کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. در کارنگ ما تلاش داریم کسب‌وکارهای نوآور ایرانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر کسب‌وکارها کوچک و بزرگی که در بخش‌های مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخش‌های اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانه‌ای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
از آنجا که برآوردهای تاریخی و انسان‌شناسی درباره پیدایش گونه‌های انسانی بسیار متفاوت است، شناسایی تاریخ فناوری بر پایه تاریخ گونه‌های انسان کمکی به تعیین نقطه دقیقی برای خاستگاه فناوری نمی‌کند. حیوانات گهگاه از ابزارهای طبیعی مانند چوب یا سنگ استفاده می‌کنند و انسان‌ها نیز بدون شک صدها هزار سال پیش از برداشت نخستین گام بنیادی در ساخت ابزارهای خود، همین کار را می‌کرده‌اند.
تا رسیدن به دوره‌ای که ابزارسازی به گونه‌ای منظم انجام شود و حتی تا رسیدن به مراحل متوالی استاندارد کردن دستگاه‌ها نیز دوران‌های بیشتری سپری شد. رسیدن به مرحله تخصصی در ساخت ابزار در دوران نئاندرتال‌ها (۷۰ هزار سال پیش از میلاد) ممکن شد و ابزارهای پیشرفته‌تری که نیاز به سرهم‌بندی چند قطعه داشت، توسط کرومگنون‌ها انجام شد (شاید در ۳۵ هزار سال پیش از میلاد).
این در حالی است که به‌کارگیری اصول مکانیکی در دوره نوسنگی (عصر حجر جدید، شش هزار سال پیش از میلاد) و عصر فلز (حدود سه هزار سال پیش از میلاد) توسط مردمان سفالگر نئولیتیک عملی شد.
انقلاب نوسنگی
در پایان آخرین عصر یخبندان (حدود ۱۵ هزار تا ۲۰ هزار سال پیش) گروه اندکی که با آب‌وهوا سازگار شده بودند، گذار از دوره طولانی سبک زندگی پارینه‌سنگی قدیم به سبک زندگی نوین مستقر و وابسته به دامداری و کشاورزی را شروع کردند. دوره نوسنگی در نهایت به افزایش قابل توجه جمعیت، بزرگ شدن اندازه جوامع و آغاز زندگی شهری انجامید.
گاهی اوقات این دوره را انقلاب نوسنگی می‌نامند، زیرا سرعت نوآوری‌های فناوری افزایش بسیار یافت و سازمان‌های اجتماعی و سیاسی بشری پیچیده شد. بنابراین لازم است برای درک آغاز فناوری به بررسی تحولات از عصر پارینه‌سنگی قدیم تا عصر نوسنگی و تا ظهور نخستین تمدن‌های شهری در حدود سه هزار سال پیش از میلاد بپردازیم.
سنگ
سنگ ماده‌ای است که هم به دوره‌های پیش از تاریخ نام داده و هم مایه پیوستگی فناورانه شده است. شاید چنین بینگاریم که انسان‌های نخستین پیش از آنکه بر کاربرد سنگ چیره شوند، از مواد دیگری مانند چوب، استخوان، خز، برگ و علف استفاده می‌کردند، اما به غیر از شاخ استخوانی که احتمالاً به عنوان کلنگ در معادن سنگ چخماق و جاهای دیگر استفاده می‌شده و قطعات دیگری از ابزارهای استخوانی، چیزی باقی نمانده، در حالی که از ابزارهای سنگی انسان‌های نخستین به تعداد شگفت‌انگیزی بر جای مانده است.
در طول هزاره‌های پیش از تاریخ پیشرفت‌های مهمی در شیوه کاربرد سنگ به دست آمد. سنگ‌ها تنها زمانی به ابزار تبدیل می‌شدند که برای اهدافی ویژه شکل می‌گرفتند و انجام مناسب این کار نیازمند دسترسی به سنگ‌های سخت و ریزدانه و وسایلی بود که برای شکل دادن و به‌ویژه ایجاد لبه برش روی سنگ ابداع می‌شد. سنگ چخماق به این منظور بسیار محبوب بود، اگرچه سنگ‌های ماسه‌ای آتشفشانی نیز به شکلی گسترده مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
شواهد بسیاری وجود دارد که در دوران پارینه‌سنگی مهارت پوسته‌پوسته کردن و صیقل دادن سنگ‌ها برای ساخت ابزار تراشیدن و برش وجود داشته است. چنین ابزارهایی را در دست نگه می‌داشتند، اما به‌تدریج راه‌هایی برای محافظت از دست از جمله قرار دادن آن در یک دسته چوبی ابداع شد. پس از آن شیوه پایدار کردن سر سنگ در یک دسته آن را از ابزار دستی به ابزار و سلاح همه‌کاره تبدیل کرد.
دردوره نوسنگی مواد دیگری مانند خاک رس برای سفال و آجر به کار گرفته شد و افزایش توانایی در کار با مواد خام و نساجی موجب تولید پارچه شد تا جای پوست حیوانات را بگیرد. تقریباً در همان دوران کنجکاوی درباره رفتار اکسیدهای فلزی در کنار آتش موجب مهم‌ترین نوآوری و ارتقای فناوری شد و گذار از دوره پارینه‌سنگی به عصر فلز را رقم زد.
نیرو
استفاده از آتش یکی دیگر از شیوه‌های بنیادین بود که در زمان نامعلومی از دوره پارینه‌سنگی گسترش یافت. یافتن شیوه مهار آتش و اینکه اصطکاک مداوم بین دو سطح چوبی خشک آتش تولید می‌کند، کشفی مهم بود. آتش در فناوری نیرو در دوران پیش از تاریخ سهم بسیار مهمی داشت.
اگرچه به شکل مستقیم نیروی کمی از آتش به دست می‌آمد و جوامع پیش از تاریخ کاملاً به نیروی انسانی وابسته بودند، اما آنها در روند انتقال به یک الگوی پایدار‌تر زندگی در نوسنگی شروع به استفاده از قدرت حیوانات اهلی کردند. همچنین به نظر می‌رسد در پایان دوران پیش از تاریخ بادبان به عنوان وسیله‌ای برای مهار باد در قایق‌های کوچک به کار گرفته شد و چرخه طولانی از پیشرفت‌ها در حمل‌و‌نقل دریایی آغاز شد.
ابزار و سلاح
موادی که در دسترس بود، ابزارهای اساسی مردمان پیش از تاریخ را شکل می‌داد. اما آنگاه که فنون سنگ‌کاری را آموختند، در ابداع ابزار و اسلحه نیز مهارت یافتند. به این ترتیب نیزه سرسنگی، زوبین و تیر به شکل گسترده مورد استفاده قرار گرفت. نیزه پرتاب‌کننده نیروی محرکه بیشتری به تیر داده بود و تیروکمان ترکیب کارآمدتری بود که کاربرد آن در نخستین شواهد مستند از تاریخ فناوری، نقاشی‌های غار جنوب فرانسه و شمال اسپانیا، در شکار به‌روشنی نشان داده شده است. نبوغ این شکارچیان همچنین در تسمه‌ها، چوب‌های پرتابی (که بومرنگ‌های استرالیایی نمونه قابل توجه آن است)، تله پرندگان، تله‌های ماهی و حیوانات و تورها نشان داده شده است.
ابزارها به طور یکسان تکامل پیدا نکرد، زیرا هر جامعه تنها ابزارهایی را توسعه داد که برای اهداف تخصصی خود مناسب‌تر می‌دید، اما همه آنها تا پایان دوره پارینه‌سنگی به کار می‌آمدند. انقلاب نوسنگی ابزارهای مهم جدیدی را به وجود آورد که به شکار مربوط نمی‌شد. اینها نخستین کاربردهای مکانیکی عمل چرخشی در شکل چرخ سفالگر، مته کمانی، تراش قطبی و چرخ بودند. درباره زمان اختراع این ابزارهای مهم نمی‌توان اطمینان داد اما حضور آنها در نخستین تمدن‌های شهری گویای تداوم دوره نوسنگی یا پایان آن است. چرخ سفالگری که با نیروی پای کاربر به حرکت درمی‌آمد و چرخ‌های وسایل نقلیه اولیه هر دو حرکت پایدار در یک مسیر را نشان می‌داد.
پیشرفت در تولید غذا موجب بهبود ابزارها شد. فرایندهای تولید غذا در دوران پارینه‌سنگی ساده و شامل گردآوری، شکار و ماهیگیری بود. ناکافی بودن این روش‌ها برای حفظ یک جامعه به انتقال به شکارگاه‌های بهتر یا نابودی منجر می‌شد. با انقلاب نوسنگی، مهارت‌های جدید تولید غذا موجب تأمین نیازهای نوآورانه کشاورزی و دامداری شد. چوب‌های حفاری و نخستین گاوآهن‌ها، داس‌های سنگی، ساییده شدن دانه‌ها با اصطکاک بین دو سنگ و از همه پیچیده‌تر روش‌های آبیاری برای حاصلخیز نگه‌داشتن زمین در دره‌های رودخانه‌های نیمه‌گرمسیری بزرگ مصر و بین‌النهرین در هزاره‌های پیش از سه هزار سال قبل از میلاد، به‌خوبی پایدار شد.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/p2su
