کتابخانه ملی نمی‌خواهد با بخش خصوصی وارد رقابت شود

سازمان‌های دولتی در سال‌‌های اخیر سعی کرده‌اند با ایجاد مراکز نوآوری خود را با جریان پرشتاب تکنولوژي همراه کنند. سازمان‌هایی که دیگر با رویه‌های سنتی خود پاسخگوی نیازهای مخاطبان نیستند و می‌بایست عنصر حیاتی عصر کنونی را که همان فناوری و ابزارهای تکنولوژی است، در رگ‌های خود تزریق کنند.

این اتفاق برای کتابخانه ملی ایران هم افتاده‌ است. سازمانی که وظیفه مهم گردآوری و آرشیو منابع علمی و غیرعلمی را بر عهده دارد و به‌نوعی مأمن پژوهشگرانی است که به این منابع نیاز دارند. مظفر پاسدار شیرازی، معاون مرکز نوآوری کتابخانه ملی، می‌گوید این مرکز در خدمت توسعه کسب‌وکارهای داده‌محور عمل می‌کند و سرعت انجام کارها را تسریع کرده است.

ایده راه‌اندازی مرکز نوآوری کتابخانه ملی از کجا شکل گرفت؟

رشد تکنولوژی و دربرگیری آن در تمامی صنایع و خدمات، فعالیت‌ ما را هم تحت تأثیر خود قرار داده بود و با توجه به خدماتی که در کتابخانه ملی انجام می‌دهیم، این نیاز احساس شد که باید تحولی جدی ایجاد کنیم. به ‌همین ترتیب در قوانین پشتیبان سازمان بازنگری کردیم که مرجعیت سازمان تقویت شود و در نتیجه آن، کیفیت ارائه خدمات بالا برود و احساس کردیم که باید خدمات جدید را هم به فعالیت‌های قبلی خود اضافه کنیم.

قبل از راه‌اندازی مرکز، سیستم‌‌های کلاسیک قفسه‌ها و مخازنی داشتیم که با حفظ شرایط استاندارد، منابع را در آن نگهداری می‌کردیم. پس از مدتی احساس کردیم باید یک بازنگری جدی در کل سازمان، هم به ‌صورت فیزیکی و هم به شکل دیجیتال صورت بگیرد. بخشی از این تغییرات حقوقی بود و بخشی فرایندی و مدیریتی. در حوزه دیجیتال ایجاد این تغییرات سخت‌تر بود، چراکه هنوز یک‌سری از زیرساخت‌ها ایجاد نشده بود.

همین حجم بزرگ کارها به ما نشان داد که نمی‌توانیم با رویکرد کلاسیک کارمان را انجام بدهیم و محوریت هم داشته باشیم. بنابراین ناگزیر بودیم به سمت تکنولوژي‌های روز برویم و نگاه ما این بود که سرویس‌های دیجیتال خود را به‌روز کنیم و خدمات درخوری برای مخاطبان خود ارائه بدهیم.

حوزه منابع دیجیتال سرعت بالا و حجم تولیدی انبوهی دارد و همچنین نگهداشت و حفاظت، سازماندهی و اطلاع‌رسانی منابع، با رویکرد پیشین سازمان ما که به ‌صورت سنتی‌ انجام می‌شد، تفاوت داشت.

برای مثال اگر می‌خواستیم پردازش مقالاتی را که در مرکز ارائه می‌شود مثل سابق نام‌گذاری، فهرست‌نویسی و در نهایت بارگذاری کنیم که برای مخاطبان قابل استفاده باشد، نزدیک به هشت سال طول می‌کشید، با این شرط که مقاله جدیدی ارائه نشود! اما الان به کمک یکی از سامانه‌هایی که پردازش خودکار انجام می‌دهد، در ظرف یک تا دو ماه کار انجام می‌شود.

بنابراین در سال ۹۶ استارت اولیه را زدیم و در سال ۹۷ توانستیم در نتیجه تعامل با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و چند نهاد دیگر، مرکز نوآوری توسعه کسب‌وکارهای داده‌محور را به ‌عنوان یک کسب‌وکار نوپا راه‌اندازی کنیم.

البته باید به این نکته اشاره کنم که فرایند نوآوری در سازمان را از سال ۹۶ شروع کردیم، اما الزاما مبنای تکنولوژیک نداشتند. برای مثال بنیاد حامیان اسناد و کتابخانه ملی، حرکتی نوآورانه بود که تلاش می‌کرد مشارکت مردم را بیشتر کند یا بحث کرادفاندینگ که کار سرمایه‌گذاری را تسهیل می‌کرد. فعالیت‌هایی را که مبنای تکنولوژيک داشتند، از سال ۹۷ شروع کردیم. اولین پرچم فعالیت خود را هم در سال ۹۸ با برگزاری رویداد ویتا به اهتزاز درآوردیم.

شما در بررسی طرح‌‌های خود از کلان‌داده‌ها استفاده می‌کنید و تصمیمات خود را هم بر همین اساس می‌گیرید؛ درست است؟

درست است، ما بزرگ‌ترین گنجینه خط زبان فارسی هستیم اما هنوز به بیگ‌دیتا به آن معنی اخص کلمه نرسیده‌ایم. چراکه لفظ کلان‌داده یا بیگ‌دیتا در حرف و نوشتار بسیار آسان است اما در عمل پیچیدگی‌های بسیاری دارد. اگر بخواهم در این خصوص مثالی بزنم، به همان رویداد ویتا اشاره می‌کنم؛ تقریبا از بهار سال ۹۸ بود که ما رویداد استارتاپی ویتا را برگزار کردیم و سعی کردیم برندی به اسم لیبتک را معرفی کنیم.

در آن رویداد متوجه شدیم ما و استارتاپ‌ها می‌توانیم رابطه بسیار خوبی با هم داشته باشیم. به این صورت که دیتاست‌ها یا همان مجموعه داده‌هایی که جمع‌آوری می‌کنیم نیازهای آن‌ها را برطرف می‌کند و یک‌سری از توانایی‌های استارتاپ‌ها نیاز‌های ما را پوشش می‌دهد. اما پس از آن رویداد متوجه شدیم برای رسیدن به پردازش‌های بعدی به زیرساخت‌ها و دانش بیشتری نیاز داریم و این همان سختی جمع‌آوری داده است که مدنظرم است.

با این حال در رویداد دوم ویتا، این‌بار با پشتوانه تجربه‌ای که کسب کرده بودیم، خودمان برای آماده‌سازی دیتاست‌ها دست به کار شدیم. در این رویداد ویتا گروه‌هایی که شرکت کرده بودند مجبور بودند دیتاست‌‌هایی را که آماده کرده بودند برای آموزش هوش مصنوعی استفاده کنند. یکی از خدماتی که ما می‌توانیم بدهیم همین است که آرام‌آرام دیتاست‌هایی آماده کنیم که این دیتاست‌ها در ادامه می‌توانند خدمات کلان‌داده‌‌ای به مخاطب ارائه بدهد تا نیازهای کسب‌وکارهای داده‌محوری را که می‌خواهند در حوزه زبان فارسی کار کنند، رفع کند.

چند تیم در مرکز مشغول هستند و این تیم‌های را بر اساس چه معیارهایی انتخاب می‌کنید؟

ما سعی کرده‌ایم از تجربه‌هایی که دیگر مراکز دولتی داشتند استفاده کنیم و نمی‌خواهیم با بخش خصوصی وارد رقابت شویم. بر اساس سندی که تنظیم کردیم، دیدیم اگر بخش خصوصی در بخشی تیم فعالی دارد، ما به موازات آن چنین تیمی را فعال نکنیم. مثلا اگر بخش خصوصی یک شتابدهنده دارد ما دیگر یک شتابدهنده کسب‌وکار داده‌محور ایجاد نکنیم.

مرکز نوآوری ما به‌نوعی یکی از جمع‌وجورترین مراکز نوآوری است. یعنی ما بخشی داریم که با کسب‌وکارها در ارتباط است و در ساختمان نوآوری واقع در خیابان به‌آفرین مستقر است. یک مجموعه دیجیتال نیز داریم که در سازمان یعنی ساختمان اصلی کتابخانه ملی واقع در اتوبان حقانی سرویس‌های دیجیتال را توسعه می‌دهد. ما در حال افزایش سرویس‌های بالکی برای کسب‌وکارهای داده‌محور هستیم.

تکنولوژی هوش مصنوعی را چگونه وارد کرده‌اید؟

ما از سازمان‌ها و تیم‌های داخلی و خارجی که از این تکنولوژی استفاده می‌کنند بهره برده‌ایم، اما تعداد تیم‌های داخلی بیشتر بود. به‌ طور کلی سعی کرده‌ایم از تمام ظرفیت‌ها استفاده کنیم و این‌طور نبوده که پاسخ کسانی که درخواست همکاری داشتند، ندهیم.

عملکردتان را در حوزه اطلاع‌رسانی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ما در این حوزه مقداری ضعیف عمل کرده‌ایم و بخش قابل توجهی از سرویس‌های ما، چه برای کسب‌وکارها و چه برای پژوهشگران، کمتر اطلاع‌رسانی شده است اما سرویس‌ها برقرار است و می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.

سامانه ایران ژورنال که مقالات فارسی را در کشور از طریق این سامانه در اختیار مخاطبان قرار می‌دهیم، بسیار خوب عمل می‌کند و میزان مراجعه به این درگاه دارد از تمام سرویس‌‌های ما پیشی می‌گیرد.

رویکرد ما این بوده است که با سروصدای زیاد کار را جلو نبریم و به مرور زمان مشتری‌های خود را پیدا کرده‌ایم.

اولین ان‌اف‌تی خطی کشور را اردیبهشت‌ماه امسال بر یک نسخه دیوان حافظ صادر کرده‌ایم و همچنین سعی داریم تکنولوژی بلاکچین را در کلاسیک‌ترین منبعی که در سازمان وجود دارد پیاده کنیم. چراکه به‌ نظر ما کم‌کم عمر چاپ‌های کلاسیک به پایان می‌رسد و بهتر است تاریخ خود را با استفاده از تکنولوژی‌های مختلف زنده نگه داریم.

چه چشم‌اندازی برای آینده مرکز متصورید؟

مرکز نوآوری محل بده‌بستان ما و کسب‌وکارهاست که زمانی آن‌ها به ما کمک می‌کنند و گاهی ما به آن‌ها یاری می‌رسانیم. اخیرا توانسته‌‌ایم از درگاه خدمات داده سازمان رونمایی کنیم و در گام نخست بخشی از داده‌های سازمان را به ‌صورت وب‌سرویس در این درگاه برای مخاطبان به اشتراک بگذاریم.

داده‌های این مرکز در هشت بانک اطلاعاتی مانند بانک مستندات موضوعی، مستندات اشخاص و بخش‌های دیگر سرویس‌دهی می‌شود. این خدمات به‌ صورت وب‌سرویس ارائه می‌شود و در تلاش هستیم که کم‌کم بانک‌های دیگر را هم ارائه کنیم.

در بازه زمانی کوتاهی هم قصد داریم دیتاست‌هایی را که برای رویدادهایمان آماده کرده‌ایم و می‌تواند برای ترینینگ‌ها یا حوزه آموزشی کسب‌وکارها خوب باشد، به صورت رایگان در اختیار مخاطبان قرار ‌دهیم و به‌مرور درگاه خدمات داده‌مان را کامل‌تر ارائه کنیم.

گریزی از تکنولوژی نیست و ما سعی کرده‌ایم هرچه بیشتر و بهتر این تکنولوژی‌ها را در خدمت بگیریم که سرویس‌دهی خود را بهبود بخشیم. گرچه معتقدم اگر چرخشی در بخش مدیریتی داشته باشیم که بخواهد این حوزه را جدی بگیرد، خیر و برکت آن به جامعه پژوهشی کشور می‌رسد.