جلوه پندها و آرزوها در بوستان سعدی بیش از دیگر آثار اوست. وی آرمان‌شهر خود را در بوستان معرفی کرده، در این کتاب انصاف و حق‌پذیری فضیلتی گران‌قدر است و حق‌گویی و حق‌شنوی مقامی والا دارد.
بوستان شیخ شیراز که برخی آن را سعدی‌نامه نیز نامیده‌اند، نخستین اثر اوست که در جریان سفرهایش سروده و در بازگشت به شیراز در سال ۶۵۵ آن را به دوستانش عرضه کرده است. بوستان ۱۰ باب دارد و اشعار آن در قالب و وزن حماسی و از نظر محتوا بیانگر اخلاق، تربیت، سیاست و امور اجتماعی است. سعدی در باب نخست بوستان، در عدل و تدبیر رای می‌گوید:
به پیکار دشمن دلیران فِرِست
هُژبران به ناورد شیران فِرِست
به رای جهاندیدگان کار کن
که صید آزموده‌ست گرگ کُهُن
مترس از جوانان شمشیرزن
حذر کن ز پیران بسیارفَن
جوانانِ پیل‌افکنِ شیرگیر
ندانند دستانِ روباهِ پیر
خردمند باشد جهاندیده مرد
که بسیار گرم آزموده‌ست و سرد
جوانان شایسته بخت‌وَر
ز گفتار پیران نپیچند سر
گَرَت مملکت باید آراسته
مده کار مُعظَم به نوخاسته
سپه را مکن پیشرو جز کسی
که در جنگ‌ها بوده باشد بسی
به خُردان مفرمای کارِ دُرُشت
که سِندان نشاید شکستن به مُشت
رعیت‌نوازی و سَرلشکری
نه کاری است بازیچه و سَرسَری
نخواهی که ضایع شود روزگار
به ناکاردیده مفرمای کار
