نگاهی به هستی‌شناسی داده و فناوری اطلاعات

گسترش روزافزون دامنه اثرگذاری فناوری اطلاعات، این حوزه را بیش ‌از پیش به یکی از دغدغه‌های اندیشمندان سایر حوزه‌ها و علوم تبدیل کرده است. شاید نخستین بارقه‌های توجه به فناوری را بتوان در اوایل قرن نوزدهم در آثار و سخنان برخی اندیشمندان سراغ گرفت که بدون شک این توجه نیز پاسخی به اهمیت و دامنه اثرگذاری فناوری در دوره انقلاب صنعتی بود.

پس از آن اندیشمندان نحله هستی‌شناسی به فناوری به‌عنوان موضوعی فلسفی نگریستند و نگاهی عمیقاً فیلسوفانه به موضوعی به‌ظاهر غیرفلسفی داشتند تا نسبت میان فناوری و روح حاکم بر آن را در قالب مسئله‌ای وجودی بررسی کنند. فناوری با پسوند «اطلاعات» نیز طی چند دهه اخیر، چه در حوزه فلسفی و چه در حوزه علم به همان دلایل در کانون توجه اندیشمندان متأخر قرار گرفته است.

در چنین شرایطی تعمق در اجزا، مقدمات، پیامدها و فرایندهایی که فناوری اطلاعات بر اساس آنها از چنین قدرت اثرگذاری و گسترش دامنه نفوذ در شئون زندگی انسان برخوردار شده، یکی از ضروری‌ترین مسائلی است که پرداخت به آن گریزناپذیر است؛ از جمله این موارد «دیتا» یا همان «داده» است؛ چراکه بیراه نیست اگر داده‌ها را نهاده‌های اولیه و شرط لازم برای تقویت و اثرگذاری فناوری اطلاعات دانست.

امروزه راهبری و تصمیم‌گیری بدون داده‌ها، ناممکن است؛ چراکه داده‌محور شدن تصمیم‌سازی‌ و تصمیم‌گیری‌ در لایه‌ها و بخش‌های مختلف، حاکمیت و حتی جامعه مدنی را نیازمند دسترسی به داده‌ها کرده است. پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا فناوری اطلاعات صرفاً یک ابزار است یا ابزاری ذی‌روح است که جنس و ماهیت اثرگذاری آن بر سایر ابزارها و شئون زندگی انسان‌ها، نیازمند توجهی ویژه است؟

در پاسخ به این پرسش کلیدی باید تأکید کرد که فناوری اطلاعات امروزه دیگر از قامت یک ابزار صرف خارج شده و روح تازه‌ای در کالبد آن دمیده شده که این روح متأثر از کاربردها و نتایج بهره‌گیری خردمندانه از داده است. در واقع به تعبیری کاربردی، فناوری اطلاعات امروزه از کاربرد پیشین خود از جایگاه صف در سازمان‌ها فراتر رفته و به‌عنوان «ستاد» در نهادها و سازمان‌ها ایفای نقش می‌کند و اگر با این نگاه و رویکرد به فناوری اطلاعات در سازمان‌ها مواجه نشویم، برای پیشبرد هر پروژه و برنامه‌ای، فاصله و وقفه‌ای طولانی میان بهره‌بردار و مجری جهت ایجاد دانش و شناخت کافی و در نتیجه تحقق نتیجه و عملکرد دقیق حاصل خواهد شد که با توجه ‌به سرعت تغییرات، به هیچ‌عنوان قابل ‌پذیرش نیست.