مسئله این است توزیع عادلانه منابع مالی

بانک‌ها منابع مالی مردم را می‌گیرند و آن را به کسانی که به دنبال منابع مالی جدید هستند، اختصاص می‌دهند. با اینکه در ظاهر این کارکرد بانک‌ها ساده به نظر می‌رسد، اما تأثیر بزرگی بر اقتصاد یک کشور دارد. دسترسی مردم به منابع مالی از طریق تسهیلات یا خرید اعتباری باعث رونق اقتصادی می‌شود. در شرایط بد اقتصادی، تمایل مردم به دریافت تسهیلات یا خرید اقساطی بیشتر از هر زمان دیگری است.

استفاده از تسهیلات به این آسانی‌ها نیست و مانند هر امری مقدمات خودش را دارد؛ اعتبارسنجی یکی از آداب خرید اقساطی است که بر اساس سابقه و وضعیت فعلی شخص، رفتارهای او را در آینده پیش‌بینی می‌کند. اعتبارسنجی یک ابزار است. این ابزار علاوه بر اینکه مشخص می‌کند دریافت‌کننده تسهیلات از عهده پرداخت چه میزان قسطی برمی‌آید، ارائه‌دهندگان را نیز از بازگشت پولشان مطمئن می‌کند. با وجود اینکه در سال‌های اخیر خرید اعتباری در کشور نسبت به گذشته گسترش یافته است، هنوز بانک‌ها و اعتباردهندگان غیربانکی برای اعطای تسهیلات و اعتبار به افراد فقط از ابزار وثایق و ضامن استفاده می‌کنند.

این در حالی است که همه افراد جامعه صاحب ملک یا مغازه نیستند، هواپیما و کشتی شخصی هم ندارند، ضامن با فیش حقوقی دولتی هم همین‌طور. در روش سنتی، قدرت مالی افراد با ارزش دارایی‌هایشان معلوم می‌شود، نه اهلیت متقاضی. زیر سؤال رفتن عدالت جمعی و عدم دستیابی افراد به تسهیلات به‌صورت یکسان، از پیامدهای اصلی این روش است. چند سالی است که در ایران، برای اعتباردهی به افراد از شیوه‌های جدیدی استفاده می‌شود. شیوه‌هایی که افراد به ‌واسطه آن، هر بار با سلیقه‌ای خاص مواجه نمی‌شوند. پرچمدار اعتبارسنجی نوین در کشور، سامانه مرآت است که خردادماه امسال در جدیدترین گزارش عملکردش اعلام کرد نزدیک به سه میلیون نفر را حدود چهار میلیون بار به صورت آنلاین و غیرحضوری اعتبارسنجی کرده است. با علی رسولی‌زاده، مدیرعامل شرکت پارت، گفت‌وگو کردیم تا درباره سامانه مرآت و دستاوردی که برای اقتصاد کشورمان داشته بیشتر آشنا شویم.

هوش مصنوعی در خدمت اعتبارسنجی
علی رسولی‌زاده و همکارانش شرکت پردازش اطلاعات مالی پارت را هفت سال پیش برای فعالیت در حوزه فناوری‌های مالی راه‌اندازی کردند. این شرکت در تمام این سال‌ها، زیرساخت‌هایی را توسعه داده است تا با استفاده از انواع الگوریتم‌های هوش مصنوعی و داده‌کاوی، حجم عظیمی از داده‌ها را تحلیل و پردازش کند. در کنار تمام فعالیت‌هایی که پارت در حوزه مالی انجام داده، سامانه مرآت را نیز برای انجام اعتبارسنجی غیرحضوری راه انداخته و از فناوری هوش مصنوعی به عنوان یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین ملزومات فرایند اعتبارسنجی استفاده کرده است.

مدیرعامل پارت که خود تحصیلاتش را از دوره کارشناسی تا دکترا در زمینه اقتصاد ادامه داده است، درباره اهداف راه‌اندازی سامانه مرآت می‌گوید: «جلوگیری از ایجاد تسهیلات معوق و توزیع عادلانه منابع مالی میان تمام اقشار جامعه، یکی از انگیزه‌های اصلی ایجاد سامانه اعتبارسنجی مرآت در کشور است؛ به شکلی که علاوه بر کاهش ریسک اعتباری و کاهش نرخ نکول تسهیلات برای افراد، بیشترین کارایی را برای بانک‌ها، مؤسسات مالی و اعتباری، شرکت‌های بیمه و تمام اشخاص حقوقی متقاضی دریافت تسهیلات داشته باشد.» او همچنین کاهش هزینه‌های عملیاتی و نظارتی، تصمیم‌گیری سریع‌تر و امکان تجزیه‌وتحلیل داده‌های گسترده در زمان کوتاه را از دیگر ویژگی‌های سامانه مرات می‌داند که نشانگر ضرورت گسترش این سامانه است. به گفته رسولی‌زاده، استفاده از الگوهای اعتبارسنجی و به‌ طور کلی دیجیتالی شدن در حوزه اعطای اعتبار، دقت و سرعت را برای هر مؤسسه مالی و اعتباری به دنبال دارد.

چند آمار از گزارش مرآت
شرکت پردازش اطلاعات مالی پارت از طریق سامانه مرآت تا به امروز حدود چهار میلیون پرونده اعتبارسنجی را برای بیش از سه میلیون متقاضی دریافت تسهیلات بررسی کرده است که در نتیجه آن افراد موفق به دریافت بیش از 30 هزار میلیارد تومان تسهیلات شده‌اند.
همچنین طبق گزارش عملکرد مرآت که به‌تازگی منتشر شده است، نرخ مطالبات غیرجاری (ترکیب مطالبات معوق و مشکوک‌الوصول) تسهیلات پرداخت‌شده از طریق این سامانه، کمتر از پنج در هزار است که رکورد قابل توجهی در کشور محسوب می‌شود. مرآت همچنین بیش از ۱۴۵ سازمان را در ۳۱ استان کشور اعتبارسنجی کرده است. در میان استان‌های کشور تهران، کرمان و خراسان رضوی بالاترین تعداد اعتبارسنجی را داشته‌اند. هرمزگان، چهارمحال و بختیاری و خراسان رضوی هم خوش‌حساب‌ترین استان‌ها بوده‌اند.

طبق این گزارش بر مبنای اطلاعات سال ۹۹، افراد در بازه سنی ۳۰ تا ۳۹ سال بیشترین میزان اعتبارسنجی را به خود اختصاص داده‌اند. ۷۲ درصد از حدود سه میلیون نفری که با مرآت اعتبارسنجی شده‌اند، آقا و باقی آن‌ها خانم بوده‌اند. ۷۰ درصد افراد سرپرست خانواده و ۳۰ درصد آن‌ها غیرسرپرست بوده‌اند. ۳۸ درصد افراد اعتبارسنجی‌شده، مدرک کارشناسی و ۱۵ درصد از آن‌ها مدرک کارشناسی ارشد داشتند. ۳۴ درصد آن‌ها تا دیپلم و پایین‌تر درس‌خوانده‌اند، ۱۱ درصد از آن‌ها فوق‌دیپلم و ۲ درصد از متقاضیان مدرک دکترا و بالاتر داشتند. حدود 5/1 میلیون نفر از این افراد کارمند بخش دولتی و عمومی غیردولتی و حدود ۶۰۰ هزار نفر کارمند بخش خصوصی بودند. همچنین نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر آن‌ها هم شغل آزاد داشتند.

طبقه اعتباری افراد در مرآت به چهار دسته ممتاز، کاملا متناسب، متناسب و نامتناسب تقسیم می‌شود که بیش از ۹۵ درصد اعضا در گروه‌های ممتاز، کاملا متناسب و متناسب قرار دارند. نزدیک به 6/1 میلیون نفر از آن‌ها در طبقه متناسب و حدود صد هزار نفر در حالت نامتناسب قرار داشتند که درخواستشان رد شد.

احتمال وقوع خطا در اعتبارسنجی سنتی
رسولی‌زاده درباره تفاوت شیوه اعتبارسنجی از طریق مرآت با اعتبارسنجی سنتی می‌گوید: «در اعتبارسنجی به شیوه سنتی از متدولوژی‌های سنتی مانند رگرسیون خطی، تحلیل‌های تشخیصی، قضاوت کارشناس یا متخصص اعتبارسنجی استفاده می‌شود. در روش سنتی که متغیرهای کمتری را در بر می‌گیرد، پردازش حجم عظیمی از داده‌ها به ‌صورت هم‌زمان امکان‌پذیر نیست و احتمال وقوع خطا در آن زیاد است. سامانه اعتبارسنجی مرآت، از الگوریتم‌های پیچیده هوش مصنوعی مانند یادگیری ماشین و همچنین فرایند داده‌کاوی استفاده می‌کند که علاوه بر تحلیل و پردازش حجم بسیار زیادی از انواع داده‌ها، دقیق و سریع بودن، نتایج قابل‌اطمینانی ارائه می‌دهند.»

دریافت تسهیلات با هزینه کمتر
مدیرعامل پارت درباره آثار توسعه روش‌های جدید اعتبارسنجی بر شمول مالی مردم می‌گوید: «روش‌های اعتبارسنجی جدید حتی کسانی را که در سیستم مالی و بانکی کشور اعتبار ندارند می‌سنجد. بنابراین استفاده از خدمات مالی به عده مشخصی محدود نمی‌شود و هرکس به‌ اندازه توان مالی خود می‌تواند از فرصت‌های موجود استفاده کند. اعتبارسنجی جدید کاملا خودکار است و افراد برای دریافت انواع تسهیلات بانکی، خدمات بیمه‌ای، خدمات لیزینگ، خدمات فروش اقساطی و… زمان و هزینه کمتری را صرف می‌کنند.»