تلاش برای اثرگذاری واقعی/گفت‌و‌گو با فاطمه باباخانی، مؤسس خانه امن مهر شمس‌آفرید

در روزهای گذشته خبرهای ناراحت‌کننده‌ای پیرامون خشونت خانگی شنیدیم. اما هر کدام از ما به‌عنوان یک شهروند، کارمند، کارآفرین، مادر، مدیر و… برای جلوگیری از این فجایع چه اقداماتی می‌توانیم انجام دهیم؟ حقیقت امر این است که در این مواقع شدت جراحات واردشده به احساسات جامعه، آنچنان زیاد است که مانند افراد بهت‌زده یا اقدامی نمی‌کنیم یا دست به اقدامات احساسی و عجولانه‌ای انجام می‌زنیم که گاه اوضاع را بدتر می‌کند.

در سطور پیش رو با زنی نوآور گفت‌و‌گو کرده‌ایم که در چنین مواقعی، راهی درست و منطقی در پیش می‌گیرد و سعی می‌کند کمی از درد افراد آسیب‌دیده و در معرض خطر را کاهش دهد. فاطمه باباخانی دانشجوی دکتری حقوق بین‌الملل، در کسب‌وکار اجتماعی خود، علاوه بر کمک به افراد آسیب‌دیده، بازوی اقتصادی برای تقویت خود و همراهانش ساخته است.

دغدغه‌های او در ارتباط با زنان به سال‌های گذشته برمی‌گردد و حتی در سال ۹۱ مجموعه داستانی در رابطه با زنان منتشر کرده که به نام «یک روز ارس گردم» در انتشارات افراز منتشر شده است. او از دوران نوجوانی با نوشتن در صفحه اجتماعی یک نشریه محلی، با اخبار حوزه زنان و جرایم پیرامون آنها سروکار داشته است و اصلاً همین موضوع او را به تحصیل در رشته حقوق علاقه‌مند کرد. او در این گفت‌و‌گو از آسیب‌هایی که متوجه زنان است و خانه امن مهر شمس‌آفرید می‌گوید.

چطور شد که تصمیم گرفتید این کسب‌و‌کار را راه بیندازید؟
من از سال ۹۱ با چند تن از دوستانم یک گروه کوچک داشتم که برای دختران کم‌برخوردار حاشیه شهر، لوازم‌التحریر تهیه می‌کردیم. تا سال ۹۵ کارمان روزبه‌روز گسترده‌تر شد، به‌طوری که با برگزاری کمپین‌های مختلف برای آزادی مادران زندانی، توانستیم شبکه بزرگ‌تری از افراد دغدغه‌مند را گرد هم آوریم.

در سال ۹۶ تصمیم گرفتیم با نگاه علمی – پژوهشی وارد این حوزه شویم. به نظر من کمک به زنان و مادران آسیب‌دیده یا در معرض آسیب، نیاز به مطالعه و پشتوانه قوی علمی داشت و این امر ما را از یک خیریه صرف متمایز می‌کرد. با این رویکرد می‌توانستیم افراد تأثیرگذارتری را به صورت ماندگار‌تر و با دلایل علمی متقن گرد هم آوریم تا راه‌حل‌های مفیدتر و اثرگذارتری ارائه دهیم.

پس از اینکه فعالیتم را در اینستاگرام گسترش دادم، متوجه شدم بسیاری از افراد آسیب‌دیده یا در معرض آسیب به مشاوره حقوقی و روان‌شناسی در این خصوص احتیاج دارند و با گروهی از دوستان روان‌شناس و حقوقدان، مجموعه‌ای برای پاسخ‌گویی به این نیاز تشکیل دادیم و مراجعان زیادی در این زمینه داریم.

من به این نتیجه رسیدم ما به فعالیت سازمان‌یافته‌تری برای کمک به زنان نیاز داریم. البته در سال ۹۸ به سد کرونا خوردیم. در ابتدای کرونا خشونت‌های خانگی در سراسر جهان، روی تازه‌ای از خود نشان داد و از آنجا که من مطلع بودم چندسالی است مجموعه‌های اجتماعی با نام خانه‌های امن برای زنان و دختران آسیب‌دیده تأسیس می‌شود، در سال ۹۹ تصمیم گرفتم خانه امن مهر شمس‌آفرید را در سطح استان آذربایجان غربی راه‌اندازی کنم.

اگر قرار باشد حل مشکل به صورت واقعی اتفاق بیفتد، باید به افراد در معرض آسیب، قبل از وقوع اتفاقات تلخ کمک کنیم.

چرا حس کردید که این نوع کسب‌وکار اجتماعی می‌تواند مشکلات زنان آسیب‌دیده را کمتر کند؟
مطالعات ما نشان داده بود که اگر قرار باشد حل مشکل به صورت واقعی اتفاق بیفتد، باید به افراد در معرض آسیب، قبل از وقوع اتفاقات تلخ کمک کنیم. یکی از پیشگیری‌های مهم، نگه داشتن دختران در فضای آموزشی، برای تحصیل و کسب مهارت است. این امر خودبه‌خود از ازدواج و بارداری زودهنگام جلوگیری می‌کند و با آگاهی‌بخشی، نوید حضور زنان و مادران قوی‌تری در جامعه را می‌دهد. با این اولویت، طرح‌های مختلفی برای کمک به دختران بازمانده از تحصیل یا در معرض ترک تحصیل ‌اجرا کردیم.

سرمایه اولیه این کار را چگونه تهیه کردید؟
بیشتر خانه‌های امن با سرمایه هیئت امنا و گروه مؤسسین تشکیل می‌شود و حمایت‌های دولتی ندارد. من طی سال‌ها فعالیت توانسته بودم گروه خوبی از افراد دغدغه‌مند را کنار هم جمع کنم و نتیجه این سال‌های فعالیت و شبکه‌سازی باعث شد بتوانم هزینه‌های اولیه این کار را تأمین کنم. البته حمایت‌های بی‌دریغ خانواده خودم و همسرم باعث شد که بتوانم مشکلات مسیر را پشت سر بگذارم. هر کدام از افراد همراه ما به نحو و انداره‌ای که می‌توانستند به ما کمک کردند تا بتوانیم خانه امن مهر شمس‌آفرید را راه‌اندازی کنیم.

خانه امن چیست و در آن چه اتفاقی می‌افتد؟
خانه امن مکانی است برای اسکان زنان خشونت‌دیده و در معرض خشونت. این خشونت‌ها شامل موارد همسرآزاری می‌شود که زنان متأهل تنها یا با فرزندشان در آنجا اسکان داده می‌شوند. همچنین دختران و زنانی که مورد آزار و خشونت‌های جسمی، جنسی، روانی و عاطفی قرار می‌گیرند، پس از مراجعه به اورژانس اجتماعی و با دستور قضایی به این مرکز منتقل می‌شوند.
در این خانه‌ها آموزش مهارت‌های زندگی، حرفه‌آموزی، آموزش‌های مرتبط با توانمندسازی کاریابی و اشتغال ارائه می‌شود.

منبع درآمدی شما از کجاست؟
علاوه بر کمک خیرین و درآمد آموزش‌ها و مشاوره‌های عمومی، بخشی از درآمد ما از طریق اعضای خانه امن که اکنون از مشکل رها شده‌اند یا کسب‌و‌کاری برای خودشان دست‌وپا کرده‌اند، تأمین می‌شود. این کمک‌ها اگرچه نسبت به سایر درآمد‌ها اندک است، اما شیرینی زیادی برای همه ما دارد.

تا به حال چند نفر از خدمات شما استفاده کرده‌اند؟
در یک سال اخیر به بیش از ۱۰۰۰ نفر مشاوره روان‌شناسی و حقوقی ارائه داده‌ایم و در مشکلات بیش از ۲۰۰ زن و دختر آسیب‌دیده مداخله مستقیم داشته‌ایم. در بسیاری از موارد جان افراد نجات پیدا کرده،‌ دخترانی به تحصیل برگشته‌اند، برخی کسب‌و‌کار راه‌اندازی کرده‌اند و برخی مشاوره‌ها به رفع مشکل خانه و حفظ آرامش در زندگی منجر شده است. ما تنها مرکز رسمی و دارای مجور برای کمک به زنان آسیب‌دیده در استان هستیم.

سد بسیار بزرگ و خیلی خیلی سخت در ابتدای کار کسب مجوزهاست. این بخش از کار آنچنان سخت بود که من از نظر روحی و جسمی بسیار آسیب دیدم،

چه چالش‌هایی متوجه فعالیت شماست؟
مشکلات بخش اصلی کار ماست. سد بسیار بزرگ و خیلی خیلی سخت در ابتدای کار کسب مجوزهاست. این بخش از کار آنچنان سخت بود که من از نظر روحی و جسمی بسیار آسیب دیدم، اما از کاری که می‌خواستم انجام دهم، مطمئن بودم و باید تا انتهای مسیر را طی می‌کردم. همه افراد و فرایند‌ها مورد بررسی بسیار دقیق قرار می‌گیرند و وقتی این کار با بوروکراسی اداری ما ترکیب می‌شود، واقعاً طاقت‌فرسا است.

مشکل تأمین نیروی انسانی، چالش دیگر ماست. شرایط کار کردن در خانه امن با بسیاری از زنان آسیب‌دیده و ترسیده و بی‌پناه بسیار سخت است. از سمت دیگر پنهان بودن و پنهان ماندن هویت کارکنان خانه امن بسیار مهم است، چون هر روز و هر لحظه با تهدیدهای بسیاری از جانب همسران یا خانواده‌های این زنان مواجه هستیم و نیروی انسانی گاهی این فشار مضاعف را تاب نمی‌آورد.

به‌علاوه مسئولیت بسیار زیاد‌ و سنگینی در این خانه‌ها داریم. وقتی شما مدیر یک خانه امن هستید، ‌حق بیمار شدن و مرخصی گرفتن ندارید، چون هر لحظه ممکن است یکی از زنان بی‌پناهی که به خانه امن شما پناه آوره، دچار مشکلی شود که شما باید شخصاً به حل آن بپردازید.

اما چیزی که ما را در راه‌مان ثابت‌قدم می‌کند، دو اتفاق مهم است. اول اینکه بسیاری از آسیب‌رسان‌ها در جلسات مشاوره از خود ‌انعطاف نشان می‌دهند و واقعاً فضای امنی برای زنان یا دختران در منزل خودشان ساخته می‌شود. دوم اینکه چون این فرایند‌ها و مشاوره‌ها پشتوانه قانونی دارد، بسیاری از افراد آسیب‌رسان، می‌فهمند که قانون و بهزیستی و برخی مراجع ذی‌صلاح، پیگیر ماجرا هستند و از آن به بعد رفتار مناسب‌تری پیش می‌گیرند.

چه چشم‌اندازی برای این کار دارید؟
برای من خیلی مهم است که همه کمک‌ها و مشاوره‌ها جنبه علمی و تحقیقاتی بگیرد تا تأثیر ماندگاری در فرهنگ ما داشته باشد. هر کاری که تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم بر رفع معضلات اجتماعی زنان بگذارد، در راستای کار ماست و علاقه‌مندم به روش علمی و درست به حل مشکلات اقدام کنم و مرکز پژوهشی بزرگ و قابل اتکایی برای انجام این امور داشته باشیم که سبب ارتقای سلامت و امنیت خانواده‌ها شود.

فعالیت‌های مجازی و اعتراضات مدنی در شبکه‌های اجتماعی خوب است، اما حقیقتاً مشکلی را به‌صورت واقعی حل نمی‌کند. برای حل مشکل واقعی باید واقعاً اقدام کرد. این‌گونه تا ابد هر روز خبر تازه‌‌ای از قربانی شدن زنان را برای نشر در شبکه‌های مجازی خواهیم داشت.