رمزریال و متنوع‌سازی ابزارهای پرداخت/ گفت‌وگو با داود محمدبیگی، مدیر اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی

حدود دو سالی می‌شود که زمزمه‌های انتشار رمزریال از سوی بانک مرکزی ایران شنیده می‌شود، ولی گویا در دو، سه ماه گذشته بانک مرکزی به‌طور جدی‌تری در حال پیگیری این پروژه است؛ پروژه‌ای که هنوز ابعاد گوناگون آن به‌طور کامل مشخص نشده و سؤالات و ابهامات زیادی پیرامون آن وجود دارد.

در واقع هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست رمزریال با چه اهداف و قابلیت‌هایی انتشار خواهد یافت، چه تفاوت‌هایی با ریالی که اکنون در دست مردم است، دارد و در کل چه تضمینی وجود دارد که سرمایه‌های مردم در رمزپول بانک مرکزی از بین نرود.

بسیاری از فعالان حوزه رمزارز معتقدند با توجه ‌به اینکه هنوز تکلیف رگولاتوری و قوانین آن با دنیای رمزارز مبهم است، این اقدام بانک مرکزی، اقدام عجیبی است. با توجه ‌به آنچه بانک مرکزی اعلام کرده، به نظر می‌رسد رمزریال شکل دیگری از ریال است و در واقع همان کارکردهای ریال را خواهد داشت، ولی وقتی ارزش ریال هر سال به‌طور متوسط ۲۰ درصد کاهش می‌یابد، تغییر شکل آن برای مردم چه توجیهی خواهد داشت و چندین و چند سؤال دیگر که باعث می‌شود این پروژه جدید بانک مرکزی مبهم باشد.

برای رسیدن به پاسخ این سؤالات در گفت‌وگوی کوتاهی که با داود محمدبیگی، مدیر اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی داشتیم، کمی به ابعاد مختلف این پروژه پرداختیم.

رمزریال چقدر می‌تواند به ایجاد اکوسیستم جدیدی در حوزه پرداخت کشور کمک کند؟

بانک مرکزی ایران از انتشار پول رسمی مبتنی بر فناوری دفترکل توزیع‌شده و به‌صورت توکن‌شده اهدافی از جمله بسترسازی توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور، مدیریت تاب‌آوری در زیرساخت‎های پرداخت خرد کشور، کاهش هزینه‌های عملیاتی چاپ و توزیع اسکناس و جلب مشارکت حداکثری بانک‎ها در توسعه شبکه را دنبال می‌کند.

به ‌عبارت ‌دیگر این ابزار اکوسیستم جدیدی در حوزه پرداخت کشور ایجاد می‌کند که در آن کمترین وابستگی به پول بانک‌ها وجود دارد و مردم می‌توانند به‌صورت الکترونیکی به پول بانک مرکزی دسترسی داشته باشند. تاکنون دسترسی الکترونیکی به پول بانک مرکزی صرفاً محدود به بانک‌ها بود و مردم نیز برای انجام عملیات پرداخت می‌بایست از پول الکترونیکی بانک‌ها استفاده می‌کردند.

توکن بانک مرکزی یا رمزریال بانک مرکزی همان اسکناس است که کاملاً به شکل الکترونیک در اختیار آحاد مردم قرار می‌گیرد. این ابزار صرفاً توسط بانک مرکزی منتشر می‌شود و بانک‌ها حق انتشار آن را ندارند، اما در فرایند توزیع، بانک‌ها نقش مؤثری ایفا خواهند کرد.

یعنی برای رمزریال هم ممکن است یک اکوسیستم پرداخت مشابه آنچه برای اسکناس وجود دارد، شکل بگیرد؟

بله برای فهم بهتر این موضوع اسکناس فعلی را مدنظر داشته باشید که بانک مرکزی اقدام به چاپ آن می‌کند و طبق روالی که قانون به وی اجازه داده، بخشی از اسکناس چاپ‌شده را منتشر می‌کند. اسکناس انتشاریافته از طریق بانک‌ها در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد.

این فرایند دقیقاً برای رمزریال بانک مرکزی نیز انجام خواهد شد. تنها تفاوت آن با اسکناس عدم وجود فیزیک و جسم اسکناس است. همان‌طور که اسکناس به ‌خودی ‌خود ارزش ذاتی دارد و به ‌محض انتقال آن به شخص دیگر، ارزش آن نیز به دریافت‌کننده منتقل می‌شود، رمزریال نیز به ‌محض انتقال، ارزش خود را به دریافت‌کننده منتقل می‌کند.

نکته مهم دیگر این است که نقل‌وانتقالات با این ابزار نیازمند نهاد تسویه‌گر نیست. دقیقاً به دلیلی که توضیح داده شد، ارزش در ذات توکن و رمزریال وجود دارد؛ بنابراین فرایند انتقال ارزش ساده‌تر از پول الکترونیک بانک‌هاست. البته در تمام کشورهایی که این پروژه آغاز شده، توجه به ابعاد اقتصادی و تأثیرات آن بر تراز مالی بانک‌ها و ابعاد اقتصادی آن از موضوعات مهمی است که باید مورد ارزیابی دقیق کارشناسان و خبرگان قرار گیرد.

می‌توان نتیجه گرفت که بانک مرکزی به‌دنبال کارآمدتر کردن ابزار پرداخت خود با کمک ابزارهای جدید و فناوری‌های غیرمتمرکز است. اما ریسک‌های این فناوری‌ها بالاست و تضمین‌های مرتبط با آن برای مردم خیلی اهمیت پیدا می‌کند. تمهید بانک مرکزی در این خصوص چیست؟

رمزریال از نظر کاربردی از نوع ابزارهای پرداخت است، نه ابزار سرمایه‌گذاری. در ابزارهای سرمایه‌گذاری مخاطرات مختلف مرتبط، از جمله احتمال بروز سود یا خسارت به منابع مالی مطرح است، ولی رمزریال ابزاری جهت تسهیل پرداخت‌های خرد در کشور و در عین ‌حال بسترسازی برای ارائه امکان توسعه قراردادهای هوشمند و فعال‌سازی ظرفیت‌های اقتصاد دیجیتال در کشور است.

در واقع بر اساس آنچه توضیح داده شد، تصمیم با مشتری است که آیا می‌خواهد جسم اسکناس را در جیب خود داشته باشد یا توکن الکترونیکی اسکناس را در کیف خود نگهداری کند. آیا می‌توان گفت که مردم به‌دلیل ترس ازبین‌رفتن سرمایه‌های خود از اسکناس استفاده نمی‌کنند؟! قاعدتاً در معاملات و تبادلات خرد این ابزار هنوز کارکردهای خود را دارد، حال اگر بتوان با روش‌هایی این کارکردها را تسهیل و کارآمدتر کرد، احتمال استفاده و اقبال بیشتر مردم به اسکناس افزایش خواهد یافت.

یادمان باشد اسکناس تنها ابزار پرداخت بانک مرکزی است که مستقیماً در اختیار مردم است و سایر ابزارهای پرداخت مردم توسط بانک‌ها در اختیار ایشان قرار گرفته است. با پروژه رمزریال، بانک مرکزی تصمیم گرفته این ابزار پرداخت خود را قدری به‌روز و کارآمدتر کند و در کنار آن نیز فوایدی را که در ابتدای عرایضم گفتم، دنبال کند.

گفته می‌شود ریال پشتوانه این رمزریال است. هر سال به‌طور متوسط ۲۰ درصد از ارزش ریال کاسته می‌شود و در یک سال اخیر این ریزش ارزش ریال تا ۵۰ درصد هم بوده است. حال کسی که می‌خواهد از این رمزپول استفاده کند، روی کاغذ سالی ۲۰ الی ۵۰ درصد ریزش ارزش را باید تحمل کند. بانک مرکزی برای این کاهش ارزش ریال چه تدبیری اندیشیده است؟

رمزریال پول رسمی کشور است که مشابه اسکناس از سوی بانک مرکزی منتشر و به ‌واسطه بانک‌ها در جامعه توزیع می‌شود. پول رسمی کشور ابزار پرداخت رسمی جامعه است. افزایش قدرت تسعیر پول کشور موضوعی مرتبط با اقتصاد کلان بوده و باید در جای خود به چالش‌های این موضوع پرداخت، ولی توسعه ابزارهای پرداخت خرد در جامعه، تسهیل پرداخت‌های خرد عمومی، کاهش هزینه‌های شبکه پرداخت کارتی کشور و مدیریت تاب‌آوری شبکه پرداخت در مواقع بروز بحران، ملاحظاتی است که مجزا از ارزش واحد پولی، دلیل اصلی طراحی و اجرای رمزریال است.

با این توصیف آیا می‌توان گفت بانک مرکزی به‌دنبال متنوع‌سازی ابزار پرداخت است، اما در نهایت انتخاب ابزار پرداخت با مشتری است؟
واقعیت این است که با توجه‌ به به‌روز شدن فناوری‌ها، حوزه‌های پولی و بانکی نیز در تلاش هستند که از منافع فناوری‌های جدید استفاده کنند. قبل از بروز فناوری بلاکچین، اگر بانک‌های مرکزی می‌خواستند ابزار پرداختی غیر از اسکناس کاغذی به مردم بدهند، آیا راه‌حلی داشتند؟

شاید یک راه افتتاح حساب برای ایشان در بانک مرکزی بود که عملاً غیرممکن است، آن هم صرفاً به‌دلیل ارائه ابزار پرداخت خرد! بنابراین اکنون که این فناوری ظهور کرده، بانک‌های مرکزی را به این فکر انداخته که اگر بخواهند ابزار پرداخت کاملاً الکترونیکی خود را به مشتریان ارائه بدهند، چطور می‌توانند از این فناوری استفاده کنند.

انتشار رمزریال یا همان اسکناس الکترونیک، یکی از این روش‌هاست؛ البته تأکید می‌کنم در حوزه خرد و در کنار اسکناس و به‌عنوان مکمل آن در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد. در نهایت انتخاب ابزار پرداخت با مشتری است و کماکان ممکن است برخی اسکناس کاغذی و برخی اسکناس الکترونیکی و برخی نیز ابزارهای الکترونیکی بانکی را برگزینند.

اینها به این معنی نیستند که قرار است این ابزار جای ابزار دیگری را بگیرد، بلکه هر کدام در جایگاه خود کارکرد و کاربردهای خود را دارند.

در این راه چقدر از نظرات کارشناسان و بازیگران مختلف صنعت پرداخت استفاده شده است؟

یکی از موضوعات بسیار مهم این است که باید این محصول و اکوسیستم جدید را به گونه‌ای طراحی کرد که هم مشتری و هم بازیگران تمایل داشته باشند در آن فعالیت کنند و این موضوع قطعاً نیازمند همفکری و تعامل با خبرگان این حوزه است و در حال حاضر موضوع در کارگروه‌های مختلف اقتصادی و کسب‌وکاری و فنی و بانکی در بانک مرکزی در حال تحلیل، طراحی و بررسی است.

فکر می‌کنید چقدر رمزریال بتواند به اهداف خود نزدیک شود؟

توسعه قراردادهای هوشمند یکی از دستاوردهای بسیار ارزشمند زیرساخت ایجادشده است که در آن می‌توان از رمزریال به‌عنوان ابزار پرداخت استفاده کرد. اگرچه در حال حاضر مبالغ طراحی‌شده برای شبکه بسیار محدود است، اما باید این بستر ایجاد شود و مطمئن هستم کاربردهایی روی آن ایجاد خواهد شد که هم‌اکنون حتی به فکر ما هم نمی‌رسد.

موضوع قراردادهای هوشمند در حوزه بانکی و پرداخت به نظر بنده یکی از مواردی است که هم می‌تواند مورد نظر بانک مرکزی به‌عنوان نهاد رگولاتور باشد و هم برای فناوران نوین پولی و پرداخت عرصه جدیدی برای فعالیت، نوآوری و شکوفایی است.

در خصوص انگیزه ذی‌نفعان رمزریال (کاربران، کسب‌وکارها، بانک‌ها و بانک مرکزی)، این موضوع به تفکیک و از زوایای مختلف قابل ‌بررسی است که به‌تفصیل به آن پرداخته خواهد شد.