رشد 160 درصدی خرید و فروش آنلاین

مرکز توسعه تجارت الکترونیک وزارت صمت تازه‌ترین گزارش از مجموعه‌ گزارش‌های دوره‌ای خود را درباره فروشگاه‌های اینترنتی کشور منتشر کرد. در گزارش‌ سال 99 که چهارمین گزارش این مرکز از سال 97 به این‌سو است، آمار و اطلاعات مختلفی درباره عملکرد تجارت الکترونیکی، زیرساخت‌های تجارت الکترونیکی و جمعیت‌شناسی تجارت الکترونیکی گردآوری شده است.

در سال گذشته ارزش معاملات آنلاین کشور به ۱۰۹۷ هزار میلیارد تومان رسیده که در مقایسه با عملکرد سال گذشته با ارزش معاملات حدود 400 هزار میلیارد تومان، رشدی ۱۶۰ درصدی داشته است. مرکز توسعه تجارت الکترونیک در نشستی خبری آخرین آمارها و اطلاعات مربوط به بخش تجارت الکترونیک کشور را در اختیار رسانه‌ها قرار داد.

رونق خرید و فروش آنلاین در ایام همه‌گیری ویروس کرونا رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیکی آخرین آمار و ارقام کسب و کارهای اینترنتی و ثبت‌شده سال 99 را چنین توضیح داد: «در گزارش سال 99 چند عدد حائز اهمیت است که باید به تحلیل آن‌ها پرداخت. یکی از این شاخص‌ها، رشد قابل توجه ارزش معاملات است که نسبت به سال گذشته رشدی 160 درصدی داشته و دلیل آن را می‌توان به افزایش نرخ تورم مربوط دانست.

نکته این است که زمانی که میزان رشد در یک حوزه چشمگیر باشد، به این معناست که در آن حوزه تحولات زیادی رخ داده است. از نظر تعداد نمادهای صادرشده نیز سال گذشته رشد صددرصدی را تجربه کرده‌ایم که در مقایسه با شاخص‌ بخش‌های اقتصادی دیگر که اغلب نیز زیر ده درصد است، رقم دلگرم‌کننده‌ای است.»

علی رهبری دلیل اصلی رشد بالای عملکرد بخش تجارت الکترونیکی را شیوع همه‌گیری ویروس کرونا دانست که به گفته او باعث شده انتخاب اول مردم برای خرید کالاها و خدمات مورد نیازشان، فروشگاه‌های آنلاین باشد. او در این باره گفت: «تعداد گواهی‌‌های امضای الکترونیکی نیز در سال 99، 5/3 برابر شده و حدود 225 درصد رشد داشته است. میزان رشد بالا متاثر بیش از هر چیز متاثر از شیوع همه‌گیری ویروس کرونا و کوشش‌های جمعی بخش‌های حاکمیت و کسب‌و‌کارها و مردم است.

در سال گذشته جامعه مشترکان تجارت الکترونیک در سنین و گروه‌های مختلف گسترده‌تر شد و میانسالان و بزرگسالان نیز به خریداران اضافه شدند. از طرفی نیز گستره کالاها و خدمات نیز متنوع‌تر شد. به طوری که مردم در سال 99 حتی نان مصرفی خود را نیز به صورت اینترنتی خریداری می‌کردند.» آن‌طور که رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیکی کشور توضیح داده، رویکرد وزارت صمت این است که به‌تدریج بخش‌های تازه‌ای به گزارش‌های دوره‌ای خود اضافه کنند.

رهبری در این خصوص گفت: «در سه سال گذشته سعی کردیم معماری گزارش‌ها را حفظ کنیم و با همین رویکرد نیز به‌تدریج بخش‌هایی تازه‌ای به گزارش‌ها اضافه می‌کنیم. گزارش سال 99 در چهار بخش تنظیم شده و برای سال آینده نیز قصد داریم آمارهای مربوط به زیرساخت‌های دلیوری و تحویل را نیز با همکاری وزارتخانه‌های راه و شهرسازی و ارتباطات تکمیل کنیم.»

افزایش ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی به 71 درصد مطابق داده‌های مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، در بخش زیرساخت تجارت الکترونیکی، ضریب نفوذ اینترنت در سال 99 به حدود 112 درصد رسیده و تعداد کاربران اینترنت نیز به حدود 9/44 میلیون نفر افزایش یافته که حدود 20 درصد بیش از داده‌های سال 98 است.

آمارها گواهی می‌دهند که در میان کاربران اینترنت ایرانی، مردم بیش از هر چیز از اینترنت برای گشت‌و‌گذار در شبکه‌های اجتماعی استفاده کرده‌اند. به طوری که ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی در میان کاربران ایرانی به حدود 71 درصد رسیده است. علاوه بر این ضریب نفوذ تلفن همراه هوشمند نیز در سال 99 به 69 درصد رسیده که نسبت به سال قبل، 28 درصد رشد را نشان می‌دهد.

به عبارت دیگر حدود تعداد کاربران تلفن هوشمند در ایران 2/58 میلیون نفر برآورد شده است. با توجه به این آمار، ضریب نفوذ تلفن همراه در ایران در سال گذشته با رشد 10 درصدی نسبت به سال قبل از آن همراه بوده است. آن‌گونه که در گزارش آمده، در گزارش سال 99 تعداد مشترکین اینترنت پهن‌باند حدود 4/99 میلیون مشترک بوده که 2/84 درصد آن‌ها مشترکین پهن‌باند سیار بوده‌اند.

ارزش معاملات تجارت الکترونیک به 1097 میلیارد رسید ارزش مالی معاملات تجارت الکترونیکی نیز در سال گذشته رشد چشمگیری داشته است. از نظر ارزش کل گردش مالی تجارت الکترونیک کشور، رقمی که در گزارش اعلام شده حدود 1097 هزار میلیارد تومان است که نسبت به سال قبل از آن که ارزش اسمی معاملات تجارت الکترونیکی ۴۲۳ هزار میلیارد تومان بوده، تغییر قابل توجهی کرده است.

به زبانی بهتر، ارزش اسمی تجارت الکترونیکی در سال 99 در مقایسه با سال 98 حدود 160 درصدی رشد داشته که به نظر می‌رسد متغیر اصلی دخیل در این تغییر را باید شرایط کرونایی و محدودیت‌های آن دانست. آمار تفکیکی این بخش به این صورت است که 768 هزار میلیارد تومان از ارزش کل گردش مالی تجارت الکترونیکی کشور مبالغ حاصل از تراکنش‌های خرید از طریق درگاه پرداخت اینترنتی بوده و 329 هزار میلیارد تومان باقیمانده نیز سهم روش‌‌های جایگزین مثل پرداخت در محل و سایر روش‌های پرداخت است.

با در نظر گرفتن میزان تورم، ارزش حقیقی تجارت الکترونیکی سال 99 حدود 1600 هزار میلیارد تومان برآورد شده که این میزان نسبت به سال قبل از آن با رشدی 83 درصدی همراه بوده است.

نکته قابل توجه این گزارش تعداد معاملات تجارت الکترونیکی است که در سال 99 با افزایشی 49 درصدی به 1/3 میلیون فقره رسیده که این میزان نسبت به سال قبل با رشد 108 درصدی همراه بوده است. از جمله دلایل رشد قابل توجه تعداد معاملات تجارت الکترونیکی را می‌توان شیوع ویروس کرونا و تغییر الگوی خرید مصرف‌کنندگان دانست.

این گزارش همچنین می‌گوید در سال 99 در مقایسه با دو سال قبل از آن مبالغ خرید اینترنتی در تمامی ماه‌های سال رشد داشته و میزان رشد در نیمه ابتدایی سال به مراتب بیش از مدت‌زمان مشابه سال‌های قبل از آن بوده است. متوسط مبلغ هر تراکنش اینترنتی در گزارش ۳۴۷ هزار تومان اعلام شده است.

رشد 5/3 برابری گواهی امضای الکترونیکی
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، تعداد گواهی‌های امضای الکترونیکی در سال ۹۹ رشد بی‌سابقه‌ای داشته است. بر پایه گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیک سال گذشته برای کاربران نهایی از نظر عددی بیش از 589 هزار فقره گواهی بوده که نسبت به سال قبل رشدی 224 درصدی را تجربه کرده است.

بازار داغ خرید و فروش در شبکه‌های اجتماعی
یکی از بخش‌های گزارش که از طریق آن می‌توان به روندهای محبوب خرید اینترنتی در میان کاربران دست یافت، روش‌ها و کانال‌های فروش واحدهای تجارتالکترونیک است. گزارش می‌گوید از واحدهای تجارت الکترونیکی نظرسنجی کرده که 78 درصد آن‌ها گفته‌اند علاوه بر وبسایت از شبکه‌های اجتماعی به منظور ارائه کالا یا خدمات خود استفاده می‌کنند.

34 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی علاوه بر وبسایت از پیام‌رسان‌ها نیز استفاده می‌کنند. همچنین 28 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی علاوه بر وبسایت از اپلیکیشن موبایل به منظور ارائه کالا یا خدمات خود بهره می‌برند.

داده‌های تفصیلی نشان می‌دهد از میان 12 شبکه‌ اجتماعی و پیام‌رسان، اینستاگرام با 83 درصد بیشترین سهم را در فروش الکترونیکی کالا و خدمات داشته و پس از آن پیام‌رسان‌های محبوب مردم برای خرید و فروش واتس‌اپ و تلگرام بوده‌اند که سهم این دو به ترتیب 52 و 43 درصد بوده است. همچنین در سال 99 حدود 63 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی صرفا از درگاه پرداخت اینترنتی برای دریافت وجه از مشتری استفاده کرده‌اند که این میزان نسبت به سال 98، رشدی 13 درصدی را نشان می‌دهد.

همچنین 34 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی از هر دو روش پرداخت اینترنتی و پرداخت در محل (COD) استفاده کرده‌اند و تنها 3 درصد از فروشگاه‌ها صرفا از پرداخت در محل شامل کارت به کارت و واریز به حساب بهره برده‌اند. در روش‌های ارسال و تحویل کالا نیز کسب‌و‌کارها از چهار روش سیستم توزیع اختصاصی، شرکت پست جمهوری اسلامی، شرکت‌های پست خصوصی و شرکت‌های باربری شهری استفاده کرده‌اند که در میان آن‌ها شرکت پست جمهوری اسامی با 77 درصد بیشترین نقش‌آفرینی را داشته است.

25 درصد کسب‌وکارها نماد اعتماد دارند موضوع دیگری که در گزارش سالانه مرکز توسعه تجارت الکترونیک کشور برجسته است، افزایش چشمگیر نماد الکترونیکی وزارت صمت موسوم به «ای‌نماد» است. از سال 89، نماد اعتماد الکترونیکی به بررسی واحدهای تجارت الکترونیکی، مجوزهای قانونی و احراز هویت واقعی صاحبان آن‌ها می‌پردازد.

گزارش سال 99 مرکز توسعه تجارت الکترونیک تعداد فروشگاه‌های آنلاین کشور را حدود 350 هزار واحد برآورد کرده که از این تعداد 89 هزار واحد نماد اعتماد الکترونیک دریافت کرده‌اند. یعنی حدود 25 درصد از مجموع کل فروشگاه‌ها. نکته‌‌ای که در این داده‌ها به چشم می‌آید، افزایش 46 درصدی کسب‌وکارهای دارای ای‌نماد فعال در سال 99 نسبت به سال قبل از آن است.

در همین سال نیز بیشترین نماد اعتماد در 12 سال گذشته به کسب‌وکارها داده شده که رقم آن 6/31 هزار نماد است که در مقایسه با سال 98 با نرخ رشد 110 درصدی همراه بوده است. پراکندگی جغرافیایی واحدهای تجارت الکترونیکی دارای نماد اعتماد الکترونیکی در سال گذشته به تفکیک استان‌ها نیز به این صورت است: تهران با 2/12 هزار و ایلام با 21، به ترتیب بیشترین و کمترین دریافت‌کنندگان نماد اعتماد در کشور طی سال 99 بوده‌اند.

زیست‌بوم تجارت الکترونیک جوان است مرکز توسعه تجارت الکترونیک حوزه فعالیت کسب‌وکارهای فعال در بخش تجارت الکترونیکی را در گزارش خود با جزئیات مشخص کرده است. آن‌گونه که آمارها و نمودارهای گزارش نشان می‌دهند حدود 56 درصد از فروشگاه‌ها صرفا در حوزه فروش کالا فعالیت می‌کنند، حدود 21 درصد نیز کارشان فقط ارائه خدمات است و 23 درصد هم در هر دو حوزه فروش کالا و ارائه خدمات فعالیت دارند.

در این میان، حدود 76 درصد واحدها ثبت‌شده و دارای نماد اعتماد، شخصیت حقیقی دارند و اغلب نیز به‌تازگی کسب‌وکار خود را شروع کرده‌اند. به طوری که داده‌های گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیک می‌گوید ۴۱ درصد از کسب‌وکارهای آنلاین خرید و فروش عمری یک تا چهار ساله دارند.

این دو شاخص نشان می‌دهد که زیست‌بوم تجارت الکترونیک کشور بسیار جوان است و به‌ویژه بعد از همه‌گیری کرونا، افراد بیشتری ترغیب شده‌اند که کسب‌وکار خود را بر بستر آنلاین و به ویژه شبکه‌های اجتماعی راه‌اندازی کنند. در گزارش آمده که 34 درصد از کسب‌وکارهای آنلاین در مدت‌زمان کمتر از یک سال شروع به فعالیت کرده اند. شاخص کلیدی دیگر برای فهم زیست‌بوم تجارت الکترونیک کشور، گروه سنی صاحبان واحدهاست. آمارها نشان می‌دهد.

در سال 99 حدود 46 درصد از صاحبان فروشگاه‌های آنلاین در گروه سنی 30 تا 40 سال بوده‌اند، 21 درصد در گروه سنی 20 تا 30 سال، 21 درصد در گروه سنتی 40 تا 50 سال و در نهایت اینکه 12 درصد هم بیش از 50 سال سن داشته‌اند. در میان خریداران نیز همان‌طور که انتظار می‌رفت، جوانان مشتریان پروپاقرص فروشگاه‌های اینترنتی هستند. 55 درصد خریدها متعلق به این گروه سنی است.

شکاف جنسیتی در بخش تجارت الکترونیک شاید تصور اولیه این باشد که میان مردان و زنان از نظر سهم و نقش‌آفرینی در فروشگاه‌های آنلاین تفاوت چندانی وجود ندارد، اما داده‌های مرکز توسعه تجارت الکترونیکی خلاف این را نشان می‌دهد. گزارش می‌گوید شکاف جنسیتی قابل توجه است.

درصد زنان مالک فروشگاه‌های اینترنتی دارای ای‌نماد در سال 99 حدود 14 درصد برآورد شده و از آن‌سو 86 درصد از مالکان دریافت‌کننده ای‌نماد مرد بوده‌اند. در میان خریداران هم هر چند با عمقی کمتر، این شکاف دیده می‌شود. گزارش درباره جنسیت خریداران آنلاین هم می‌گوید سال گذشته 37 درصد خریدها از کسب‌وکارهای آنلاین را زنان انجام داده‌اند و سهم مردان 63 درصد بوده است.

ای‌نماددارها ستاره‌‌ می‌گیرند
گزارش تجارت الکترونیکی ایران در سال 99 نسبت به سال‌های گذشته تغییراتی هم داشته است. ازجمله اینکه کسب‌وکارهای دارای نماد اعتماد بر اساس شاخص‌هایی رتبه‌بندی می‌شوند تا مردم با اطمینان بیشتری از فروشگاه‌ها خرید کنند. نظام رتبه‌‏بندی دو سطح مقدماتی و پیشرفته دارد که در آن کسب‌وکارها ارزیابی می‌شوند و به آن‌ها بر اساس نتایج ارزیابی‌ها ۲ تا ۵ ستاره نماد اعتماد الکترونیکی داده می‌شود. آن‌طور که رهبری در نشست خبری اعلام کرد، هم‌اکنون بیش از ۱۶۰ کسب‌‌وکار درخواست خود را برای دریافت ستاره نماد اعتماد ثبت کرده‌اند.

به آموزش و فرهنگسازی تجارت الکترونیک نیاز داریم گزارش سال 99 مرکز توسعه تجارت الکترونیک یک نتیجه‌گیری هم دارد که در آن به چالش‌ها و موانع رشد زیست‌بوم کسب‌وکارهای اینترنتی پرداخته است. در این بخش از گزارش بر رشد بخش تجارت الکترونیک کشور صحه گذاشته شده اما همزمان به محدودیت‌ها و مشکلات هم اشاره شده است.

شرایط اقتصادی پرنوسان، محدودیت‌سازی‌های متعدد، سیاست‌گذاری‌های نادرست و آموزش و اطلاع‌رسانی اشتباه و ناکافی به مردم درباره فروشگاه‌های آنلاین، از جمله موانعی است که از نظر تدوین‌کنندگان گزارش باید به آن‌ها اعتنا کرد و جهت رفع آن‌ها به بهبود عملکرد در حوزه سیاست‌گذاری، فرهنگسازی و آموزش پرداخت.