رمزریال شکل جدیدی از ریال است

یادداشتی از محمدجواد صمدی‌راد/ از نظر من رمزارز بانک مرکزی یا CBDC شکل جدیدی از اسکناس یک کشور است. رمزریال در واقع شکل جدید همان اسکناس ریالی ماست. در هیچ کجای دنیا قرار نیست به واسطه رمزارز بانک مرکزی واحد پول جدیدی به شکل دیجیتال منتشر شود؛ همچنان که آمریکا به‌دنبال دلار دیجیتال رفت و یوروی دیجیتال و یوان دیجیتال هم از اتحادیه اروپا و کشور چین سربرآورد. بنابراین باورهای غلط درباره اینکه یک واحد پول جدید به‌عنوان رمزریال داریم، از اساس غلط است.

نکته دوم درباره کارایی این پدیده است. رمزارز بانک مرکزی به‌دنبال این است که در اکوسیستم‌های دیجیتالی بتوان از واحد پول ملی که قابل برنامه‌ریزی است، استفاده کرد. حالا این پول دیجیتال می‌تواند کاربرد پرداخت کلان داشته باشد، یا پرداخت خرد. به این معنا که یک کاربرد آن می‌تواند برای تسویه بین‌بانکی (کلان/عمده) استفاده شود یا به‌صورت خرد یعنی در فضای دسترسی عمومی و به‌عنوان ابزار پرداخت.

رفتار رگولاتور باید به گونه‌ای باشد که طرف مشورت خود را فعالان عرصه فناوری مالی در نظر بگیرد، اما هرچند مشورت می‌گیرد، اما مشخص نیست در عرصه عمل از این مشورت‌ها استفاده می‌کند یا خیر. آنچه فعلاً درباره رمزریال با قطعیت می‌دانیم، این است که رمزریال شکل جدیدی از ریال است، اما اینکه کارکرد آن کلان است یا خرد؟ هنوز چیزی نمی‌دانیم. دوستان حقوقی ما نظرشان این است که در قانون به‌صراحت آمده شکل پول ملی، سکه و اسکناس است. حالا اگر رگولاتور بخواهد یک شکل جدید یعنی ریال دیجیتال هم وارد کند، قاعدتاً به قانون‌گذاری جدید نیاز دارد، چون قانون پیشین این اجازه را نداده است. کارشناسان حقوقی معتقدند رگولاتور می‌تواند به‌نوعی از ضوابط گواهی سپرده یا قانون چک استفاده کند و رمزریال را به‌عنوان گواهی سپرده بانکی یا نوعی چک‌پول الکترونیکی تلقی کند؛ بنابراین رگولاتور باید برای این چالش قانونی ابزاری پیشنهاد دهد. در مصوبه ارائه‌شده شورای پول و اعتبار، این موضوع شفاف نشده و از بعد قانونی و حقوقی رمزریال معرفی‌شده جای سؤال دارد.

در بحث فنی رمزریال دو سناریوی یک‌لایه و دولایه مطرح است. در سناریوی اول بانک مرکزی یک شبکه بلاکچینی راه می‌اندازد و عموم مشتریان در آن شبکه افتتاح حساب می‌کنند. یعنی بر خلاف حساب‌های بانکی‌ فعلی، مشتریان نه نزد بانک‌ها، بلکه نزد خود بانک مرکزی (که همان شبکه بلاکچینی بسته بانک مرکزی است)، حساب باز می‌کنند. در سناریوی دوم که دولایه است، بانک مرکزی صرفاً نقش صادرکننده را دارد و در لایه اول خودش رمزریال را صادر می‌کند و در لایه دوم بانک‌ها آن را در زیست‌بوم‌های دیجیتالی متفاوت عرضه می‌کنند.

ما آرزو می‌کنیم که سناریوی دوم پیگیری شود، اما متأسفانه طبق شنیده‌های ما، آنچه در عرصه عمل اتفاق خواهد افتاد، به سناریوی اول نزدیک‌تر است. حالا ممکن است برخی بگویند این به معنای ورود بانک مرکزی به بانکداری خرد است و بانک‌ها با آن مخالفت خواهند کرد که با توجه به اساسنامه بانک‌های تجاری کشور، بانک‌های تجاری مستقل از منافع‌شان در این حوزه تمکین خواهند کرد و این فرصت فناوری نیز به تهدید جدی برای بانک‌های تجاری تبدیل خواهد شد.

در مصوبه شورای پول و اعتبار نکاتی درباره رمزریال وجود دارد که با هیچ منطقی قابل پذیرش نیست. به‌عنوان مثال استفاده از رمزریال خارج از مرزهای ایران مجاز نیست! آیا برای محدودسازی یک پدیده دیجیتالی از محدوده جغرافیایی استفاده می‌شود؟! یا اصلاً چرا باید چنین محدودیتی وجود داشته باشد؟! اساساً بانک‌های مرکزی در همه جای دنیا در تلاش هستند تا برای پول ملی کشورشان تقاضا ایجاد کنند و تقاضای ایجادشده برای ریال می‌تواند در بهبود ارزش آن مؤثر باشد، اما از این فرصت رمزریال نیز صرف‌نظر شده است؛ بنابراین به ‌نظر می‌رسد با رمزریالی خالی از مفهوم و کاربرد مواجه خواهیم بود.