سهم اندک نوآوری از بازار لجستیک

ایجاد نوآوری در صنعت لجستیک به دلیل ماهیت سنتی آن و همچنین گستردگی و پیچیدگی‌هایی که دارد، کار دشواری به نظر می‌رسد. این موضوع را بگذارید در کنار سختی‌هایی که زنان برای فعالیت در فضاهای کسب‌وکاری با آن مواجه هستند. با این وجود مهناز علمایی، مدیرعامل «اسپید» و مهشید مقیمی‌فر، مدیرعامل «کد ۲۴» زنانی هستند که توانسته‌اند در صنعت لجستیک کسب‌وکاری نوآورانه را مدیریت کرده و توسعه دهند. در ادامه متن گفت‌وگو با این زنان فعال در حوزه لجستیک را در برنامه «لجستیک‌شو» می‌خوانید که از حیاتی بودن لجستیک در زنجیره تأمین می‌گویند. به اعتقاد آنها اگر لجستیک نباشد یک حلقه این زنجیره مفقود می‌شود. علمایی و مقیمی فر باور دارند یکی از مشکلات اصلی لجستیک عدم سرمایه‌گذاری در این صنعت است. آنها عدم سرمایه‌گذاری را عدم حمایت تلقی می‌کنند. چالش دیگری که آنها در این میزگرد به آن پرداختند، بحث فیلترینگ اینترنت بود. از دید آنها اساس تجارت الکترونیکی اینترنت است و اینترنت عاملی ضروری در این فرایند است که قطعی یا محدودسازی آن، تمام این فرایند را مختل می‌کند.

به نظر شما کدام بخش‌های لجستیک با توجه به وضعیت موجود از نوآوری بازمانده‌اند؟

علمایی: در ایران هنوز از فناوری‌های پیشرفته کشورهای دیگر مانند فناوری‌ RFID یا اینترنت اشیا استفاده نمی‌شود. تا جایی که می‌دانم، از فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی نیز به‌صورت حداقلی در ایران استفاده می‌شود.

چالش دیگر در لجستیک، مدیریت زنجیره تأمین است که بحث نوآوری در آن اهمیت زیادی دارد. اگر نوآوری در زنجیره تأمین به‌درستی انجام نشود، این زنجیره را دومینووار دچار چالش می‌کند.

مدیریت ترافیک و حمل‌ونقل شهری در ایران ضعیف است و کشور با وسایل نقلیه زیاد پر می‌شود؛ در‌حالی‌که برای این حجم از وسیله نقلیه در خیابان برنامه‌ریزی نشده است. تمام اینها صنعت لجستیک ایران را نسبت به سایر نقاط دنیا با چالش‌های بیشتری روبه‌رو می‌کند.

اکنون آمازون از اینترنت اشیا و هوش مصنوعی استفاده صددرصدی می‌کند. همچنین دستکش‌های حسگری در آمازون وجود دارد که بسته‌های ورودی به انبار با این دستکش‌ها بررسی می‌شوند و بسیاری از مسائلی کنترل می‌شود که اکنون در ایران با صرف منابع انسانی بسیار یا ابزارهای بسیار قدیمی انجام می‌شود.

کدام بخش‌های لجستیک در ایران توانسته‌اند از نوآوری استفاده کنند؟

اکنون در مباحثی همچون First Maile و Last Maile در اکثر شرکت‌های لجستیک خصوصی، با توجه به تیم‌های برنامه‌نویسی موجود، پیشرفت خوبی حاصل شده است. البته در بخش لجستیک دولتی این اتفاق هنوز نیفتاده است. به عبارتی ما در پلتفرم‌های لجستیکی به حدی رسیده‌ایم که تقریباً تمام روندها می‌تواند بدون دخالت حتی یک نیروی انسانی انجام شود.

در پلتفرم‌ها یک نفر به‌عنوان «پیکاب‌من» با توجه به دستگاه‌های بارکدخوانی که دارد بسته‌ها را جمع‌آوری می‌کند. اکنون پست‌های سنتی زیادی به‌صورت دستی از First Maile و Last Maile استفاده می‌کنند.

مقیمی‌فر: من هم با این موضوع که وسیله نقلیه هست، اما بهینه‌سازی مسیرها وجود ندارد موافقم. لجستیک صنعت پرهزینه‌ای در ایران است، اما چون یک مزیت رقابتی خیلی بزرگ در بین بسیاری از کسب‌وکارهاست، شرکت‌ها سعی می‌کنند از این طریق رضایت مشتریانشان را جلب کنند.

اگر بخواهیم به 10 سال گذشته صنعت لجستیک در ایران نگاه کنیم، کدام بازیگران این صنعت توانسته‌اند در این صنعت تغییراتی ایجاد کنند و تأثیرگذار باشند؟

مقیمی‌فر: قطعاً بخش‌های خصوصی و استارتاپ‌ها بازیگران تأثیرگذار این حوزه بوده‌اند. اگر بخش‌های دولتی تحول ایجاد می‌کردند، به دلیل گرفتاری‌های اداری زمان بسیار زیادی می‌برد تا اتفاق تازه‌ای رخ دهد. اما تیم‌هایی که در شرکت‌های خصوصی به وجود آمدند توانستند تغییرات بسیار زیادی در این صنعت به وجود آورند. فناوری‌های به‌وجودآمده در شکل‌هایی مثل اتوماسیون سیستماتیک و برنامه‌نویسی در زنجیره تأمین ظاهر شدند.

علمایی: اسپید یکی از بازیگران تأثیرگذار صنعت لجستیک در ایران است. اسپید در سال ۱۳۹۶ تأسیس شد. در این سال، حداقل در تهران، هیچ استارتاپی وجود نداشت که خدماتش را به‌صورت پست خصوصی ارائه دهد. اسپید اکنون سهم بسیار بالایی از بازار را دارد. در حوزه‌های پوشاک، تجارت الکترونیک، داروخانه‌ها و دیگر حوزه‌ها توانستیم با شرکت‌هایی که خدمات لجستیکشان را به شکل سنتی ارائه می‌دادند مذاکره کنیم و در نهایت آنها را متقاعد کنیم که در پست خصوصی خدمات بهتر و باکیفیت‌تری ارائه خواهد شد و این کیفیت از مدیریت زنجیره تأمین تا ارسال بسته را در بر می‌گیرد.

اسپید توانست بسیاری از شرکت‌ها را متقاعد کند که تخصص شما فروش است و نباید نگران لجستیک باشید؛ شرکت‌هایی مثل ما و رقبای ما وجود دارند تا شما را در لجستیک یاری کنند.

در بخش خصوصی و استارتاپ‌ها با توجه به اتفاقاتی که در کشور ما رخ می‌دهد بالای ۷۵ درصد از صنعت لجستیک به سمت پست‌های دولتی و شرکت تیپاکس است و هنوز هم با توجه به مشکلات موجود، استارتاپ‌ها سهم زیادی از بازار لجستیک ندارند، اما با توجه به آمار و گزارش‌ها در میان استارتاپ‌ها حدود 30 درصد از سهم بازار متعلق به اسپید است.

اسپید از اولین شرکت‌هایی است که به حوزه تجارت الکترونیک و بانک‌ها ورود کرد. به‌ویژه متقاعد کردن بانک‌ها برای استفاده از خدمات لجستیک شرکت‌های خصوصی بسیار سخت بود، اما با توجه به خدمات و کیفیتی که در بخش لجستیک ارائه دادیم موفق شدیم آنها را نیز متقاعد کنیم. اکنون ۱۵ تا ۲۰ درصد از مشتریان ما در حوزه بانکی هستند.

علمایی: در یک پروسه زمان‌بر شش‌ماهه توانستیم با بانک‌ها مذاکره کنیم. اکنون کارت‌های عابربانک یکی از بانک‌ها با شرکت ما به دست مشتری می‌رسد.

مقیمی‌فر: ما هم سهم کوچکی در این چرخه داریم. شرکت کد ۲۴ فقط دو سال است که فعالیتش را آغاز کرده است. در شهرهای مختلف مانند کرج، تهران، مشهد و چند شهر دیگر، پایگاه‌های کوچکی ایجاد کرده‌ایم و سالانه سه پایگاه افزایش می‌دهیم و در این راستا برنامه‌ریزی داریم. در شهر سمنان که شهر مبدأ فعالیت ماست فعالیت گسترده‌تری داریم. اولین چالش برای ایجاد پایگاه در شهرهای دیگر، مشکل اجاره فضای مناسب و اعتماد مشتریان است و تاکنون توانسته‌ایم ۲۰ درصد از کارها را انجام دهیم. در آینده از اینترنت اشیا و هوش مصنوعی استفاده خواهیم کرد و در این راستا با چند تیم هم مذاکره کرده‌ایم.

کسب‌وکارهای لجستیکی در شهرهای دور از مرکز با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستند؟

مقیمی‌فر: تمام مرسولات پستی وارد تهران می‌شوند و از تهران باقی کار دنبال می‌شود. بحث مسافت، مسیر و حمل‌ونقل که می‌تواند ریلی، کشتی‌رانی یا اتوبوس‌رانی باشد کسب‌وکار را با هزینه بسیاری روبه‌رو می‌کند. چالش‌های دیگر که شامل بیمه مرسولات و مذاکره با شرکت‌های بیمه است نیز برای کسب‌وکار شهرهای دور از مرکز مطرح است. البته مشکلات کم نیستند؛ هزینه، فضا و مکان، نیروی انسانی و غیره باعث می‌شود کارها کند پیش برود.

یکی دیگر از چالش‌ها، هماهنگی زنجیره تأمین است. زنجیره تأمین بخش اصلی لجستیک است. اگر لجستیک نباشد، بین خریدار و فروشنده یک حلقه مفقوده باقی خواهد ماند. همچنین اگر اتوماسیون نباشد، اموری مانند نظارت بر رهگیری مرسولات، موجودی انبارها، سیستم‌های اطلاع‌رسانی به فروشگاه و خود مشتریان دچار مشکل خواهند شد.

علمایی: ظرفیت‌سنجی در شرکت‌های لجستیکی معمولاً از چالش‌های رایج است. یکی از چالش‌های کسب‌وکار خود ما این است که برای این ظرفیت‌سنجی روش بهینه‌ای وجود ندارد. معمولاً در زمان پیک کاری فروشگاه‌ها میزان فروش بالا می‌رود و حتماً شرکت لجستیکی باید ارسال را انجام دهد؛ درنتیجه شرکت باید همیشه نیروی انسانی پشتیبان در ناوگانش داشته باشد که اگر این پشتیبانی وجود نباشد کیفیت خدمات افت می‌کند.

ما در سیستممان به دنبال راهکاری هستیم تا بتوانیم در مواقع پیک کاری منابع انسانی را تأمین کنیم و از قبل برای مناسبت‌های مختلف ظرفیت‌های لازم را ایجاد کنیم. معمولاً هزینه ناوگان در بخش خصوصی قابل ‌مقایسه با بخش‌های دیگر نیست و این موضوع برای شرکت‌های لجستیکی یک چالش است. چالش دیگر ترجیح کارکنان ناوگان لجستیک برای کار در پست خصوصی است. آنها ترجیح می‌دهند با مبلغ کمتری کار کنند زیرا فکر می‌کنند امنیت شغلی بیشتری دارند.

بسیاری از کسب‌وکارها نیز از همکاری با شرکت‌های پستی مدرن دوری می‌کنند. اداره پست هم به دلیل داشتن امکانات گسترده قیمت‌های بسیار پایینی دارد اما خدماتی که در بخش خصوصی ارائه می‌شود با خدمات پست خصوصی قابل مقایسه نیست. شرکت‌های پست خصوصی اکنون دارای خدماتی مثل کدهای POD و پرداخت در محل هستند.

اکنون ما نیز در شرکت صندوق بیمه راه‌اندازی کرده‌ایم و بابت هر مرسوله‌ای که شرکت ارسال می‌کند دوهزارم ارزش کالا را برای بیمه در نظر می‌گیریم که دیگر پروسه زمان‌بر شرکت بیمه برای مشتری دغدغه نباشد؛ به عبارتی سعی کردیم خدماتمان را در بهترین سطح ارائه کنیم.

چالش‌های نوآوری در صنعت لجستیک را بررسی کردیم. با وجود این چالش‌ها ظرفیت نوآوری وجود داشته، ولی رگولاتوری مانع این رشد شده است. نظر شما در این‌باره چیست؟

مقیمی‌فر: مقرراتی که تنظیم می‌شوند پیچیده‌اند. زمانی که در حین کار در حال وفق یافتن با مقررات کار هستیم، ناگهان تغییر می‌کنند و تطابق با تغییر همیشه هزینه دارد. برای مثال باید براساس مقررات جدید وب‌سرویس را تغییر داد یا اگر نیاز است به تعداد نیروی انسانی اضافه کرد. مانع دیگر اعتماد فروشنده است. به‌عنوان شرکتی که خدمات لجستیک ارائه می‌دهد باید فروشنده را متقاعد به همکاری کرد تا کالای خود را به شرکت بسپارد یا از حالت سنتی خارج شود. در آخر البته فروشندگان این تغییر را به‌سختی خواهند پذیرفت. در این میان که به‌سختی مشتری را متقاعد به استفاده از وب‌سرویس کردیم ناگهان مقررات تغییر می‌کند. هماهنگی نیروی انسانی، وب‌سرویس و فروشنده با قوانین جدید بسیار سخت است. همچنین هنگام تغییر مقررات، اطلاع‌رسانی هم بسیار ضعیف انجام می‌شود.

کدام مقررات برای شما بیشتر دست‌وپاگیر بوده است؟

مقیمی‌فر: فیلترها و اینکه نمی‌توانیم از برخی سرورها استفاده کنیم چالش بسیار بزرگی است. وقتی در حوزه تجارت الکترونیک کار می‌کنیم نباید با محدودیت‌های این‌چنینی روبه‌رو باشیم.

علمایی: در بحث GPS و نقشه‌خوانی و لوکیشن، محدودیت بسیار زیادی داریم.

به نظر شما اشکال کار خود کسب‌وکارهای خصوصی کجاست؟

علمایی: یکی از مشکلاتی که در لایه مدیریت بخش خصوصی در این حوزه وجود دارد شاید نبود دانش کافی در حوزه لجستیک است. من این مسئله را در بخش‌های میانی و دیگر بخش‌های شرکت دیده‌ام که دانش کافی و مطالعه درباره شرکت‌هایی که در دنیا در بالاترین سطح فعالیت می‌کنند وجود ندارد و این ناآگاهی می‌تواند به شرکت آسیب بزند. با هر کتابی که در این زمینه مطالعه کنید، متوجه خواهید شد که دیگران در این حوزه در دیگر کشورها چگونه کسب‌وکارهای خود را ارائه می‌کنند و این آگاهی می‌تواند تأثیر مثبتی در روند کار داشته باشد. این را هم می‌دانیم که زمان مطالعه در ایران نسبت به سایر نقاط دنیا کمتر است، ولی اگر این موضوع اصلاح شود به نتیجه مثبتی در همه موضوعات خواهیم رسید.

مقیمی‌فر: با صحبت‌های خانم علمایی موافقم. به‌روز بودن یک نکته بسیار مهم در صنعت لجستیک است. اگر این اتفاق نیفتد و سطح مطالعه بالا نرود، پیشرفت خاصی هم حاصل نخواهد شد. ما با تجربه‌ای که داشتیم به عرصه لجستیک قدم گذاشتیم. کسب تجربه نیز زمان‌بر است؛ البته در زمانی که تجربه کسب می‌کنید مطالعه می‌تواند روند کار را سریع‌تر کند. اما اگر فقط مطالعه باشد و عملی در میان نباشد، اتفاق مثبت و در نتیجه پیشرفتی هم حاصل نمی‌شود.

علمایی: در مطالعاتی که در حوزه لجستیک داشتم، یکی از کتاب‌های بنیان‌گذار آمازون را می‌خواندم. جف بزوس در قسمتی از این کتاب نوشته بود همه به دنبال این سؤال هستند که تا 10 سال دیگر چه چیزهایی تغییر می‌کند و چه چیزهایی می‌تواند سودآور باشد، اما کسی سؤال نمی‌کند که دنیا به کدام سمت می‌رود. این موضوع برای من مانند تلنگری بود که اصلاً به دنبال راه جدید نباشم و بیشتر به دنبال این باشم که چه چیزهایی تغییر نمی‌کند. مثالی که در این کتاب در این راستا زده شده بود درباره یکی از فروشگاه‌های مشتری آمازون بود. این فروشگاه هیچ‌گاه قرار نبود از آمازون بخواهد زمان ارسال مرسوله طولانی‌تر شود یا هزینه ارسال مرسولات بالا برود و اینها موضوعاتی هستند که هیچ‌گاه تغییر نمی‌کنند و به عبارتی باید به دنبال این نکات بود. مطرح کردن این مثال برای این بود که توضیح دهم اهمیت مطالعه در کسب‌وکار تا چه اندازه زیاد است.

ضعف استفاده از لجستیک در کسب‌وکارهای غیرلجستیکی، یکی از موضوعات مطرح در این صنعت است. اکنون بسیاری از کسب‌وکارهای موجود حتی از نیاز خود در حوزه لجستیک‌ اطلاعی ندارند.

وقتی پای صحبت‌های برخی کسب‌وکارها می‌نشینیم متوجه می‌شویم آنها با اینکه به خدمات لجستیکی نیاز دارند، این خدمات را برون‌سپاری نمی‌کنند. فکر می‌کنید در ایران اوضاع کسب‌وکارها برای استفاده از خدمات لجستیکی چگونه است؟

علمایی: این موضوع در چند سال اخیر رشد بسیار خوبی داشته و این موضوع هم به دلیل به‌روز بودن خدمات شرکت‌های استارتاپی حوزه لجستیک بوده است. این رشد را مدیون فناوری بچه‌های برنامه‌نویس هستیم که این خدمات را در سطحی ارائه دادند که بسیاری از افراد را متقاعد به استفاده از این خدمات کنند. هرچه خدمات در حوزه‌های مختلف پیشرفته‌تر شود و امکان رقابت با خدمات لجستیکی مطرح دنیا ایجاد شود، شاهد رشد بیشتری برای استفاده از این خدمات در شرکت‌های غیرلجستیکی خواهیم بود.

مقیمی‌فر: البته پیش از اینکه فناوری در رشد لجستیک تأثیر داشته باشد، کرونا عاملی برای رشد استفاده از خدمات شرکت‌های لجستیکی بود و بسیاری مجبور شدند به این شرکت‌ها اعتماد کنند. از سوی دیگر تیم IT شرکت‌ها توانست تغییرات را زودتر ایجاد کند.

به نظر شما سرمایه‌گذاری‌هایی که در صنعت لجستیک انجام می‌شود کافی است و پاسخ‌گوی نیاز صنعت لجستیک است؟ سرمایه‌گذاری در این صنعت بیشتر در کدام بخش انجام می‌شود و آیا سرمایه‌گذاران کسب‌وکارهای کوچک را در نظر می‌گیرند؟

علمایی: سرمایه‌گذاران کسب‌وکارهای کوچک را می‌بینند، اما آ‌نها نیز بیشتر تمایل دارند در برندهای شناخته‌شده‌تر سرمایه‌گذاری کنند. برندهایی که درواقع درصد بسیار زیادی از مسیر را طی کرده باشند. آمارها نیز نشان می‌دهد معمولاً سرمایه‌گذاری روی شرکت‌هایی مثل الوپیک و تپسی و دیگر شرکت‌هایی انجام می‌شود که به بلوغ کامل رسیده‌اند و تجربه کافی دارند و از مرحله آزمون‌وخطا گذشته‌اند و به نقطه سودآوری رسیده‌اند.

معمولاً استارتاپ‌های نوپا را سرمایه‌گذاران کوچک می‌بینند که سرمایه آ‌نها هم به‌قدری کوچک است که ممکن است اصلاً هیچ کمکی به استارتاپ نکند. اگر روی استارتاپ‌های کوچک سرمایه‌گذاری شود اتفاقات بهتری در این حوزه خواهد افتاد زیرا شرکت‌های کوچک وقتی بدانند پشتوانه دارند به کار خود ادامه می‌دهند. اکنون کسب‌وکارهای کوچک معمولاً به مرحله ارائه کار می‌رسند، اما نبود سرمایه‌گذاری و حمایت، اجازه رشد بیشتر را به آنها نمی‌دهد.

آیا چالش‌های کسب‌وکارهای لجستیکی برای کسانی که در خارج از تهران فعالیت می‌کنند بیشتر است؟

هر شهری چالش‌های مخصوص به خود را دارد، اما موضوع مسافت برای کسب‌وکارهای خارج از تهران بیشتر به چشم می‌آید. ابزار، ماشین‌ها و زمان توزیع همگی در کسب‌وکارهای لجستیکی اهمیت دارند. در تهران البته هزینه‌هایی بالایی وجود دارد. برای مثال اگر مالکیت فضای کار برای خود کسب‌وکار نباشد هزینه‌های بسیاری را باید پرداخت کند. اگر بخواهیم کار را از شهرهای دیگر در تهران متمرکز کنیم، موضوع هزینه حمل‌ونقل فروشندگان و تأمین موجودی انبار مطرح می‌شود. در کل به‌غیر از هزینه اجاره فضا چالش‌های دیگر برای کسب‌وکارهای تهران و شهرهای دیگر تقریباً یکی است.

همان‌طور که پیش از این مطرح شد اکنون شرکت‌های دولتی با شرکت‌های خصوصی در حال رقابت‌اند. با توجه به این موضوع که قیمت‌گذاری در شرکت‌های دولتی دستوری است، اکنون شرکت‌های خصوصی با چالش قیمت‌گذاری برخورد می‌کنند؟

علمایی: قیمت‌های شرکت‌های خصوصی استارتاپی لجستیک ما قیمت‌های بهینه‌ای دارد؛ در‌حالی‌که خدمات این شرکت‌ها بسیار بیشتر است، اما فقط 20 تا 30 درصد نسبت به شرکت‌های دولتی گران‌ترند. اگر بیشتر از 20 تا 30 درصد افزایش قیمت نسبت به اداره پست وجود داشته باشد اصلاً فروش نخواهند داشت. اما چیزی که در این میان مطرح می‌شود ارائه خدمات است. ما می‌توانیم با ارائه خدمات خوب و مناسب، کسب‌وکارها را مجاب کنیم تا ما را برای همکاری انتخاب کنند.

مقیمی‌فر: گاهی مشتریان حاضرند برای دریافت خدمات باکیفیت هزینه پرداخت کنند.

علمایی: هنگامی که با بسیاری از پلتفرم‌ها و فروشگاه‌های آنلاین جلسه می‌گذاشتیم وقتی درباره هزینه صحبت می‌شد، مدیران این شرکت‌ها اعلام می‌کردند که پس از انجام بررسی‌ها متوجه شده‌اند سبد خرید کاربران پر می‌شود، اما به دلیل هزینه ارسال این سبد خالی می‌شود؛ پس هزینه ارسال برای بسیاری از کاربران مهم است. برخی از مشتریان ترجیح می‌دهند مبلغ کمتری پرداخت کنند و مرسوله خود را در مدت طولانی‌تری دریافت کنند. از سوی دیگر مشتریانی هستند که کالاهای لوکس و باکیفیتی تهیه می‌کنند یا حتی کالایی معمولی خریداری می‌کنند، اما برایشان بسیار مهم است که کالا را در همان روز یا روز بعد دریافت کنند. این بخش از مشتریان برای دریافت خدمات سراغ شرکت‌های پست خصوصی می‌روند. البته با توجه به خدماتی که ما در زنجیره تأمین به مشتریان در بخش‌های مختلف ارائه می‌کنیم، مشتریان به سمت شرکت‌های خصوصی جلب می‌شوند.

شرکت‌های پست خصوصی انبارداری ندارند و زنجیره تأمین به‌طور کامل در شرکت‌های خصوصی پست تعریف نشده است. خدماتی که مشتریان می‌توانند در شرکت‌های پست خصوصی دریافت کنند امکان بسته‌بندی، ارسال سریع مرسوله، تغییر آدرس و تغییر بازه زمانی ارسال مرسوله است.

چگونه مشتریان خود را متقاعد می‌کنید تا از خدمات شما استفاده کنند؟

مقیمی‌فر: خدمات شرکت کد ۲۴ فقط خدمات حمل‌ونقل لجستیکی نیست. کد ۲۴ با کوریرهای مختلفی کار می‌کند؛ کوریرهایی مثل خود شرکت پست، تیپاکس، اسنپ‌باکس، چاپار و دیگران و مشتریان ما قدرت انتخاب دارند. کد ۲۴ در سراسر کشور با شرکت‌ها قرارداد دارد که مرسوله‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و خیلی در این قسمت چالشی نداشته‌ایم. البته با خود شرکت ملی پست در این زمینه بیشترین چالش را داریم. چالش‌های ما در این بخش با شرکت پست شامل جمع‌آوری، ساعت تحویل مرسوله به فروشگاه‌ها و دیگر مسائل است. شرکت‌های پستی دیگر معمولاً فقط به کیفیت خدمات فکر می‌کنند و چالش‌های شرکت ملی پست را ندارند.

بسته‌هایی که روزانه در ایران جابه‌جا می‌شوند چند درصد مربوط به تهران بوده و چند درصد متعلق به خرده‌بار و خرده‌فروشی است؟ اندازه کل بازار لجستیک خرده‌فروشی چقدر است؟

علمایی: طبق تحقیقاتی که درباره سفارش کالا در ایران انجام داده‌ایم، سفارش‌های روزانه در تهران حدود سیصد هزار عدد، مشهد ۱۵۰ هزار عدد، اصفهان و کرج پنجاه هزار عدد، شیراز بیست هزار عدد، رشت سیزده هزار عدد، تبریز دوازده هزار عدد و اهواز و ساری پنج هزار عدد است البته این اعداد ممکن است خیلی دقیق نباشند اما نزدیک‌ترین اعداد به واقعیت هستند. در تهران حدود ۴۰ درصد از این سفارش‌‌ها با اسنپ و دیجی‌کالا ارسال می‌شود. در واقع بازار خرده‌بار در تهران بیشتر متعلق به اسنپ و دیجی‌کالاست.

با توجه به وضعیت فعلی لجستیک فکر می‌کنید آینده صنعت لجستیک چگونه خواهد بود؟

علمایی: به نظر من اگر کسب‌وکارها با صنعت لجستیک همراه شوند، اتفاقات خوبی خواهد افتاد. صنعت لجستیک با ارائه خدمات حمل‌ونقل و انبارداری و مدیریت زنجیره تأمین و دیگر خدماتش می‌تواند به بهبود فرایندهای پستی کمک کند. صنعت خرده‌فروشی اگر از لجستیک نوین استفاده کند، می‌تواند بهترین عملکرد و سودآوری را برای شرکت‌ها به همراه داشته باشد.

مقیمی‌فر: خرده‌فروشی به این دلیل مهم است که نقش واسطه‌گری را بین تولیدکننده و مصرف‌کننده نهایی ایفا می‌کند. خرده‌فروشی‌ها هرچقدر فعالیت خود را آنلاین انجام دهند موفق‌تر عمل می‌کنند.

با چالش فصلی بودن صنعت لجستیک چگونه برخورد می‌کنید؟

علمایی: یکی از چالش‌های بیرونی برف و باران است. معمولاً شرکت‌های لجستیکی بالای ۷۰ درصد ناوگان موتورسوار دارند و ۳۰ درصد وسیله‌های نقلیه دیگر. این در حالی است که تردد در زمان بارش برف حتی با ماشین هم بسیار سخت است. در روزهای شلوغ و پرکار شرکت که معمولاً خود من هم اقدام به پاسخ‌گویی به تلفن‌ها می‌کنم. یک روز برفی و شلوغ و پرمشتری یکی از سفیران موتورسوار ما که اتفاقاً از سفیران برتر هم بود متأسفانه زمین خورد. مشتری در این بین تماس گرفت و درباره مرسوله‌اش پیگیری کرد. من خیلی صادقانه گفتم که مشکلی پیش‌آمده و حتماً مرسوله به دست شما می‌رسد، اما نمی‌توانم وقت مشخصی تعیین کنم، اما پاسخ مشتری این بود که شما شرکت لجستیک هستید و باید به فکر مشکلات برف و باران باشید. ما فروشگاه هستیم و می‌خواهیم هرچه زودتر بسته مشتریان را به آنها برسانیم. اگر نگرش و فرهنگ‌سازی درست در این زمینه‌ها انجام شود، انگیزه و علاقه ما و همکارانمان نیز افزایش پیدا می‌کند. این افزایش انگیزه مخصوصاً برای رانندگان شرکت‌های لجستیکی که درواقع در خط مقدم کسب‌وکار قرار دارند بسیار کمک‌کننده خواهد بود. البته باید بگویم از آنجا که با داروخانه‌های زیادی همکاری می‌کنیم همیشه سعی کرده‌ایم حتی از پیک‌های خصوصی یا ماشین‌های شخصی همکاران استفاده کنیم، اما دارو را همیشه به‌موقع تحویل دهیم.

مقیمی‌فر: همیشه در برابر تغییر مقاومت وجود دارد. در مثالی ساده اگر بخواهیم خدماتی به پلتفرم خود اضافه کرده و به مشتریان معرفی کنیم، چون مشتری‌ها به وضعیت قبلی عادت دارند خیلی سخت می‌توان آن خدمت تازه را ارائه کرد. در این راستا سعی کرده‌ایم همایش، آموزش‌هایی در پنل‌ها یا ارسال لینک‌های آموزشی داشته باشیم، اما در آخر باز هم با برخوردهای نامناسبی روبه‌رو می‌شویم.

البته موضوع فصلی بودن فقط مربوط به شرایط جوی نیست. ما روزهای شلوغ اسفند یا شهریور و مهر را از لحاظ ارسال مرسولات شاهدیم.

علمایی: یکی از اتفاقات خوبی که برای این حل مشکلات افتاده و شرکت ما هم توانسته با آن ارتباط برقرار کند، استفاده از لاکرهای هوشمند است. البته که هنوز هم در زمینه لاکرهای هوشمند فرهنگ‌سازی درست انجام نشده و بسیاری از شرکت‌ها و خریداران در برابر آن مقاومت دارند؛ با این حال لاکرهای هوشمند رشد بسیار خوبی داشته‌اند. این لاکرها منحصراً در دست دو کسب‌وکار «جابار» و «گنجه» است که ما در اسپید با جابار به تفاهم رسیده‌ایم و قرارداد امضا کرده‌ایم. این همکاری می‌تواند در زمان اوج شلوغی کار و اوضاع خاص جوی خیلی به ما کمک کند. در این راستا ما به مشتریان خود حدود چهار انتخاب می‌دهیم که در مسیر خود به مکان‌های مختلف بتوانند بسته‌شان را از لاکر مدنظر دریافت کنند.

بسیاری از کشاورزان در فصول برداشت محصولات مختلف با کمبود خدمات لجستیک روبه‌رو می‌شوند. دلیل این موضوع چه می‌تواند باشد؟

علمایی: دلیل این اتفاقات این است که پست خصوصی حمایت نمی‌شود. قطعاً اکنون نیروهای کارآمد و کارآفرینی هستند که می‌خواهند در این حوزه فعالیت کنند اما باید از آنها حمایت شود. حوزه لجستیک یکی از سخت‌ترین حوزه‌های کاری است. با توجه به اینکه بسیاری از استارتاپ‌ها در روزهای نخست کار خود زیان‌ده هم هستند و با کوچک‌ترین هزینه‌ای که انجام می‌دهند از سود خود عقب خواهند ماند، اگر حمایت از پست خصوصی صورت نگیرد، نه‌تنها در بخش لجستیک خرده‌بار، بلکه حتی در بخش لجستیک کشاورزی هم دچار مشکل خواهیم شد.

مقیمی‌فر: همان‌طور که اشاره شد حمایت کافی از پست خصوصی وجود ندارد. برای مثال شرکت ملی پست یک وب‌سرویس طراحی می‌کند و اتفاقاً آن را در اختیار شرکت‌های خصوصی هم قرار می‌دهد، اما در ادامه مانع کار پست خصوصی می‌شود. حال برخی افراد هستند که فعالیت بخش خصوصی را درک می‌کنند و اذعان دارند که فعالیت بخش خصوصی در کنار بخش دولتی هم از نظر نیروی انسانی و هم از لحاظ دیگر خدمات پستی مثل جمع‌آوری می‌تواند بسیار سودمند باشد. اکنون شرکت کد ۲۴ در بین خدماتش جمع‌آوری را نیز دارد. این خدمات برای مکان‌هایی مانند بازار است که شرکت پست به آنها دسترسی ندارد. شرکت ملی پست برای جمع‌آوری بسته از بازار نه وقت کافی دارد و نه می‌تواند امنیت مرسوله را تأمین کند. در این میان یک شرکت خصوصی پست مثل کد ۲۴ این خلأ را پر می‌کند. حتی اگر بتوانیم در قسمت‌هایی از شهر که دسترسی سخت‌تری وجود دارد مکانی برای دپوی مرسولات اجاره می‌کنیم و در نهایت از شرکت دیگری که با آن قرارداد داریم می‌خواهیم که مرسولات را از مکان دپو جمع‌آوری کند. علاوه‌بر اینها خود موضوع تبلیغات بسیار هزینه‌بر است. این چالش‌ها بسیارند و ما نیازمند حمایت هستیم.

علمایی: هر تجربه‌ای در مسیر کار لجستیک می‌تواند درس تازه‌ای برای شرکت پست خصوصی داشته باشد. همکاران ما در پست خصوصی برای پیشرفت از گذشته خود استفاده می‌کنند؛ به عبارتی از رزومه‌ای که برای آن تلاش کرده‌اند و به آن رسیده‌اند و از تجربه‌های روند جلب اعتماد مشتریان استفاده می‌کنند. این تجربه‌ها بازاریابی و تبلیغاتی است که برایش هزینه گزافی پرداخت شده است.

قسمتی از چالش‌های کسب‌وکاری مربوط به ماهیت راه‌اندازی هر کسب‌وکاری است. اما مشخص است که چالش کسب‌وکارهای حوزه لجستیک بسیار بیشتر است زیرا بخشی از کار به زیرساخت‌ها بستگی دارد که این موضوع در دست خود کسب‌وکار هم نیست.

از تجربه خود به‌عنوان یک زن در صنعتی مردانه بگویید.

مقیمی‌فر: متأسفانه به دلیل نگاهی که به توانایی زنان وجود دارد، آنها باید انرژی بیشتری برای اثبات توانایی‌های خود مصرف کنند و نشان دهند که از عهده کار برمی‌آیند. نکته دیگر این است که زن‌ها کار کردن با مردان را به‌راحتی می‌پذیرند، اما مردان خیلی سخت‌تر کار کردن کنار زن‌ها را پذیرا می‌شوند. به دلیل محدودیت‌هایی که در ارتباطات وجود دارد زن‌ها نمی‌توانند بی‌پروا به دل کار بزنند و گاهی نماینده خود را به برخی مکان‌ها می‌فرستند. البته من به‌شخصه انسان بی‌پروایی هستم و سعی می‌کنم در حد امکان خودم در تمام امور دهم.

در این میان ماجرای مادر بودن هم مطرح می‌شود. اگر یک مرد بخواهد تمام این کارها را انجام دهد، پشتوانه‌ همسرش را دارد که از کودکان نگهداری کرده و خانه را مدیریت می‌کند و در واقع شانه مرد از انجام چنین وظایفی خالی می‌شود؛ این در حالی است که این موقعیت برای یک زن فراهم نیست و کاملاً برعکس است؛ ما هم باید محیط کار را مدیریت کنیم و هم محیط خانه و خانواده را. مسئله دیگر، مسئله زمان کاری است. بسیار پیش‌ آمده که مجبور بوده‌ام تا نیمه‌شب کار کنم و پذیرش این موضوع برای خانواده سخت است. به‌طور کلی انرژی‌ای که زنان برای مدیریت مسائل مصرف می‌کنند چندبرابر انرژی‌ای است که مردان باید مصرف کنند.

علمایی: خوشبختانه خیلی با مردان در کار دچار چالش نبوده‌ام و همواره کار حوزه لجستیک برایم جذاب بوده است. این را می‌دانستیم که ممکن است در این زمینه دچار چالش شویم به همین دلیل سعی کردیم از ابتدای کار با ایجاد برخی تحولات و فرهنگ‌سازی‌ها، چالش‌ها را کمتر کنیم. البته زمان بسیار زیادی برای این فرهنگ‌سازی صرف کردیم و علاوه‌بر این با جذب نیروی خانم در مجموعه، از خانم‌ها کمک دریافت کردم و در مجموعه تنها نماندم. در شرکت اسپید ۶۰ درصد نیروی عملیاتی ما را زنان تشکیل می‌‌دهند و ۴۰ درصد دیگر مردان هستند. در بخش ناوگان نیز در بخش ماشین‌های سواری جذب نیروی خانم هم داشته‌ایم؛ زنانی که پیش از این در پلتفرم‌های دیگر کار می‌کردند و از نظر شغلی و روحی امنیت و سازگاری را تجربه نکرده بودند، اما اسپید این زنان را با خود همراه کرد. در مناسبت‌های مختلف مثلاً روز زن ارسال بسته‌ها را زن‌ها انجام دادند. اتفاقاً بسیاری از مشتریان هم در همکاری با زنان راحت‌ترند. در تیم پشتیبانی، فروش و ناوگان از ابتدا سعی کردم با جذب نیروی خانم در این حوزه تنها نباشم. به همین دلیل است که از ابتدای این کار با نام «صنعت مردانه لجستیک» هیچ ارتباطی نگرفتم و مشکلی برایم پیش نیامد که بگویم این کار فقط مردانه است. درست است که حوزه لجستیک سخت و پرچالش است اما در اسپید اگر یک مرد هم مسئولیت‌های من را داشت با همان چالش‌ها مواجه می‌شد.