نسل نو باستان‌شناسی

شرکت «میراث آرکا» یک شرکت نوآور و خلاق در حوزه میراث‌فرهنگی است که کار آن مستندنگاری و دیجیتال‌سازی آثار و تولید محتوای اختصاصی است. شرکتی که محمد یاری به اتفاق همسرش، زینب فیض، در سال 94 تأسیس کرده و تاکنون بیش از 180 پروژه داخلی و خارجی را مستندنگاری کرده است. میراث آرکا فرایند کشف یک اثر باستانی را تا قرار گرفتن آن در موزه و به نمایش گذاشتن آن آثر، با ابزارها و فناوری‌های نو، دیجیتالی می‌کند. با مدیرعامل این شرکت درباره فعالیت‌ها، چالش‌ها و برنامه‌های آینده آن در حوزه میراث فرهنگی گفت‌و‌گو کرده‌ایم.

تأسیس شرکت میراث آرکا مبتنی بر چه ایده‌ای بود؟
رشته تحصیلی من و همسرم باستان‌شناسی است و پیش از اینکه میراث آرکا را تأسیس کنیم، کارهای مدل‌سازی سه‌بعدی انجام می‌دادیم. زمانی که فارغ‌التحصیل شدیم، به فکر افتادیم که شرکتی در همین زمینه تأسیس کنیم تا به باستان‌شناس‌ها و مرمت‌کارها و… کمک کرده باشیم. ما بر اساس مطالعات و بررسی‌‌ها درباره رقبای خارجی و خلاقیتی که خودمان به خرج دادیم، تصمیم گرفتیم برنامه‌ای مداوم با فرایندی مشخص طراحی کنیم که به فرایند کشف یک اثر باستانی تا قرار گرفتن آن در موزه و به نمایش گذاشتن آن به شکل دیجیتالی یاری رساند.

مستندنگاری و ثبت اثر باستانی جزء ضرورت‌های حوزه میراث فرهنگی است اما در گذشته با فناوری انجام نمی‌شد و تنها محدود به کشف آثار بود. کاری که ما کردیم این بود که از ابزارها و فناوری‌هایی دوبعدی‌ساز و سه‌بعدی‌ساز آثار و اشیای تاریخی استفاده کردیم. در زمینه معرفی آثار نیز سعی کردیم محتوای مناسب تولید کنیم. فرایندی که یک اثر تاریخی ثبت شود و در نهایت به یک کسب‌و‌کار تبدیل شود، میراث دیجیتال نامیده می‌شود. شرکت میراث آرکا اواخر سال 94 کار خود را شروع کرد و هدفمان هم این بود که مرکز میراث دیجیتال ایران باشیم. ما مجوز میراث آرکا را از میراث فرهنگی تهران گرفته‌ایم و در سال 97 نیز گواهی شرکت خلاق را از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دریافت کرده‌ایم. علاوه بر این چندین ماه است در حال اقدام برای تبدیل شدن به شرکت دانش‌بنیان هستیم.

شیوه کار میراث آرکا چگونه است و تاکنون چه تعداد پروژه را مستندسازی کرده‌اید؟
شعار میراث آرکا، تولید محتوا برای میراث فرهنگی برای تبدیل میراث فرهنگی به کالایی قابل داد و ستد و معرفی آن به جهانیان و در نهایت هم پاسداری و نگهداشت آثار میراث فرهنگی است. ما از فناوری‌ها و تکنیک‌های مختلفی مثل اسکن لیزر و سه‌بعدی آثار و بناها، فتوگرامتریک، پهپاد فتورگرامتری، واقعیت مجازی و عکاسی گیگاپیکسلی و… استفاده می‌کنیم. فعالیت ما به صورت قرارداد همکاری با وزارت میراث فرهنگی و موزه‌ها برای مستندنگاری پروژه‌هاست. از نخستین شرکت‌هایی بودیم که حدود 80 پروژه باستانی را با پهپاد نقشه‌برداری کردیم.

به‌تدریج با موزه‌ها وارد همکاری شدیم و بیشترین همکاری‌مان نیز با موزه ملی ایران است که اکثر اشیای این موزه را به صورت سه‌بعدی و دوبعدی دیجیتال‌سازی کرده‌ایم. با توجه به محدودیت‌های بودجه‌ای که موزه‌ها دارند، به صورت مقطعی با آن‌ها همکاری می‌کنیم. در مجموع بالغ بر 180 پروژه دیجیتالی‌سازی میراث فرهنگی و گردشگری در کشور را اجرا کرده‌ایم. در این مدت چندین پروژه‌ بین‌المللی را برای موزه‌های کشورهایی نظیر اتریش، کره‌ جنوبی، آلمان و سازمان یونسکو نیز دیجیتالی کرده‌ایم. برای مثال ما سال گذشته پروژه دیجیتالی‌سازی مردان نمکی ایران را برای موزه ملی معدن آلمان انجام دادیم. یا در نمایشگاه مجازی جاده ابریشم سازمان جهانی یونسکو، اشیای مربوط به ایران را شرکت میراث آرکا دیجیتالی‌سازی کرده است.

مدل کسب درآمد شرکت چگونه است؟
اصلی‌ترین مدل شرکت میراث آرکا B2G است. ما برای دولت و موزه‌ها بر اساس قرارداد کار می‌کنیم. از دو سال گذشته نیز برنامه‌ریزی کرده‌ایم که مدل درآمدی کسب‌وکارمان را B2B کنیم، یعنی مشتریانمان مردم و پژوهشگران و دانشجویان و… باشند. ما با چندین استارتاپ‌ نیز فعالیت داشته‌ایم. سال گذشته از پلتفرم آرکابوم رونمایی کردیم. در این پلتفرم ما محتواهای تولیدی‌مان را در دسترس قرار می‌دهیم و هدفمان هم این است که از این پلتفرم در آینده کسب درآمد و حتی سرمایه جذب کنیم.

محدودیت‌های بودجه‌ای دولت و کمبود سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه مستندنگاری میراث فرهنگی و تاریخی وجود دارد. یعنی تا زمانی که دولت‌ها از شما نخواهد پروژه‌ای را دیجیتالی کنید، شما نیز فعالیت نخواهید داشت؟
در کشورهای دیگر دولت‌ها بودجه‌های هنگفتی برای دیجیتال‌سازی و در دسترس قرار دادن میراث فرهنگی اختصاص می‌دهند. این در حالی است که کل بودجه دیجیتال‌سازی در ایران کمتر از یک میلیارد تومان است. در این زمینه خلأ بزرگی احساس می‌شود. ما به‌اجبار و برای اینکه کارمان را پیش ببریم، باید هزینه‌هایمان را کم می‌کردیم و با یک‌دهم قیمت اصلی کار می‌کردیم تا موضوع دیجیتال‌سازی میراث فرهنگی را جا بیندازیم و بازار را بزرگ‌تر کنیم. متأسفانه چنین نشده و همه‌گیری‌ ویروس کرونا نیز بازار را روزبه‌روز کوچک‌‌تر و فشار زیادی به کسب‌وکارهایی شبیه ما وارد کرده است.

میراث آرکا چه محصولات و خدماتی ارائه می‌کند؟
ما در همان هفته ابتدایی همه‌گیری اپلیکیشنی به نام «راهی‌شو» را توسعه دادیم که 20 اثر ملی معروف موزه ملی ایران از دوره پارینه‌سنگی تا دوره معاصر را در قالب نماهای 360 درجه‌ای در اختیار مردم قرار می‌داد. بعد از آن با توجه به استقبال بالای مردم، پلتفرم آرکابوم را توسعه دادیم که راهی‌شو نیز در آن ادغام شد. در آرکابوم سه نوع محصول در نظر گرفته‌ایم که یکی از آن‌ها گالری آنلاین بود. در گالری آنلاین فضایی سه‌بعدی داشتیم که این امکان را به موزه‌ها می‌داد که آثار خود را به نمایش بگذارند. محصول دیگر تورهای مجازی بود. بخشی از محصولات نیز به صورت پولی به نمایش درمی‌آمدند. برای مثال 11 فرش گیگاپیکسلی موزه‌های مختلف را با وضوح بالا در قالب یک نمایشگاه سه بعدی در دسترس قرار دارند که خدماتی پولی است. الان مهمترین خدمات ما همین پلتفرم آرکابوم است.

به جز مسئله حمایت‌های مالی که اغلب کسب و کارهای نوآور در کشور با آن روبرو هستند، میراث آرکا با چه چالش‌های دیگری دست‌و‌پنجه نرم می‌کند؟
متأسفانه در حوزه دیجیتال‌سازی میراث فرهنگی چندان روی آرشیو و در دسترس گذاشتن محتوا کار نکرده‌ایم. در دو سال گذشته تلاش زیادی شد که این خلأ آرشیو رفع شود اما در ایران از شرکت‌های فعال در این زمینه حمایتی نمی‌شود و سرمایه‌گذاران نیز به‌سختی حاضر به هزینه در این حوزه هستند. حتی موزه‌ها نیز به دیجیتال‌سازی علاقه‌ای نشان نمی‌دهند. در ایران درباره انتشار اطلاعات خساست به خرج می‌دهند. باید توجه داشت که دنیای دیجیتال آینده با امروز متفاوت است و هوش مصنوعی و بلاکچین مدیریت امور را در دست خواهند گرفت. تنها در صورتی در آینده قادر به رقابت هستیم که اطلاعاتمان دیجیتالی و در دسترس باشد. اگر به الزامات عصر دیجیتال توجه نکنیم، آینده به ما ضربه خواهد زد. ایران در زمینه میراث فرهنگی در ردیف ده کشور برتر جهان است اما در مسئله دیجیتال‌سازی جزء کشورهای آخر جهان هستیم. چالش دیگر این است که ما با وزارتخانه و سازمانی کار می‌کنیم که درکی از اهمیت دیجیتال‌سازی میراث فرهنگی ندارد و نه‌تنها مستندنگاری را جزء اولویت‌های خود قرار نداده، بلکه حتی گاهی ما را اذیت می‌کند. میراث آرکا اولین شرکت دیجیتال‌ساز میراث فرهنگی در کشور است اما به‌هیچ‌وجه از وزارت میراث فرهنگی حمایت نشده‌ است. در چنین شرایطی کار کردن و ایجاد ارزش افزوده بسیار دشوار است.

چه برنامه‌هایی برای آینده در نظر دارید؟
ما سه اولویت برای میراث آرکا در نظر گرفته‌ایم. در وهله اول هدفمان حفظ بقا در شرایط پرفشار فعلی است تا بتوانیم از بحران خارج شویم. برنامه دیگرمان افزایش فعالیت‌های دیجیتال‌سازی آثار میراث فرهنگی کشور و همین‌طور اجرای پروژه‌های بین‌المللی است. سومین اولویت نیز توسعه و تکمیل پلتفرم آرکابوم است تا به جای تکیه به دولت از این مسیر کسب درآمد کنیم. به عبارتی آینده میراث آرکا کوتاه‌مدت است و دغدغه اصلی‌مان نیز اقتصادی و مالی است. با این حال همین مسیر دیجیتال‌سازی را با عشق و علاقه‌ و با هدف کمک به حفظ و معرفی میراث فرهنگی کشور ادامه می‌دهیم.