همه چسبیده‌اند به نوبت‌دهی!

سال‌هاست نگاه فعالان اکوسیستم‌های استارتاپی به حوزه سلامت، دستاوردها و نوآوری‌های آن خیره است. حوزه‌ای که با نوآوری‌های ارزان‌تر، دقیق‌تر و آسان‌تر به دنبال گشودن بازارهای تازه در دنیاست. «اسپو» نام گجت و دستیار هوش مصنوعی ارزیابی سلامت باروری مردان است که به گفته بنیان‌گذارش تیمی از متخصصان حوزه‌های پزشکی و مهندسی نزدیک به سه سال روی ایده، طراحی، دقت و اثربخشی آن کار کرده‌اند. حسین واثقی دودران دکترای فیزیولوژی تولیدمثل دارد و در این گفت‌وگو درباره ضرورت نوآوری بیشتر در اکوسیستم سلامت دیجیتال می‌گوید.

در آغاز درباره گجت اسپو و ضرورت وجود آن در بازار سلامت دیجیتال بگویید.
بگذارید ابتدا داستان شکل‌گیری اسپو را بگویم. من طی تحصیل، در بخش آندرولوژی و جنین‌شناسی چندین مرکز درمان ناباروری کار کرده‌ام. بیشتر مطالعات و تحقیقاتم در تحصیلات تکمیلی روی اسپرم بوده است. سال 97 یکی از دوستان من به سرطان بیضه مبتلا شد. روش روتین درمانی این است که پیش از تخلیه بیضه، اسپرم سالم فرد فریز می‌شود تا در آینده با روش‌های کمک باروری (ART) بچه‌دار شود.

اما تا همین مرحله چند مشکل وجود داشت؛ شرایط نامناسب اتاق نمونه‌گیری، استرس بالا در بیمار و زمان کوتاه برای نمونه دادن برای ارزیابی. این سه مشکل من را به فکر راه جایگزین برای این فرایند انداخت. فرایندی که معمولا برای مردان سخت و شکننده توصیف می‌شود. راه‌حل خانگی کردن (at-home) این فرایند بود تا فرد در خانه و با آرامش و در زمان کافی امکان دریافت اسپرم خود را داشته باشد. بعدها که کار پیش رفت، متوجه شدیم خانگی کردن یک فرایند ساده نیست.

ایده ما ساخت گجت مبتنی بر هوش مصنوعی برای ارزیابی و دریافت اسپرم باکیفیت بود. تیم اولیه متشکل از دانشجویان مهندسی پزشکی، پزشکی و مامایی پا گرفت. این طرح نیاز به برنامه نرم‌افزاری داشت تا با کمک هوش مصنوعی دو پارامتر مهم باروری مردان، یعنی تحرک و تعداد اسپرم را با گوشی‌های همراه ارزیابی کند.

کار در دو مرکز ناباروری آغاز شد. طی یک سال و چهار ماه توانستیم به دقت 97 درصد برسیم و تیم را با متخصصان جنین‌شناسی و آی‌تی به نُه نفر برسانیم. سپس طراحی گجتی که برای همه قابل استفاده باشد، آغاز شد. الان گجت با همه دوربین‌های تلفن همراه و با 30 ثانیه فیلمبرداری از نمونه، تعداد و تحرک اسپرم را ارزیابی و اطلاعات را ذخیره می‌کند و در صورت نیاز برای پزشک می‌فرستد.

در واقع اسپو با هدف کمک به کاهش هزینه‌های ناباروری شکل گرفت تا هم دسترسی مردان به ارزیابی سلامت باروری را افزایش دهد و هم از هزینه‌هایی که در صورت تأخیر در این ارزیابی به وجود می‌آید، جلوگیری کند.

ارزیابی شما از جایگاهتان در اکوسیستم سلامت دیجیتال ایران و چشم‌اندازتان چیست؟
در زمینه سلامت بانوان چند استارتاپ و اپلیکیشن قاعدگی و اعلام زمان تخمک‌گذاری فعالند. ولی در زمینه سلامت باروری مردان، ما تنها استارتاپ کشور هستیم. از بیش از 80 مرکز درمان ناباروری کشور، 40 درصدشان در تهران متمرکزند. پس توزیع خوبی برای دسترسی به خدمات سلامت باروری وجود ندارد.

ما می‌خواهیم ابزارهای کاربردی باروری را در دسترس عموم قرار دهیم و در زمینه سلامت باروری با محصولات متعدد برای مردان و زنان، رهبر بازار ایران شویم. چشم‌انداز اسپو در بخش داده‌کاوی و تحلیل دیتاهاست تا برای رفع مشکلات ناباروری قدم‌های بزرگی برداریم.

شما روی یک حوزه تخصصی در سلامت دست گذاشتید. اندازه این بازار در ایران و جهان چقدر است؟
اندازه بازار جهانی ART در دنیا در حدود 10 میلیارد دلار (250 هزار میلیارد تومان) است. حوزه ناباروری مردان حدودا دارای 18 درصد این بازار است و رقمی معادل 45 هزار میلیارد تومان با نرخ رشد 7 درصد را به خود اختصاص داده است که در سال 2025 به 60 هزار میلیارد تومان خواهد رسید.

در کشور ما با توجه به وجود 88 مرکز ناباروری، نرخ ناباروری 20 درصد، ورود سالانه 88 هزار زوج جدید برای درمان و جمعیت 10 میلیونی مردان جوان، با یک بازار دو هزار میلیارد تومانی مواجه هستیم.

در حال حاضر اکوسیستم سلامت دیجیتال جهان در حوزه تخصصی سلامت باروری مردان چه پیشرفت‌هایی داشته و ما چقدر به آن نزدیک یا از آن دوریم؟
در سال‌های 2016 و 2017 ترندی به نام فم‌تک (femtech) به دنیا معرفی شد. زنانی پیشرو شدند و با ایده‌های نو استارتاپ‌های سلامت زنان را راه‌اندازی کردند. موفقیت آن‌ها باعث شد تا موضوع باروری برای سرمایه‌گذاران جذاب و توجهشان به نوآوری در سلامت مردان هم جلب شود.

اتفاق مهم این بود که این باور عمومی که زنان برای باروری محدودیت سنی دارند ولی مردان نباید عجله کنند، به چالش کشیده شد. استارتاپ‌های باروری مردان شروع به کار کردند و به دنیا معرفی شدند. در این میان اسپو به دلیل متفاوت بودن فناوری و قیمت تمام‌شده پایین تولید می‌تواند در بازار بین‌المللی رقابت کند.

گجت چه زمانی عرضه می‌شود و شما علاوه بر مدیریت و کوتاه کردن فرایند درمان، چه ارزش تازه‌ای به این بازار اضافه می‌کنید؟
ما می‌خواهیم با تحلیل دیتا، بهترین روش درمان را به مشتریان خود پیشنهاد دهیم. اکنون فرایند درمان ناباروری با آزمون و خطا همراه است. ما می‌کوشیم این فرایند در بستر هوش مصنوعی پیاده‌سازی شود. حتی انتخاب تخمک، اسپرم و انتخاب جنین با هوش مصنوعی انجام شود. ارزش اصلی ما راحتی و در دسترس بودن است.

هدف‌گذاری و برنامه ورود شما برای بازار بین‌المللی چیست؟
ما در این بخش دو پارامتر را در نظر گرفته‌ایم. پارامتر اول انتخاب کشورهایی مانند ترکیه است که آمار ناباروری در آن‌ها بالاست و پارامتر دوم امکان ورود به بازار از طریق هاب‌های بین‌المللی باروری مانند آلمان و انگلستان است. ما محصول را به شتابدهنده‌ها و گروه‌های سرمایه‌گذاری این دو کشور معرفی خواهیم کرد. در این زمینه اقداماتی نیز انجام داده‌ایم.

با چشم‌اندازی که برای نوآوری‌های سلامت پیش‌بینی شده است، از دید شما گردانندگان و بازیگران اصلی در حوزه تخصصی شما چه کسانی هستند یا خواهند بود؟
در این زمینه خاص، جهان و ایران گام‌های ابتدایی را برمی‌دارند و هنوز بازیگر اصلی و رهبر بازار ندارند. دیجیتالی شدن سلامت اگرچه به عنوان یک ارزش باعث تحولاتی شده است، ولی از 2020 به بعد دیگر ارزش نیست.

شاید کاربر از برخی خدمات در یک روز بارها استفاده کند، ولی در سال چند بار به پزشک و بیمارستان مراجعه می‌کند؟ به دلیل حجم پایین استفاده، یک استارتاپ سلامت باید ارزشی ارائه کند که کاربر را نگه دارد و این ارزش‌آفرینی به زمان نیاز دارد.

استارتاپ‌های سلامت جنسی و سلامت باروری زنان و مردان در جهان چه نوآوری‌هایی عرضه کردند که ارزش اقتصادی کار را برجسته کرد؟
تمرکز روی هوش مصنوعی یک اتفاق بزرگ بود. من باور جدی دارم که با همکاری تیم‌های مهندسی و پزشکی اتفاقات خوبی می‌افتد. ولی ما در ایران هنوز روی نوبت‌دهی کار می‌کنیم و سرمایه‌گذاران ما هنوز روی پلتفرم‌های خدمات مشاوره پزشکی سرمایه‌گذاری می‌کنند.

یعنی جنس پزشکی را در قالب خدمات دیجیتال ارائه می‌دهیم که نوآوری چشمگیری ندارد. متأسفانه در این زنجیره، سرمایه‌گذار به بازار بیشتر از نوآوری ارزش می‌دهد و این رشد اقتصاد سلامت را کند می‌کند. در حوزه سلامت بدون دانش تخصصی نمی‌توان محصول سلامت‌محور طراحی کرد.

درباره عقب ماندن در حوزه نوآوری سلامت هشدار دادید. راهکار بنیادی شما برای پیشگیری یا جبران عقب‌ماندگی چیست؟
ارتباط صنعت با دانشگاه‌های علوم پزشکی خیلی ضعیف است. من روی «خیلی» تأکید دارم. متأسفانه دانشگاه‌های علوم پزشکی فقط بر زمینه درمان تمرکز دارند. پیشگیری و تشخیص جایی در دانشگاه ندارد. این باعث تضعیف اکوسیستم سلامت می‌شود. زنجیره سلامت ما چه در حلقه دانشگاهی، چه در حلقه سرمایه‌گذاری با هم هماهنگ نیستند.

شاید شتابدهنده‌های حوزه سلامت فقط کمی این فاصله را پر کنند، اما راه زیادی در پیش است. رگولاتوری نیز عقب است و به قوانینی بازتر و نوآورتر در سلامت دیجیتال نیاز داریم. نوآوری در کسب‌وکار سلامت اتفاق نمی‌افتد، چون در دانشگاه هم اتفاق نمی‌افتد. 70 درصد بودجه وزارت بهداشت صرف درمان می‌شود. وقتی برای نوآوری و پیشرفت در پیشگیری و تشخیص سرمایه‌گذاری نمی‌کنیم، باید چندین برابر آن را در درمان هزینه کنیم.

در کل اقتصاد سلامت دنیا چقدر بازار در دست استارتاپ‌های سلامت است؟
آماری ندارم ولی اگر بیوتکنولوژی را در حوزه سلامت قرار دهیم، پس از خدمات و فایننس در رتبه سوم جهان قرار می‌گیرد. اگرچه در دنیا با نام اقتصاد زیستی مطرح است، نه اقتصاد سلامت. دو ترند اصلی که در دنیا بر آن تمرکز شده، اقتصاد خلاق و اقتصاد زیستی است.