رمزگشایی از رمزریال: محافظه‌کاری در بالاترین سطح!

در حال حاضر حدود 200 دولت روی کره خاکی مرزبندی کرده‌اند و 164 دولت از بدو تشکیل، پول دولتی (فیات) خود را منتشر می‌کنند. فیات در اشکال اسکناس، حساب بانکی و اخیراً کیف پول (مثل اپلیکیشن آپ) در دسترس مردم است. پول اسکناس، جهان‌روا، بی‌نیاز از شناسایی دارنده پول توسط دولت، دارای تراکنش‌های مخفی از چشم دولت و حافظ حریم خصوصی است.

دو شکل دیگر پول، معکوس این خصوصیات را دارند و به دولت‌ها امکان داده‌اند تا حق پایش کلیه تراکنش‌های مالی را با هدف مالیات‌ستانی و مقابله با پول‌شویی برای خود محفوظ دارند. طی سال‌های اخیر سهم اسکناس مرتباً به نفع دو شکل دیگر پول در حال کاهش بوده است.

امروزه شکل چهارم پول فیات به نام کریپتوفیات (یا ارز دیجیتال بانک مرکزی CBDC) در حال ظهور است. مزایای غیرقابل انکار کریپتوفیات همراه با فشار رقابتی رمزارزها و جنگ ارزی دول رقیب، در نهایت دولت‌های بزرگ را به سمت معرفی کریپتوفیات سوق خواهد داد.

با ظهور و گسترش کریپتوفیات – در کنار رمزارزها و دیفای – انتظار می‌رود که اشکال دیگر فیات به‌تدریج جای خود را به کریپتوفیات داده و اسکناس و حساب‌های بانکی کمرنگ شود. افزایش نقش و کنترل دولت و بانک مرکزی در اقتصاد به قیمت کاهش نقش بانک‌های تجاری اتفاق می‌افتد و حتی شاید در دهه پیش رو شاهد حذف مکانیسم خلق پول بانک‌های تجاری و به تبع آن سیستم صدساله بانکداری ذخیره قانونی باشیم. این تبعات دولت‌ها را در تصمیم‌گیری محتاط کرده است.

از منظر حریم خصوصی و شفافیت، دولت در طراحی فنی کریپتوفیات، با دو گزینه متفاوت روبه‌روست؛ کریپتوفیات «اسکناسی» که دارای خصوصیاتی مشابه اسکناس است و کریپتوفیات «حسابی» که دارای خصوصیاتی مشابه حساب بانکی و کیف پول، اما تجمیع‌شده در بانک مرکزی است.

هر دولت باید این تصمیم اساسی را بگیرد که کدام شکل کریپتوفیات را می‌پسندد؛ کریپتوفیات حسابی به دولت توان خارق‌العاده‌ای برای اجرا و پایش سیاست‌های پولی و سیاست‌های بودجه‌ای می‌دهد. در واقع دیگر نیازی به واسطه‌گری بانک‌های تجاری برای اجرای سیاست‌هایش نخواهد داشت.

دولت‌مردان قادرند که میزان پول در گردش را با دقتی که تاکنون سابقه نداشته، کنترل کنند، با هدف تحریک تقاضا بین شهروندان هدف، پول توزیع کنند، مستقیماً و در زمان بسیار کوتاه به بخش‌های مختلف اقتصادی مدنظر خود یارانه و وام تخصیص دهند و اثربخشی این تخصیص‌ها را که در نهایت به شکل جریان پولی ظاهر می‌شود، پایش کنند؛ ایده‌ای که برای طرفداران منطق بازار خوشایند نیست.

در مقابل اما مدل‌های کریپتوفیات اسکناسی، به ویژگی‌های اسکناس و استیبل‌کوین‌های موجود نظیر تتر نزدیک می‌شوند. به‌ویژه اگر کریپتوفیات اسکناسی روی شبکه‌های بی‌نیاز از مجوز موجود نظیر اتریوم هم منتشر شود و الزام «شناسایی مشتری» بر آن مترتب نشود. البته بعید است که دولت‌ها در پی تلاش موفق 40ساله در به زنجیر کشیدن پول در قالب اصول FATF الزاماتی نظیر «شناسایی مشتری» را حذف کنند، اما به فرض این اتفاق، جهان‌روایی کریپتوفیات می‌تواند باعث رقابت شدید کریپتودلار، کریپتویوان و کریپتویورو و سایر کریپتوفیات‌ها برای تسلط بر بازار پرداخت در جهان شود.

به این ترتیب با عرضه کریپتوفیات اسکناسی هرچند میزان عرضه پول در اقتصاد، تحت کنترل دقیق دولت درمی‌آید، اما ردگیری و پایش مشکل‌تر خواهد بود و حفظ حریم خصوصی می‌تواند جزئی اساسی از ویژگی این پول جدید باشد. در نهایت کنترل و جهان‌روایی در برابر هم هستند، هرچه ویژگی‌های کریپتوفیات به اسکناس نزدیک‌تر شود و کمتر تحت قیدوبند و کنترل قرار گیرد، شانس جهان‌روایی آن بیشتر خواهد بود.

در یک سال گذشته تعدادی از دولت‌ها انتشار کریپتوفیات خود را اعلام کرده‌اند. از جمله چین و روسیه که کریپتویوان و کریپتوروبل حسابی خود را در سطح محدود و آزمایشی عرضه کرده‌اند. در شیوه چینی، بانک‌ها و بیگ‌تک‌هایی که در عرصه پرداخت فعال هستند، وظیفه شناسایی مشتری و ارائه کیف پول کریپتویوان را بر عهده گرفته‌اند، اما شبکه زیرساخت و حساب مشتریان در کنترل بانک مرکزی است.

دولت ایالات متحده هنوز در مرحله مستندات است و هفته پیش فدرال‌رزرو سند رسمی 35صفحه‌ای را درباره این موضوع منتشر کرد. در این سند از حضور استیبل‌کوین‌ها در بازار، به شرطی که قانون‌گذاری شده باشند، استقبال شده است. گرچه برنامه‌ای برای انتشار قریب‌الوقوع کریپتودلار اعلام نشده، اما بانک مرکزی ویژگی‌هایی را برای مدل مطلوب خود ذکر کرده که آن را کاملاً به کریپتوفیات حسابی نزدیک می‌کند؛ به‌ویژه تأکید بر واسطه‌ها برای انتشار کیف پول و شناسایی مشتری.

این سند کاملاً سنتی، محافظه‌کار و حافظ وضع موجود تدوین شده تا از هرگونه تغییر ساختار مالی جاافتاده اجتناب شود. اما مدل کریپتودلار حسابی مخالفانی دارد که آن را غیرآمریکایی خطاب می‌کنند. پیشنهاد مخالفان، عدم انتشار کریپتودلار یا انتشار آن با مدل اسکناسی است. در ایران بانک مرکزی وعده انتشار کریپتوریال را در سال 1401 داده است.

کریپتوریالی که روی شبکه اختصاصی و با کیف پول اختصاصی نیازمند مجوز که به کیف پذیرنده و کیف مصرف‌کننده تقسیم شده، سعی دارد دنیای سنتی پول و پرداخت را به‌طور تمام و کمال به کریپتو بیاورد. همچنین با وجود اصرار بعضی شرکت‌ها مثل بنیاد ققنوس یا صرافی‌های کریپتو برای انتشار کریپتوریال، تاکنون مجوزی ارائه نشده است.

دهه پیش رو، بستر پیشامدهای بزرگ و شاید نه‌چندان مترقبه برای پول است. از یک طرف رمزارزها قصد آزادسازی کنترل پول از ید دولت‌ را دارند و از طرف دیگر فناوری کریپتو، دولت را به ابزارهای نوین مجهز می‌سازد. آنچه در این دوره گذار پیش آید، آینده‌ای جذاب با پولی متمایز از آن چیزی است که تاکنون می‌شناسیم.