فناوری و تاریخ آن

تاریخ فناوری بیانگر توسعه روش‌های سامان‌یافته برای ساختن و انجام کارها در طول زمان است. واژه فناوری، ترکیبی از واژه یونانی technē «هنر، صنعت» با «کلمه، گفتار» است و در یونان به معنای گفتمانی در مورد هنرهای ظریف و کاربردی است. هنگامی که برای نخستین بار در قرن هفدهم این واژه در زبان انگلیسی به کار رفت، تنها به معنای گفت‌وگو در مورد هنرهای کاربردی استفاده شد و به‌تدریج خود این «هنرها» تبدیل به موضوع نام‌گذاری شدند.

واژه فناوری در اوایل قرن بیستم علاوه بر ابزارها و ماشین‌ها، گستره رو به رشدی از فرایندها و طرح‌ها را نیز در بر گرفت. در میانه قرن فناوری با عباراتی از این دست تعریف شد: «وسیله یا فعالیتی که انسان با آن در پی تغییر یا دست‌کاری در محیط خود است.» اما حتی چنین تعاریف فراگیری از سوی افرادی که به دشواری فزاینده تمایز بین تحقیق علمی و فعالیت فناوری اشاره می‌کنند، مورد انتقاد قرار گرفته است.

واژه تکنیک در اساس به روش‌های ایجاد ابزار و محصولات جدید گفته می‌شود و ظرفیت ساخت چنین ابزارهایی از ویژگی‌های تعیین‌کننده گونه انسانی است. گونه‌های دیگر موجودات هم ابزار می‌سازند: زنبورها کندوهای پیچیده‌ای می‌سازند تا عسل خود را ذخیره کنند، پرندگان لانه می‌سازند و سگ‌های آبی سد می‌سازند.

اما این ویژگی‌ها نتیجه الگوهای رفتار غریزی هستند و نمی‌توان آنها را متناسب با شرایط تغییر داد. انسان‌ها برخلاف گونه‌های دیگر واکنش‌های غریزی بسیار توسعه‌یافته‌ای ندارند، اما ظرفیت تفکر سامان‌یافته و خلاقانه در مورد روش‌ها را دارند. بنابراین انسان‌ها قادر به نوآوری هستند و می‌توانند محیط زیست را به گونه‌ای آگاهانه اصلاح کنند که هیچ‌ گونه دیگری به آن دست نیافته است.

ممکن است یک میمون در مواقعی از چوبی برای ضربه زدن به موز روی درخت استفاده کند، اما یک انسان می‌تواند چوب را به صورت ابزار برش درآورد و یک دسته کامل موز را جدا کند. جایی در گذار بین این دو هست که انسان‌نما، اولین گونه شبیه به انسان ظهور می‌کند. به موجب ماهیت بشریت به عنوان یک ابزارساز، انسان‌ها از همان ابتدا فن‌شناس بوده‌اند و تاریخ فناوری همه فرایند تکامل نوع بشر را در بر می‌گیرد.

نوع بشر در استفاده از توانایی عقلانی برای خلق شیوه‌ها و اصلاح محیط به جنگ مشکلاتی به‌جز ماندگاری و تولید ثروت نیز رفته که امروزه واژه فناوری با آن پیوند خورده است. به عنوان مثال روش‌های زبان شامل دست‌کاری اصوات و نمادها به شیوه‌ای معنادار است؛ به همین ترتیب روش‌های خلاقیت هنری و آیینی جنبه‌های دیگری از انگیزه فناورانه را نشان می‌دهد و از سوی دیگر تاریخ فناوری تعامل ژرف بین انگیزه‌ها و فرصت‌های نوآوری فناورانه با شرایط اجتماعی فرهنگی گروه انسانی را بیان می‌کند.

آگاهی از این تعامل در بررسی توسعه فناوری از طریق تمدن‌ها مهم است. برای ساده‌سازی هر چه بیشتر این رابطه سه نکته وجود دارد که در آنها باید مشارکت اجتماعی در نوآوری فناورانه وجود داشته باشد: نیاز اجتماعی، منابع اجتماعی و اخلاق اجتماعی همدلانه. پذیرش گسترده و موفقیت یک نوآوری فناورانه بدون هر یک از این عوامل دور از دسترس است.