نوآوری، آخرین امید برای نجات اقتصاد تعاونی

ایجاد نوآوری در تعاونی‌ها چندان رویکرد رایجی در سال‌های اخیر نبوده است. با این وجود مرکز نوآوری تعاون (منتا) به همت معاونت تعاون وزارت کار و با همکاری بانک توسعه تعاون ایجاد شده تا هم افراد را با ظرفیت‌های این موضوع آشنا کند و هم راه را برای تیم‌هایی که می‌خواهند روی نوآوری‌های مرتبط با کسب‌وکارهای تعاونی تمرکز داشته باشند، هموار کند. مرکزی که هر چند بنیان‌گذار آن بخشی دولتی است، اما رویکردش این است که دولت تنها نقش تسهیلگر را ایفا کند و انجام امور را به بخش خصوصی بسپارد؛ ساز‌و‌کاری که گویا همین حالا هم در منتا برقرار است.

سید سجاد نوری، مدیر این مرکز، می‌گوید با توجه به اینکه تعاونی‌ها نقش مهمی در اقتصاد دارند، قرار است تا پایان برنامه ششم توسعه، سهم تعاونی‌ها از اقتصاد کشور به 25 درصد برسد، این در حالی است که فعلا سهم تعاونی‌ها از 10 درصد تجاوز نمی‌کند. البته نوری معتقد است بسیاری از تعاونی‌های در حال حاضر تنها نام تعاونی را بر پیشانی دارند و نیازمند اصلاحات ساختاری هستند.

درباره آغاز راه مرکز نوآوری و توسعه تعاون ایران بفرمایید. چه شد که مدیران وزارتخانه رفاه، به فکر ایجاد این مرکز افتادند؟
«منتا» یا مرکز نوآوری و توسعه تعاون ایران را در دی‌ماه سال گذشته، «معاونت تعاون وزارت کار» و با همکاری «بانک توسعه تعاون» و «صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری تعاون» تأسیس کرد و هدف هم توسعه نوآوری در بخش تعاون کشور بود. همان‌طور که می‌دانید، علاوه بر اقتصاد خصوصی و اقتصاد دولتی، اقتصاد تعاونی نیز بخش مهمی از اقتصاد ایران است که تا پایان برنامه ششم باید به سهم 25 درصدی از اقتصاد کشور برسد، در حالی که امروز این سهم در حدود 10 درصد است. این مرکز از آن جهت تأسیس شد که به باور ما، یکی از فعالیت‌های کلیدی برای به وقوع پیوستن این مهم، آن است که بین بخش نوآوری و بخش تعاون کشور پیوندی برقرار شود.

چطور این پیوند برقرار خواهد شد؟ در این مرکز چه فعالیت‌هایی انجام می‌شود؟
ما دو مأموریت برای خودمان تعریف کرده‌ایم. یکی مأموریت نوآوری در مفهوم تعاون و دیگری مأموریت نوآوری در شرکت‌های تعاونی و بخش تعاون. نوآوری در مفهوم تعاون به معنای پرداختن به وجوه نوآورانه مفهوم تعاون است. مثلا موضوع بلاکچین یا سرمایه‌‌گذاری جمعی (Crowdfunding) که این روزها خیلی مورد توجه است، از نظر منطقی تفاوت چندانی با مفهوم تعاون ندارند و اتفاقا منطقشان با منطق تعاون یکی است. یکی از کارهایی که ما در مورد مفهوم تعاون انجام می‌دهیم، پیدا کردن راه‌های برقراری پیوند میان این مفاهیم با همدیگر است. همچنین روی مدل‌هایی مثل تعاونی‌های پلتفرمی یا تعاونی‌های زنجیره ارزش و تعاونی‌های اجتماعی کار می‌کنیم که در دنیا پیاده شده و خروجی‌های خوبی هم داشته است، ولی مشابه آن در ایران کمتر به چشم می‌خورد.

ما تلاش می‌کنیم ابتدا این موضوعات را مدل‌سازی کنیم و سپس به خلق نمونه‌های موفق آن‌ها کمک کنیم. برای مثال در موضوع تعاونی‌های پلتفرمی با این پرسش سروکار داریم که اگر استارتاپ یا کسب‌وکار پلتفرمی تبدیل به تعاونی شود، چه اتفاقی می‌افتد؟ در این صورت همه یا بخش از افراد مؤثر پلتفرم در آن سهیم خواهند شد. مدل کلی تعاونی پلتفرمی این است که ذی‌نفعان در تعاونی سهامدار و عضو می‌شوند. در این مدل حتی خدمت‌گیرنده‌‌ها هم می‌توانند عضو تعاونی باشند. مزایا و معایب حاصل از این مدل، فرایندهای آن، ظرفیت‌های قانونی و… موضوعاتی هستند که در مدل‌سازی‌های ما مورد توجه قرار می‌گیرند.

کارکرد دیگر ما این است که روی نوآوری در بخش تعاون کار کنیم، یعنی از تیم‌هایی که می‌توانند محصول نوآورانه‌ای برای کمک به فعالان حوزه تعاون داشته باشند، استقبال می‌کنیم. حوزه تعاون گسترده است. ما در کشور چیزی در حدود 90 هزار تعاونی فعال داریم که در سطوح مختلفی فعالند که موضوع کار ما هستند.

از این ایده‌هایی که درباره آن‌ها گفتید، تا به حال با مورد قابل‌توجهی مواجه شده‌اید که بتوان به آینده آن امیدوار بود؟
از آنجا که از راه‌اندازی مرکز نوآوری تعاون تنها شش ماه می‌گذرد، خودمان هم انتظار خروجی چندانی نداریم. اما اگر بخواهم از افراد و تیم‌های همکارمان نام ببرم، تعدادشان بالاست. البته برای اینکه راهبری صحیحی اتفاق بیفتد، خودمان به شکل مستقیم با تیم‌های نوآور همکاری نمی‌کنیم، بلکه از طریق مراکز نوآوری تعاون استانی و شتابدهنده‌های مستقر در منتا و به واسطه امکانات و ظرفیت‌هایی که در اختیار این شتابدهنده‌ها قرار گرفته است، با تیم‌ها مشارکت می‌کنیم. فضای فیزیکی، شبکه‌ ارتباطی منتا، بازار گسترده تعاونی‌ها، امکان سرمایه‌گذاری، بانک توسعه تعاون و صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری تعاون از مهم‌ترین ظرفیت‌های منتاست.
این نکته را هم اضافه کنم که مرکز نوآوری تعاون منحصر به شهر تهران نیست، بلکه در هر استان از کشور یک مرکز نوآوری افتتاح کرده یا در برنامه است که به‌زودی افتتاح کند.

در حــــــــــــال حاضر چه خلأهایی در بخش تعاون در کشور وجود دارد؟
اساسا بخش تعاون کشور از وجود زیست‌بوم نوآوری و کاربردهای آن کم‌اطلاع است، از سوی دیگر بازیگران نوآوری کشور نیز نسبت به بخش تعاون کم‌توجه هستند. تلاش ما این است در گام اول این دو بخش را با یکدیگر پیوند بزنیم. یکی از پروژه‌هایی که در این موضوع داریم، «پروژه احصای چالش» است که طی آن چالش‌های بخش تعاون را شناسایی و احصا می‌کنیم، سپس با ارائه آن به مراکز مختلف، برای یافتن پاسخ‌های نوآورانه به آن‌ها می‌کوشیم.
در گام اول روی موضوع کشاورزی کار می‌کنیم و در مردادماه رویدادهای ارائه معکوس این موضوع را برگزار خواهیم کرد و امیدواریم به پاسخ‌های خوبی برسیم و بتوانیم از آن‌ها حمایت کنیم تا بالغ شوند و منفعت آن به تعاونگران و البته کل کشور برسد.

به دنبال چه جنسی از نوآوری در تعاون هستید؟ به نظرتان چقدر این نوآوری‌ها می‌توانند کارگشا باشند؟
اقتصاد تعاونی یکی از اقتصادهای پرطرفدار و کارگشا در دنیاست. 300 تعاونی برتر دنیا در سال 2020 بیش از 2100 میلیارد دلار گردش مالی داشته‌اند. واقعیتش این است که در ایران از همین 90 هزار تعاونی فعال کشور خیلی‌ها فقط عنوان تعاونی را یدک می‌کشند و به لحاظ مدل کسب‌وکاری و اقتصادی به شکل تعاونی اداره نمی‌شوند. اگر بتوانیم با شیوه‌های نوآورانه و شیوه‌های مبتنی بر فناوری، تعاونی‌های جدیدی شکل بدهیم و تعاونی‌های موجود را بهره‌ور کنیم، قطعا کمک‌کننده است.

ما در منتا بر توسعه اقتصاد تعاونی تأکید داریم، زیرا تجربیات موفقی در دنیا وجود دارد. برای مثال در حال حاضر در استان لرستان اهالی یک روستا زمین‌ها، دام‌ها و منابعشان را وسط گذاشته‌اند و دارند تعاونی تشکیل می‌دهند، به جای اینکه هرکدام جداگانه روی زمین خودشان کار کنند و محصولاتشان را بفروشند. این به معنی افزایش منابع است و از آنجا که زمین‌های این کشاورزان روی هم رفته حجم زیادی زمین مرغوب را فراهم کرده است، یک‌سری از سرمایه‌گذارانی که مایل به سرمایه‌گذاری در حوزه کشاورزی هوشمند هستند، از طریق مرکز ما و شتابدهنده پیشگامان و شتابدهنده اینومکس که با ما همکاری می‌کنند، آمادگی دارند در زمینه کشاورزی هوشمند با آن‌ها مشارکت و روی کارشان سرمایه‌گذاری کنند.

و معتقدید بخش خصوصی است که باید در این زمینه پیش‌قدم شود؟
قطعا انجام‌دهنده کار باید بخش خصوصی باشد. همه تلاش ما در «منتا» این است که کارها را به صورت انفرادی انجام ندهیم، بلکه سعی داریم در تمام فعالیت‌ها بخش خصوصی را درگیر کنیم. کار در بخش خصوصی بهتر پیش می‌رود، اما نیاز به حمایت دولت نیز هست. ظرفیت بخش تعاون در بخش دولتی محدود است. بخش تعاون از محل واگذاری‌های مربوط به خصوصی‌سازی‌ سهم دارد. یعنــــی وقتــــی دولــــت بنــــگــــاه‌هایش را خصوصی می‌کند، مطابق با سیاست‌های ابلاغی اصل 44 اولا باید آن‌ها با اولویت به تعاونی‌ها واگذار شود و ثانیا از محل درآمد حاصل از این واگذاری‌‌ها بخشی را به بخش تعاون اختصاص بدهد، ولی این منابع به دست بخش تعاون نمی‌رسد. اگر این منابع به دست معاونت تعاون وزارت کار برسد، دولت از این طریق می‌تواند حمایت‌هایش را بیشتر کند.

شما رویداد «کوپ استار» را در پیش دارید. درباره جزئیات آن توضیح می‌دهید؟
در رویداد کوپ استار که با همکاری شتابدهنده «جهش» برگزار خواهد شد، به دنبال آن هستیم که تمام استارتاپ‌های مرتبط، صرف‌نظر از اینکه در کدام مرکز مستقرند، حضور داشته باشند. یعنی استارتاپ‌های فعالی که اساس آن‌ها با تعاون ارتباطی دارد، در این رویداد تجمیع می‌کنیم و برای برگزیدگان این رویداد یک‌سری ظرفیت‌ها از جمله فرصت‌های سرمایه‌گذاری فراهم ‌خواهیم کرد. البته با توجه به شرایط نامساعد کرونایی در تهران برگزاری این رویداد به تعویق افتاده است.