معرفت فضایل کافی نیست

خواجه نصیرالدین طوسی (۵۹۷-۶۷۲ ه. ق.) فیلسوف، متکلم و ریاضیدان بزرگ قرن هفتم هجری بود که رصدخانه مراغه را ساخت. وی کتب و رساله‌های علمی فراوان در موضوعات گوناگون نوشته که از آن جمله می‌توان به تجرید ‌الاعتقاد و اخلاق ناصری اشاره کرد. حلقه درس خواجه نصیرالدین شاگردان بزرگی همچون علامه حلی و قطب‌الدین شیرازی را در خود پرورش داده است.

خواجه نصیر در اخلاق ناصری در باب سیاست می‌گوید:
«معرفت فضایل کافی نیست بلکه کفایت در عمل و استعمال آن بود و از مردمان بعضی به فضایل و خیرات راغب باشند و مواعظ را در ایشان اثری بود و ایشان به عدد اندک‌اند که امتناع از ردائت و شرور به غریزت پاک و طبع نیک کنند، و بعضی از ردائت و شرور به وعید و تقریع و انذار و انکار امتناع کنند و خوف ایشان از دوزخ و عذاب و انکال بود و از اینجاست که بعضی مردمان اخیار به طبع‌اند و بعضی اخیار به شرع و به تعلم.

و شریعت این صنف را مانند آب بود کسی را که لقمه در گلو گیرد و اگر به شریعت مؤدب نشوند، مانند کسی بود که او را آب در گلو گیرد و لامحاله هلاک شود. و در اصلاح ایشان حیلتی صورت نبندد، پس خیّر به طبع و فاضل به غریزت محب خدای تعالی بود و امر او به دست و تدبیر ما برنیاید، بلکه خدای سبحانه متولی و مدبر کار او بود.»