رشد 160 درصدی خرید و فروش آنلاین

مرکز توسعه تجارت الکترونیک وزارت صمت تازه‌ترین گزارش از مجموعه‌ گزارش‌های دوره‌ای خود را درباره فروشگاه‌های اینترنتی کشور منتشر کرد. در گزارش‌ سال 99 که چهارمین گزارش این مرکز از سال 97 به این‌سو است، آمار و اطلاعات مختلفی درباره عملکرد تجارت الکترونیکی، زیرساخت‌های تجارت الکترونیکی و جمعیت‌شناسی تجارت الکترونیکی گردآوری شده است.

در سال گذشته ارزش معاملات آنلاین کشور به ۱۰۹۷ هزار میلیارد تومان (با دلار 25 هزارتومانی، 44 میلیارددلار!) رسیده که در مقایسه با عملکرد سال گذشته با ارزش معاملات حدود 400 هزار میلیارد تومان، رشدی ۱۶۰ درصدی داشته است.

افزایش ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی
مطابق داده‌های مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، در بخش زیرساخت تجارت الکترونیکی، ضریب نفوذ اینترنت در سال 99 به حدود 112 درصد رسیده و تعداد کاربران اینترنت نیز به حدود 9/44 میلیون نفر افزایش یافته که حدود 20 درصد بیش از داده‌های سال 98 است. آمارها گواهی می‌دهند که در میان کاربران اینترنت ایرانی، مردم بیش از هر چیز از اینترنت برای گشت‌و‌گذار در شبکه‌های اجتماعی استفاده کرده‌اند.

به طوری که ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی در میان کاربران ایرانی به حدود 71 درصد رسیده است. علاوه بر این ضریب نفوذ تلفن همراه هوشمند نیز در سال 99 به 69 درصد رسیده که نسبت به سال قبل، 28 درصد رشد را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر حدود تعداد کاربران تلفن هوشمند در ایران 2/58 میلیون نفر برآورد شده است.

با توجه به این آمار، ضریب نفوذ تلفن همراه در ایران در سال گذشته با رشد 10 درصدی نسبت به سال قبل از آن همراه بوده است. آن‌گونه که در گزارش آمده، در گزارش سال 99 تعداد مشترکین اینترنت پهن‌باند حدود 4/99 میلیون مشترک بوده که 2/84 درصد آن‌ها مشترکین پهن‌باند سیار بوده‌اند.

پیشتازی درگاه‌های پرداخت
آمار تفکیکی این بخش به این صورت است که 768 هزار میلیارد تومان از ارزش کل گردش مالی تجارت الکترونیکی کشور مبالغ حاصل از تراکنش‌های خرید از طریق درگاه پرداخت اینترنتی بوده و 329 هزار میلیارد تومان باقیمانده نیز سهم روش‌‌های جایگزین مثل پرداخت در محل و سایر روش‌های پرداخت است. با در نظر گرفتن میزان تورم، ارزش حقیقی تجارت الکترونیکی سال 99 حدود 1600 هزار میلیارد تومان برآورد شده که این میزان نسبت به سال قبل از آن با رشدی 83 درصدی همراه بوده است.

نکته قابل توجه این گزارش تعداد معاملات تجارت الکترونیکی است که در سال 99 با افزایشی 108 درصدی به 1/3 میلیون فقره رسیده است. از جمله دلایل رشد قابل توجه تعداد معاملات تجارت الکترونیکی را می‌توان شیوع ویروس کرونا و تغییر الگوی خرید مصرف‌کنندگان دانست. میزان رشد در نیمه ابتدایی سال به مراتب بیش از مدت‌زمان مشابه سال‌های قبل از آن بوده است. متوسط مبلغ هر تراکنش اینترنتی هم ۳۴۷ هزار تومان اعلام شده است.

بازار داغ شبکه‌های اجتماعی
یکی از بخش‌های گزارش که از طریق آن می‌توان به روندهای محبوب خرید اینترنتی در میان کاربران دست یافت، روش‌ها و کانال‌های فروش واحدهای تجارت الکترونیک است. گزارش می‌گوید از واحدهای تجارت الکترونیکی نظرسنجی کرده که 78 درصد آن‌ها گفته‌اند علاوه بر وبسایت از شبکه‌های اجتماعی به منظور ارائه کالا یا خدمات خود استفاده می‌کنند. 34 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی علاوه بر وبسایت از پیام‌رسان‌ها نیز استفاده می‌کنند.

همچنین 28 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی علاوه بر وبسایت از اپلیکیشن موبایل به منظور ارائه کالا یا خدمات خود بهره می‌برند. داده‌های تفصیلی نشان می‌دهد از میان 12 شبکه‌ اجتماعی و پیام‌رسان، اینستاگرام با 83 درصد بیشترین سهم را در فروش الکترونیکی کالا و خدمات داشته و پس از آن پیام‌رسان‌های محبوب مردم برای خرید و فروش واتس‌اپ و تلگرام بوده‌اند که سهم این دو به ترتیب 52 و 43 درصد بوده است.

همچنین در سال 99 حدود 63 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی صرفا از درگاه پرداخت اینترنتی برای دریافت وجه از مشتری استفاده کرده‌اند که این میزان نسبت به سال 98، رشدی 13 درصدی را نشان می‌دهد. همچنین 34 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی از هر دو روش پرداخت اینترنتی و پرداخت در محل (COD) استفاده کرده‌اند و تنها 3 درصد از فروشگاه‌ها صرفا از پرداخت در محل شامل کارت به کارت و واریز به حساب بهره برده‌اند.

در روش‌های ارسال و تحویل کالا نیز کسب‌و‌کارها از چهار روش سیستم توزیع اختصاصی، شرکت پست جمهوری اسلامی، شرکت‌های پست خصوصی و شرکت‌های باربری شهری استفاده کرده‌اند که در میان آن‌ها شرکت پست با 77 درصد بیشترین نقش‌آفرینی را داشته است.

زیست‌بوم تجارت الکترونیک جوان است
مرکز توسعه تجارت الکترونیک حوزه فعالیت کسب‌وکارهای فعال در بخش تجارت الکترونیکی را در گزارش خود با جزئیات مشخص کرده است. آن‌گونه که آمارها و نمودارهای گزارش نشان می‌دهند حدود 56 درصد از فروشگاه‌ها صرفا در حوزه فروش کالا فعالیت می‌کنند، حدود 21 درصد نیز کارشان فقط ارائه خدمات است و 23 درصد هم در هر دو حوزه فروش کالا و ارائه خدمات فعالیت دارند.

در این میان، حدود 76 درصد واحدها ثبت‌شده و دارای نماد اعتماد، شخصیت حقیقی دارند و اغلب نیز به‌تازگی کسب‌وکار خود را شروع کرده‌اند. به طوری که داده‌های گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیک می‌گوید ۴۱ درصد از کسب‌وکارهای آنلاین خرید و فروش عمری یک تا چهار ساله دارند.

این دو شاخص نشان می‌دهد که زیست‌بوم تجارت الکترونیک کشور بسیار جوان است و به‌ویژه بعد از همه‌گیری کرونا، افراد بیشتری ترغیب شده‌اند که کسب‌وکار خود را بر بستر آنلاین و به ویژه شبکه‌های اجتماعی راه‌اندازی کنند. در گزارش آمده که 34 درصد از کسب‌وکارهای آنلاین در مدت‌زمان کمتر از یک سال شروع به فعالیت کرده‌اند.

شاخص کلیدی دیگر برای فهم زیست‌بوم تجارت الکترونیک کشور، گروه سنی صاحبان واحدهاست. آمارها نشان می‌دهد در سال 99 حدود 46 درصد از صاحبان فروشگاه‌های آنلاین در گروه سنی 30 تا 40 سال بوده‌اند، 21 درصد در گروه سنی 20 تا 30 سال، 21 درصد در گروه سنتی 40 تا 50 سال و در نهایت اینکه 12 درصد هم بیش از 50 سال سن داشته‌اند. در میان خریداران نیز همان‌طور که انتظار می‌رفت، جوانان مشتریان پروپاقرص فروشگاه‌های اینترنتی هستند. 55 درصد خریدها متعلق به این گروه سنی است.

شکاف جنسیتی در تجارت الکترونیک
درصد زنان مالک فروشگاه‌های اینترنتی دارای اینماد در سال 99 حدود 14 درصد برآورد شده و از آن‌سو 86 درصد از مالکان دریافت‌کننده اینماد مرد بوده‌اند. در میان خریداران هم هر چند با عمقی کمتر، این شکاف دیده می‌شود. گزارش درباره جنسیت خریداران آنلاین هم می‌گوید سال گذشته 37 درصد خریدها از کسب‌وکارهای آنلاین را زنان انجام داده‌اند و سهم مردان 63 درصد بوده است.

به آموزش و فرهنگسازی نیاز داریم
گزارش سال 99 مرکز توسعه تجارت الکترونیک یک نتیجه‌گیری هم دارد که در آن به چالش‌ها و موانع رشد زیست‌بوم کسب‌وکارهای اینترنتی پرداخته است. در این بخش از گزارش بر رشد بخش تجارت الکترونیک کشور صحه گذاشته شده اما همزمان به محدودیت‌ها و مشکلات هم اشاره شده است. شرایط اقتصادی پرنوسان، محدودیت‌سازی‌های متعدد، سیاستگذاری‌های نادرست و آموزش و اطلاع‌رسانی اشتباه و ناکافی به مردم درباره فروشگاه‌های آنلاین، از جمله موانعی است که از نظر تدوین‌کنندگان گزارش باید به آن‌ها اعتنا کرد.