صاحبان کسب‌وکار چه وظایفی در قبال جامعه دارند؟

نیم قرن از انتشار مقاله معروف میلتون فریدمن در روزنامه نیویروک تایمز می‌گذرد. زمانی که بحث درباره مسئولیت اجتماعی کسب‌وکارها، کارآفرینی اجتماعی و کسب‌وکار اجتماعی بین مدیران کسب‌وکارها تازه شروع شده بود، مقاله فریدمن با این عنوان منتشر شد: «مسئولیت اجتماعی یک کسب‌وکار این است که سودش را افزایش دهد.» این اقتصاددان آمریکایی معتقد بود همین که شرکت‌ها در یک بازار آزاد و رقابتی فعالیت کنند و برای سودآوری بیشتر تقلب نکنند، مسئولیت اجتماعی خود را انجام داده‌اند. اما صاحبان کسب‌وکار چه وظایفی در قبال جامعه دارند؟ تقریبا 20 سال قبل از مقاله بحث‌برانگیز فریدمن، اقتصاددان آمریکایی دیگری در کتاب خود به این پرسش پاسخ داد و به‌ عنوان یکی از پایه‌گذاران مفاهیم مرتبط با مسئولیت اجتماعی شرکتی و کسب‌وکار اجتماعی شناخته شد.
مدیران کسب‌کارها و جامعه دانشگاهی می‌توانند اهداف اجتماعی را به‌ عنوان بخشی از برنامه‌های راهبردی و تصمیم‌های مدیریتی خود در نظر بگیرند. این پاسخ کوتاه هوارد بوون در کتاب خود با عنوان «مسئولیت اجتماعی یک بازرگان» است که در دهه‌های بعد مورد توجه بسیاری از مدیران کسب‌وکار قرار گرفت، سطح رفاه مردم را در نقاط مختلف دنیا بهبود داد و حتی جایزه نوبل را برای یک اقتصاددان به همراه آورد.

بانک فقرا، داستان موفق بنگاه اجتماعی
اقتصاددانی که از آمریکا به کشورش برگشت، بانک فقرا را تأسیس کرد و برنده جایزه نوبل صلح شد. این داستان کوتاه محمد یونس، اقتصاددان بنگلادشی و بنیان‌گذار یکی از شناخته‌شده‌ترین بنگاه‌های اجتماعی یعنی گرامین بانک است. گرامین‌بانک توانست با وام‌دهی به افرادی که هیچ وثیقه‌ای برای دریافت وام از بانک‌ها نداشتند، تله فقر را در جوامع روستایی بنگلادش بشکند. اگر در مدل کسب‌وکار گرامین‌بانک دقیق شویم، می‌بینیم که این بانک با محوریت یک موضوع اجتماعی، یعنی تأمین مالی خرد برای فقرا شکل گرفته است. «حل یک مسئله اجتماعی» نقطه اشتراک کارآفرین‌ها، کسب‌وکارها و بنگاه‌های اجتماعی است. فقر، نابرابری، محیط زیست و توانمندسازی برخی از اهدافی هستند که کارآفرینان اجتماعی برای پاسخ به چالش‌‌های آن‌ها، کسب‌وکارها و بنگاه‌های اجتماعی را پیرامونشان شکل می‌دهند. این اهداف را می‌توان در کنار سایر اهداف خیرخواهانه، بخشی از اهداف توسعه پایدار دانست.

کارآفرینی مسئولانه در ایران
در ایران نیز کارآفرین‌ها و کسب‌وکارها یکی از مسولیت‌های خود را حل مسائل اجتماعی می‌دانند. برخی شرکت‌ها اهداف و مأموریت‌هایی را به‌ عنوان مسئولیت اجتماعی خود تعریف کرده‌اند و برخی بنگاه‌ها نیز به دنبال پاسخ به یکی از چالش‌هایی که در جامعه وجود دارد، پایه‌ریزی شده‌اند. معمولا پس از بروز یک سانحه طبیعی مانند سیل یا زلزله یا در موارد خاصی مانند همه‌گیری کرونا، می‌شنویم که برخی شرکت‌ها یا سازمان‌ها در راستای ایفای مسئولیت‌های اجتماعی خود، کمک‌هایی را به افراد یا مناطق درگیر ارسال کرده‌اند. این شاید سریع‌ترین راهی باشد که مدیران برای ایفای مسئولیت اجتماعی سراغ دارند. برخی دیگر از شرکت‌ها و سازمان‌ها اما به ‌دنبال راه‌حلی برای منشأ یک مسئله اجتماعی هستند که زندگی گروهی از مردم را تحت‌تأثیر قرار داده است، مانند تلاش برای حل پیامدهای خشکسالی در استان سیستان و بلوچستان یا حل مسئله ریزگردها در استان خوزستان.