کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. در کارنگ ما تلاش داریم کسبوکارهای نوآور ایرانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر کسب‌وکارها کوچک و بزرگی که در بخش‌های مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخش‌های اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانه‌ای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
اگر اکوسیستم استارتاپی ایران را همانند خودرویی فرض کنیم که با سرعتی بی‌وقفه در حال حرکت رو به جلوست، صنعت لجستیک، چرخ‌های این خودروست که بدنه و موتور را حمل کرده و راه می‌برد.
لجستیک بخش جدایی‌ناپذیر اکوسیستم استارتاپی است که زنجیره تولید را به زنجیره تأمین کالا متصل می‌کند. در ایران، بخش اعظمی از این صنعت توسط بازیگران سنتی و قدیمی و بخش کوچکی توسط بازیگران جدید که با فناوری‌های روز دنیا آشنایی دارند اداره می‌شود.
بنابراین باید پذیرفت این صنعت هنوز سنتی و دستی است. مهدی خادمی مقدم، مدیرعامل سابق شرکت لجستیکی اسپید و هم‌بنیان‌گذار پیک‌هاب است که شرکتی مشابه در حوزه حملونقل و ارسال کالاست.
او با در نظر داشتن آمار و ارقام منتشرشده از سوی منابع رسمی کشور، صنعت لجستیک ایران را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و در گفت‌و‌گوی پیش رو، افق‌های جدیدی درباره آمار جابه‌جایی بسته و بار توسط بازیگران ریز و درشت این صنعت به روی خواننده می‌گشاید.
در سال ۱۴۰۰ حجم جابه‌جایی بسته و بار در کشور چه میزان بوده و کدام شرکت‌ها جزو بازیگران آن بودند و هر کدام چه حجمی را جابه‌جا کرده‌اند؟
سال ۱۴۰۰ حدود پنج میلیارد بسته در سطح کشور توسط سیستم‌های باربری، سیستم‌های محلی و درون‌شهری، سامانه‌های پستی و سیستم پست باربری اتوبوسی جابه‌جا شده است.
پست جمهوری اسلامی که به عنوان بازیگر اصلی در عرصه لجستیکی کشور شناخته می‌شود، در سال ۱۴۰۰، ۲۵۰ میلیون بسته را منتقل کرده، یعنی سهم این شرکت از کل ارسال‌ها حدود ۵ درصد بوده است.
این در حالی است که آمار ارسال بار و بسته‌های پستی در سال ۱۴۰۰ به دلیل مسائلی همچون کرونا و تغییر فرهنگ رفتار مشتری بیش از دو برابر شده است. البته آمارهای داخلی در این بخش با آمارهای بین‌المللی کاملاً همخوانی دارد و صنعت لجستیک در دنیا نیز با شیوع کرونا با همین میزان رشد مواجه بوده است.
با اینکه زیرساخت‌های لجستیکی کشور تا حدود زیادی سنتی بود، اما کرونا باعث شد این زیرساخت‌ها تا حدودی به‌روز شود و چیزی که جالب است و در رفتارشناسی مخاطب نیز دیده می‌شود، این است که مخاطب دیگر عجله‌ای برای دریافت بسته ارسالی‌اش ندارد یا لااقل توقع ندارد کالایی که می‌خرد دو ساعت بعد به دستش برسد و مؤلفه سرعت ارسال کالا فقط برای کالاهای تندمصرف مانند خریدهای سوپرمارکتی و نان ضروری به نظر می‌رسد.
همان‌طور که گفتید شرکت پست جمهوری اسلامی به عنوان اولین بازیگر معروف و شناخته‌شده در ذهن مخاطب، تنها ۵ درصد از سهم بازار را در اختیار دارد. بعد از شرکت پست، دومین و سومین بازیگران این عرصه کدام شرکت‌ها هستند؟
دومین بازیگر این عرصه شرکت تیپاکس (زیر مجموعه هلدینگ فاخر) است. طبق اعلام این شرکت، سال گذشته حدود ۵/۱۹ میلیون بسته توسط این شرکت در سطح کشور جابه‌جا شده که این رقم در مقابل پنج میلیارد بسته رقم بزرگی نیست.
سومین بازیگر، شرکت کالارسان است. این شرکت به صورت تخصصی روی پست اتوبوسی کار می‌کند و تقریباً تمام ترمینال‌های کشور را به صورت انحصاری در اختیار دارد. سال گذشته مطابق اعلام شرکت کالارسان، بین ۱۷ تا ۱۸ میلیون بسته توسط این شرکت جابه‌جا شده است، یعنی کالارسان شانه به شانه تیپاکس جلو رفته است.
این در حالی است که پست اتوبوسی در شرکت کالارسان ساختار و اتوماسیون درستی ندارد و کاملاً به صورت سنتی کالاها را منتقل می‌کند.
بعد از شرکت‌هایی که ذکر شد، شرکت‌هایی مانند ماهکس، چاپار و یار باکس، سهمی در بازار لجستیک ایران دارند. همچنین پلتفرم‌هایی مانند پستکس و تاپینگ از بازیگران این مارکت هستند و سهمی را به خود اختصاص داده‌اند.
آماری که از سامانه‌های پستی در دست است، نشان می‌دهد که این بازیگران نتوانسته‌اند سهم زیادی از بازار پنج میلیاردی ارسال مرسوله را به خود اختصاص دهند. در این مورد توضیح دهید بازیگران اصلی صنعت لجستیک چه شرکت‌هایی هستند و در چه جایگاهی قرار دارند؟
دقیقاً نکته جالب در این صنعت همین‌جاست که اگر کل آمار بازار اشتراکی (Market Share) سامانه‌های پستی را جمع بزنید، کمتر از ده درصد از کل بازار را تشکیل می‌دهند. یعنی بیش از ۹۰ درصد بازار لجستیک ایران در دو قسمت انجام می‌شود. یکی سیستم‌های سنتی مانند باربری‌ها که همچنان سنتی‌اند و هنوز به‌روز نشده‌اند و بخش عمده‌ای از آنان حتی سیستم و اتوماسیون ندارند.
بخش بعدی، شرکت‌های کوچکی هستند که به شکل محلی در حال فعالیت‌اند. حتی برخی از آنان از حالت سنتی خارج شده و به‌روز کار می‌کنند اما محدوده جغرافیایی کوچکی برای خود در نظر گرفته‌اند و کار سرویس‌دهی را انجام می‌دهند. به عنوان مثال، شرکت‌هایی مانند اسپید، لینک، تعارف و تینکس و… محدود به تهران و نهایتاً کرج هستند.
شرکت‌های کوچک محلی در چه پایه و رتبه‌ای قرار دارند؟ آمار ارسالی سالانه آنها به چند بسته می‌رسد؟
در مورد شرکت‌های کوچک محلی نمی‌توان آمار دقیقی ذکر کرد، اما به طور میانگین، هر یک از این شرکت‌ها حدود دو هزار بسته در روز یا حدود یک میلیون بسته در سال جابه‌جا می‌کنند.
آیا شرکت‌های محلی دیگری هستند که کاملاً سنتی باشند؟
شرکت محلی دیگری به نام «سیطره»، روزانه سه هزار بسته را در تهران با موتور جابه‌جا می‌کند اما به صورت کاملاً دستی و سنتی این کار را انجام می‌دهد. پیک بادپا نیز همین حالت را دارد. در واقع پیک‌موتوری‌ها سهم بسیار عمده‌ای از این بازار دارند.
اگر سهم ۲۰ درصدی شرکت‌هایی که با فناوری‌های روز دنیا صنعت لجستیک ایران را اداره می‌کنند، جدا کنیم، بازیگران ۸۰ درصد دیگر بازار چه شرکت‌هایی هستند؟
این‌طور می‌توان گفت که از این ۸۰ درصد، ۶۰ درصد از بازار در دست باربری‌ها و سامانه‌های کاملاً سنتی است. حتی اگر فقط روی بخش لجستیک تمرکز کنیم، بخش عمده‌ای از بازار در دست بخش آفلاین (سنتی) قرار دارد.
زنجیره تأمین لجستیک شامل چه بخش‌های دیگری می‌شود؟
وقتی درباره زنجیره تأمین در یک کارخانه صحبت می‌کنیم، اولین بخش که یک کارخانه با آن درگیر است، بخش لجستیک آن است. در واقع لجستیک مواردی چون زنجیره تأمین، تأمین‌کنندگان، رساندن مواد اولیه به دست کارخانه، زنجیره تولید، مراحل انبار کردن، پردازش و توزیع کالاها بین شبکه‌های مویرگی تا هنگامی که به دست مصرف‌کننده نهایی برسد را در بر می‌گیرد.
اما چیزی که از بخش لجستیک مدنظر ماست، بخش حملونقل یا مرحله نهایی کار است و هنگامی که بسته نهایی به دست مصرف‌کننده می‌رسد، از دیدگاه ما لجستیک به حساب می‌آید. در حالی که وقتی چند کالا را از یک فروشگاه آنلاین مثل دیجی‌کالا سفارش می‌دهید، ممکن است کالاها از شهرهای دیگری به دست دیجی‌کالا برسد.
در این صورت، در مرحله اول، بسته باید توسط تأمین‌کننده پست شود و به دست دیجی‌کالا در تهران برسد. دیجی کالا در بخش پردازش، آن کالاها را با خریدهای دیگری که همزمان داشته‌اید، یکی کرده و سپس برای شما می‌فرستد.
مثال‌هایی که زده شد یا مثال‌های خرده‌فروشی هستند یا مربوط به جابه‌جایی یک کالا. حالا سؤال اینجاست که شرکت‌های پخش مواد غذایی مانند پخش هجرت یا شرکت‌هایی که کار توزیع محصولات خود یا یک برند را بر عهده دارند و توزیع کالای آنها در بخش فروشگاهی صورت می‌گیرد، در کجای این صنعت قرار می‌گیرند؟ و چه حجم از صنعت لجستیک در این بخش قرار دارد و اینها چه بازیگرانی هستند؟
تراکنشی که توسط شرکت پخش کارخانه – از محل کارخانه به محل فروشگاه – انجام می‌گیرد، قابل قیاس با آنچه در بخش لجستیک کسبوکارهای اینترنتی تجربه می‌کنیم، نیست و حداقل چندین برابر بیشتر است.
اما نکته‌ای که وجود دارد این است که توزیع محصولات غذایی از محل کارخانه به مقاصد فروشگاهی به صورت یک کار روتین و مشخص انجام می‌گیرد و مبدأ همیشه ثابت است و مقصد نیز به‌ندرت تغییر می‌کند و توزیع برنامه‌ریزی‌شده‌ای صورت می‌گیرد. فقط در مورد کالاهای تندمصرف، شرایط توزیع و پخش اندکی متفاوت و توأم با تکرار است.
ابعاد دیگر لجستیک کالاها که در بخش پنج میلیاردی قرار ندارند، چیست؟
بخش دیگری وجود دارد که شامل حال توزیع کالاهای دارویی می‌شود. این بخش نیز لجستیک بسیار وسیعی دارد. به‌علاوه بخش ترانزیت را داریم که تراکنش بزرگی نیز در این قسمت در حال وقوع است. منتها این بخش نیز به‌شدت سنتی است.
بسیاری از استارتاپ‌ها سعی کرده‌اند به این بخش وارد شوند، اما تا جایی که من اطلاع دارم اجازه ورود به آنها در این حوزه داده نشده و مقاومت زیادی وجود دارد؛ زیرا ترانزیت کالا حوزه‌ای به‌شدت آفلاین و مافیایی است.
چه تعریفی از ترانزیت وجود دارد؟
ترانزیت به بخش حملونقل سنگین گفته می‌شود. کامیون، خاور و هجده‌چرخ‌هایی که در سطح کشور بار جابه‌جا می‌کنند و… حملونقل ترانزیت را شکل می‌دهند. این ماشین‌های بزرگ، اجسام سنگین و حجیم را از یک محل یا از یک شهر به محل موردنظر منتقل می‌کنند.
حجم تراکنش لجستیک بازار وسیعی را تشکیل می‌دهد. آیا هر یک از شرکت‌ها در یک حوزه تخصصی فعالیت می‌کنند؟
بله، دقیقاً همین‌طور است. هر شرکت فعالیت خود را به یک بخش معطوف کرده است. حتی شرکت‌هایی که در بازار جابه‌جایی پنج میلیاردی سهم دارند، در حوزه‌های تخصصی جداگانه شامل فرست مایل، مید مایل و لست مایل فعالیت می‌کنند.
به عنوان مثال، شرکت کالارسان فقط حوزه مید مایل را پوشش می‌دهد و کالا را در ترمینال از مشتری تحویل می‌گیرد و در ترمینال شهر مورد نظر به انبار تحویل می‌دهد و با بخش لست مایل دلیوری (تحویل به درب منزل) کاری ندارد. این بخش که سهم قابل توجهی را به خود اختصاص داده، از زیرساخت اتوبوسی کشور بهره می‌گیرد.
برخی از شرکت‌ها نیز فقط روی حوزه لست مایل متمرکز هستند و بسته را درب منزل تحویل می‌دهند، مانند پیک‌موتوری‌ها.
پیک‌موتوری‌ها بازیگران عمده‌ای در بازار لجستیک هستند. آنها در کدام حوزه جای می‌گیرند؟
عمده بازیگران بزرگی که در بخش پیک‌موتوری فعال‌اند، در بخش لست مایل دلیوری خدمات ارائه می‌دهند. پیک بادپا، پیک ملل و پیک سیطره و حتی پیک‌های محلی کوچکی که مناطق کوچکی را تحت پوشش دارند، از بازیگران حوزه تخصصی لست مایل دلیوری هستند.
در اصفهان پیک موتوری شیپ نو حجم عظیمی از تراکنش بازار را پوشش می‌دهد اما به صورت محلی کار می‌کند. در اصفهان تنها در اطراف بازار سنتی یک شرکت پیک موتوری با ۸۰ موتور، تقریباً کل بازار را پوشش می‌دهد. پیک‌موتوری‌ها به صورت محلی فعالیت می‌کنند و این تراکنش گسترده بین کسبوکارهای کوچک محلی تقسیم شده است.
میانگین درآمد این بخش را چقدر تخمین می‌زنید؟
میانگین هر بسته ارسالی ۱۵ هزار تومان اعلام شده. اگر این قیمت را در تعداد بسته‌های ارسالی، یعنی پنج میلیارد بسته ضرب کنیم، حدود ۷۵ هزار میلیارد تومان تراکنش مالی در این بخش وجود دارد.
پیش‌بینی می‌شود شیب رشد طی دو، سه سال آینده همچنان صعودی باشد. به عنوان مثال، در سه سال گذشته نیز بازیگران اصلی این بخش، یعنی پست و تیپاکس حدود چهار برابر ظرفیت خود را افزایش داده‌اند.
پیش‌بینی می‌شود سال ۱۴۰۱ حجم تراکنش لجستیک حداقل دو برابر افزایش یابد و حجم بار و بسته‌های ارسالی به ۱۰ میلیارد بسته برسد.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/vb9t