کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. رسانهای که نسخه چاپی آن هر هفته شنبهها منتشر میشود و وبسایت و شبکههای اجتماعیاش هر ساعت، اخبار و تحولات این بخش از اقتصاد را پوشش میدهند. در کارنگ ما تلاش داریم کسبوکارهای نوآور ایرانی، استارتاپها، شرکتهای دانشبنیان و دیگر کسبوکارها کوچک و بزرگی که در بخشهای مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخشهای اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانهای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
برنامه «ضرب سکه» از «رادیو گفتوگو» سوم شهریورماه با موضوع «چالشهای اقتصاد سکویی در اکوسیستم نوآوری کشور» با حضور رضا قربانی، نایبرئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهرهوری اتاق بازرگانی تهران؛ حمیدرضا احمدیان، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی حوزه فناوری و وحید یونسی، مدرس دانشگاه و کارآفرین حوزه نوآوری، صنعت و مشاور نوآوری صنایع پخش شد. علی مسعودی نیز مدیریت این نشست را برعهده داشت.
تمرکز این برنامه بر اقتصاد سکویی (پلتفرمی) بود. رضا قربانی در خلال این برنامه هفت مطالبه اصلی اکوسیستم نوآوری کشور را مطرح کرد که حاصل کار پژوهشی کارخانه نوآوری رسانه راهکار بود و تأکید کرد که با پرداختن به این مطالبات، اقتصاد سکویی کشور پیشرفت چشمگیری خواهد داشت.
در این برنامه وحید یونسی نیز به اهمیت فرهنگسازی به جای تنظیمگری اشاره کرد. البته این اظهارنظر با مخالفت احمدیان همراه بود. به اعتقاد احمدیان، تنظیمگری و ایجاد قوانین در حوزه فعالیت اقتصاد سکویی واجبتر از فرهنگسازی است.
درآمد ۲.۸ میلیارد دلاری اقتصاد سکویی در عربستان
احمدیان در این برنامه اظهار کرد: «موضوع برنامه بهطور مشخص درباره اقتصاد سکویی است؛ مدل جدید تجاری که ماهیت و ذات کسبوکارها را تغییر داده و پل عبوری از کسبوکارهای جدید به کسبوکارهای سنتی بوده است. این عبور چالشهایی داشته و در کشور ما با محدودیتهایی روبهرو بوده است.»
او همچنین درباره چالشهای اقتصاد سکویی و نقش دولت در مقابل ارتقا و توسعه سکوها توضیح داد و در ادامه افزود: «گزارشی از عربستان در بانک جهانی در این زمینه وجود دارد که براساس آن در سال ۲۰۱۶ درآمد اقتصاد سکویی عربستان ۱.۲ میلیارد دلار بود و در سال ۲۰۲۰ به ۲.۸ میلیارد دلار رسید. این گزارش اعلام کرد که در سال ۲۰۲۰، ۷.۵ میلیون نفر از خدمات پلتفرمها استفاده میکنند. این عدد را برای سال ۲۰۲۴، ۱۲ میلیون نفر تخمین میزنند. در این گزارش همچنین اشاره شده که سهم دودرصدی در GDP برای اقتصاد سکویی در نظر گرفتهاند که در چند سال اخیر ثابت بوده است. دلیل ثبات این نرخ رشد، یکی داشتن افق ۲۰۳۰ عربستان در حوزه فناوری است و این افزایش و رشد براساس یک سند اتفاق میافتد. برنامه دوم عربستان هم عبور از نفت است که نام دقیق آن «دور ماندن از نفت» است.»
این استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی حوزه فناوری گفت: «به این دلیل عربستان را مثال زدم چون اقتصاد این کشور به ما بسیار نزدیک و مبتنی بر نفت است. همچنین وجود برخی محدودیتهای بینالمللی که نتیجه آن در کشور ما نرخ تورمی است و شهروندان را با خود درگیر کرده است.»
چالشهای ایران در زمینه اقتصاد سکویی
احمدیان درباره ویژگیهای مشترک اقتصاد سکویی در دنیا بیان کرد: «ما با اقتصادی مواجهیم که ویژگیهای مشترکی در همه دنیا دارد. برای مثال میگوییم اقتصاد سکویی قرار است تمرکززدایی کند، استفاده از فناوری را به پایینترین سطح جامعه منتقل کند، به دسترسی آسان براساس تقاضا سرعت دهد و با اثرات شبکهای تمام جامعه را درگیر فناوری کند. اقتصاد سکویی تقریباً ۱۰ درصد GDP کشورهای اروپایی را در بر میگیرد، اما این عدد در کشور ما بسیار کمتر از سایر کشورهاست.»
او در ادامه گفت: «اولین چالشی که به ذهن ما میرسد چیست؟ هر کشوری که در دنیا در زمینه اقتصاد سکویی کار میکند چند چالش دارد؛ یکی چالش نظارت و رگولاتوری، دومی امنیت و حفظ حریم شخصی افراد که بزرگترین و مهمترین چالشهای اقتصاد سکویی هستند. چالش سوم نیز موضوع نیروی کار و استثمار آنهاست و ممکن است در ایران اصلاً به آن نپردازیم.»
احمدیان با توضیح این موضوع که اقتصاد سکویی تمامی ارکان بازار از فروشنده تا خریدار را تحت تأثیر قرار میدهد گفت که بر اساس ذات پلتفرم، افراد به شکلهای مختلفی با آن درگیر میشوند. همچنین اقتصاد اشتراکی، اقتصاد گیگی و غیره همگی در ذات خود اقتصاد سکویی هستند. دیگر نگرانیهای اقتصاد سکویی، مالیات و حقوق کار است که در کشور سیاستهای درستی درباره این دو موضوع وجود ندارد.»
قوانین موجود با ماهیت کسبوکار سکویی مطابقت ندارد
رضا قربانی، نایبرئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهرهوری اتاق تهران در ابتدای برنامه از محورهای مدنظرش گفت. او درباره اکوسیستم اقتصاد دیجیتال با تمرکز بر پلتفرمها و مسائل امروز اقتصاد ایران و نتایج پژوهشی که درباره مطالبات کنونی اکوسیستم وجود دارد و فعالان اقتصاد سکویی با آن دست به گریبانند صحبت کرد.
قربانی در بخش دیگری از صحبتهای خود اظهار کرد: «فعالان فضای کسبوکاری پلتفرمی در ایران، مطالب آقای احمدیان را به اشکال مختلف تکرار میکنند. هفت چالش پرتکرار مدنظر فعالان کسبوکارهای پلتفرمی را در اینجا بیان میکنم. در میان اقتصاد گیگ، اقتصاد سکویی یا پلتفرمی و اقتصاد دیجیتال و اقتصاد نوآوری رفتوآمد وجود دارد؛ بنابراین وقتی میگوییم اقتصاد پلتفرمی، گاه این مفاهیم مرز باریکی پیدا میکنند.»
او درباره این نکته توضیح داد: «هنگام صحبت از اقتصاد سکویی بسیاری گمان میکنند در این حوزه تمرکز بر فناوری است. اما اصل اقتصاد سکویی، کسبوکار است. به عبارتی اتفاقی که باعث شده این نوع کسبوکارها در دنیا مطرح شوند استفاده از نوآوری و فناوری نیست، بلکه نوآوری اصلی در مدل کسبوکار است. برای مثال زمانی که «اوبر» در دنیا شکل گرفت، صنعت حملونقل را بدون اینکه حتی یک وسیله وجود داشته باشد متحول کرد. در مثالی دیگر میتوان به «ایربینبی» اشاره کرد که بدون داشتن هتل یا مسافرخانه صنعت هتلداری را دگرگون کرد. همه اینها سکو بودند. اما وقتی دقت میکنیم میبینیم که در ادبیات داخلی خیلی کم به این موضوع پرداختهایم.»
قربانی در ادامه چند نمونه کتاب ترجمهشده در این حوزه را نام برد و اظهار کرد: «کتابی به نام «انقلاب پلتفرم» هست که در سال ۱۳۹۹ به فارسی منتشر شده است. در بحث مدلهای کسبوکاری هم کتابی از «استرو والدر» درباره مدلهای کسبوکاری وجود دارد. جلوتر که برویم کتابی به نام «۶۰ الگوی مدل کسبوکار» هست که آقای مازیار نوربخش و محمدرضا درخشان آن را ترجمه کردهاند و روی کتاب دیگری به نام «مدل کسبوکار پلتفرمی» هم کار میکنند؛ در نتیجه ما از لحاظ منابع دچار کمبود هستیم.»
نایبرئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهرهوری اتاق تهران در ادامه بیان کرد: «حدود دو، سه سال گذشته در هفتهنامه «کارنگ» درباره موضوع کارگران سکویی مطالبی کار شده بود و به این دلیل اهمیت دارد که نگاه افراد درگیر در این اقتصاد را بررسی میکند. این مسئله که نگاه به اقتصاد پلتفرمی از طرف مردم، کارفرما یا کارکنان پلتفرمها، دولت یا افکار عمومی باشد همهچیز را متفاوت میکند. به عبارتی کارگری که در فضای سکویی کار میکند یک نگاه به این فضا دارد و کارفرما هم زاویه دید خود را دارد.»
چالش پلتفرمها با بیمه و مالیات
قربانی افزود: «ادبیات بیمه تأمین اجتماعی اصلاً قابل تطبیق با فضای اقتصاد پلتفرمی نیست و چالش اصلی هم اینجاست. اکنون ادبیات سازمان تأمین اجتماعی ادبیاتی مربوط به حدود پنجاه سال پیش و درباره کارگری است که هفت صبح به کارخانه میرفت و سه بعدازظهر هم از کار فارغ میشد و هنوز همان نگاه را به فضای کسبوکار پلتفرمی دارند. این مسئله درباره سازمان امور مالیاتی هم صدق میکند و با اینکه تغییرات زیادی در این سازمان رخ داده، اما هنوز معتقدند کارفرما فردی است که در یک سازمان کاری را به کارگری میسپارد. اما در فضای سکویی رابطه کارگر و کارفرما متحول میشود.»
فرهنگسازی یا تنظیمگری
یونسی نیز در این نشست رادیویی ضمن اشاره به اینکه فرهنگسازی در بحث فناوری مهمتر از تنظیمگری است، عنوان کرد: «در این راستا معاونت علمی رئیسجمهور حمایتهایی کرده است. در سال ۱۴۰۱ قانون جهش تولید در بند «ب» که مربوط به اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه است برای تمامی کسبوکارهای توسعهای ابلاغ شده است. باید کار فرهنگسازی در حوزه اقتصاد سکویی ادامه یابد و حمایتها ارائه شوند و دفترهای سرمایهگذاری جمعی که از کارهای خوب صندوق است گسترش یابد تا در ادامه سراغ تنظیمگری برویم.»
یونسی همچنین گفت: «اکنون در پارکهای فناوری تفاهمنامههای همکاری با شهرکهای صنعتی منعقد شده تا سکوهایی که در حوزههای مختلف فعالیت میکنند بتوانند با موضوعات مرتبط با صنایع همکاری کنند.»
احمدیان در ادامه این برنامه اظهار کرد: «اکنون دیگر دهه هشتاد نیست و نمیتوانیم کارهایی نظیر فعالیتهای سالهای آن دهه را انجام دهیم؛ به عبارتی نمیتوانیم در شهرکهای صنعتی راه بیفتیم و به دنبال راهاندازی پلتفرم باشیم. در واقع آیندهپژوهی به عهده معاونت علمی است، نه اینکه به دنبال تأمین سرمایه برای شرکتها باشد. با چنین رفتاری میزان تأثیر اجتماعی این سکوها خراب میشود. در اینجا باید خطکشی کنیم و مشخص شود سکویی که توسعه کسبوکار دارد در این موضوع باید وابسته به دولت باشد یا نه. در اینجا اتفاقاً باید تنظیمگری باشد تا افراد بعد از ورود به حوزه سکوی کسبوکاری از آن خارج نشوند. اکنون تنظیمگری رها شده و این موضوع دنبال میشود که اگر یک شرکت در شهرک صنعتی وجود دارد برای آن یک سکو هم تعریف شود.»
او در ادامه توضیح داد: «مشکلات شرکتهای شهرکهای صنعتی بسیار بیشتر است زیرا این شرکتها از چندین جا تأمین اعتبار میشوند، اما خروجی مفیدی در اقتصاد ندارند. باید به قواعد تنظیمگری و قوانینی که سکوها باید از آنها پیروی کنند بیشتر بپردازند.»
مهمترین مطالبات اکوسیستم از رئيسجمهور
رضا قربانی در تأیید صحبتهای احمدیان بیان کرد: «آقای پزشکیان از ابتدای کارشان بهدرستی بیان کردند که کار را باید به متخصصان سپرد. در زمینه پلتفرمها نیز سادهترین کار این است که ببینیم متخصصان چه میگویند. در این راستا همکاران من در مجموعه راهکار از ۱۵۰ فعال کوچک و بزرگ پلتفرمی پرسیدهاند که خواسته اصلی آنها چیست. در این کار پژوهشی بزرگ به هفت مطالبه و حرف اصلی اکوسیستم رسیدهایم. اولین خواسته رسیدن به اینترنت آزاد و رفع فیلترینگ است. اکنون با وزارت ستار هاشمی، همه افراد در شبکههای اجتماعی هم این مطالبه را مطرح میکنند. این مطالبه در زمینه کیفیت اینترنت بسیار جدی است. البته برخی این موضوع را رد میکنند و میگویند کیفیت اینترنت خوب است. اما باید قبول کرد که امروز کیفیت اینترنت مشکل دارد. دومین بحث مطرحشده اکوسیستم، سیاستگذاری است. مطالبه اکوسیسستم بهبود سیاستگذاری است. وضعیت کنونی سبب شده همه افراد درباره پلتفرمها اظهارنظر کنند، اما کار اصلی خودشان یعنی رگولاتوری را فراموش میکنند.»
نایبرئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهرهوری اتاق بازرگانی استان تهران در ادامه دیگر مطالبات اکوسیستم نوآوری را مطرح کرد: «بهبود فضای کسبوکار، محدودیتهای بینالمللی، مشکل مهاجرت و محدودیت منابع انسانی، رفع نگاه امنیتی به پلتفرمها و در نهایت بحث ورود استارتاپها به بورس و موضوع نقدشوندگی ازجمله مطالبات اکوسیستم بود که با پژوهش مجموعه راهکار مطرح شد.»
نقش تشکلها در اقتصاد سکویی
مسعودی از قربانی درباره نقش تشکلها در حوزه اقتصاد سکویی نیز پرسید و او پاسخ داد: «دو کلمه از آقای فراستخواه وجود دارد که آن را وارد فضای صنفی کردهایم. این دو کلمه «کنشگری صنفی» است. به اعتقاد من اتاق بازرگانی، سازمان نظام صنفی رایانهای و انجمنهای تخصصی همگی نقش کنشگری مرزی دارند. به عبارتی باید بین ساحت دولت و ساحت مردم رفتوآمد کنند. به این شکل حرف مردم و دولت را میشنوند و به یکدیگر منتقل میکنند. باید این موضوع را بپذیریم که نهادهای صنفی کنشگر مرزی هستند و کسانی هم که فعالیت میکنند باید با آسیبهای این کنشگری آشنا باشند تا در نهایت همان هدف مدنظر آقای پزشکیان یعنی وفاق ملی حاصل شود.»
احمدیان در زمینه مطالبه اینترنت آزاد گفت: «توسعه در فضای نوین نیازمند زیرساخت است. زیرساخت برای کسبوکار میتواند تجهیزات سرور یا برنامهنویسهایش باشد و فضای دسترسی که مهمترین آن اینترنت است. اینترنت مهمترین عامل است زیرا نقطه اتصال دیگران به سکو است. اکنون این سؤال مطرح میشود که میتوان دسترسیها را افزایش داد یا نه. بله میشود زیرا کشور ما از لحاظ هاب ترانزیت در نقطه خوبی قرار دارد.»
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/k7xi