که ناید گهر جز به ‌سختی به چنگ

پنج گنج (خمسه) ابومحمد الیاس مشهور به نظامی آموزه‌های بسیاری به نام «خردنامه» را در اختیار خوانندگان می‌گذارد. «خردنامه ارسطو» یکی از آنهاست که درس‌های سودمندی درباره کار و زندگی را بیان می‌کند. در بخشی از خردنامه ارسطو درباره ارزش خرد و سخت‌کوشی می‌خوانیم:

دری را که بندش بود ناپدید
ز دانا توان بازجستن کلید
زدن با خداوند فرهنگ رای
به فرهنگ باشد تو را رهنمای
کشش جستن از مردم سست کوش
جواهر خری باشد از جو فروش
از آن سخت شد کان گوهر چو سنگ
که ناید گهر جز به سختی به چنگ
به سختی در اختر مشو بدگمان
که فرخ‌تر آید زمان تا زمان
ز پیروزه‌گون گنبد انده مدار
که پیروز باشد سرانجام کار
مشو ناامید ار شود کار سخت
دل خود قوی کن به نیروی بخت
برانداز سنگی به بالا دلیر
دگرگون بود کار کاید به زیر
چو خواهی که باشد ظفر یار تو
ظفردیده باید سپهدار تو
به فرخ‌رکابان فیروزمند
عنان عزیمت برآور بلند
بدان را بد آید ز چرخ کبود
به نیکان همه نیکی آید فرود
مکن جز به نیکی گرایندگی
که در نیکنامی است پایندگی
میامیز در هیچ بد گوهری
مده کیمیائی به خاکستری
چو بد گوهری سر برآرد ز مرد
کند گوهر سرخ را روی زرد