس عرضه کردهاند که مرور عملکرد آنها با چند صنعت جذاب به لحاظ دیدگاه سرمایهگذاران، گویای افزایش چشمگیر سهام افقکوروش است.
در چنین قابی به نظر میرسد باید یک نکته را برای ارائه تصویری دقیق از وضعیت این بخش ارائه کرد؛ آن هم اینکه توسعه این صنعت بدون تأمین مالی شفاف و پویای بازیگران در بورس ممکن نیست. کوروش با همین استراتژی مسیر رشد خود را هموار ساخت. رفاه برای رسیدن به افق کوروش که 2787 شعبه دارد راه درازی در پیش دارد، ولی فعلا باید مسیر مثبت خود را ادامه دهد. در عین حال باید جاذبهاش را در بورس بالا ببرد.
این موضوع از این نظر اهمیت دارد که طی کردن چنین روندی جهت تأمین مالی و توسعه شبکه فروشگاههای زنجیرهای رفاه در سطح کشور حیاتی است. تأمین مالی ساخت صدها شعبه جدید چیزی نیست که رفاه بهسادگی از عهده انجام آن برآید.