هم‌نشینی داده و هوش‌ مصنوعی

از زمانی که در صف بانک می‌ایستادیم تا قبوض خدماتی ماهیانه را پرداخت کنیم، زمان زیادی نمی‌گذرد. اما این روزها کافی است یکی از بی‌شمار اپ‌های پرداخت اینترنتی را داشته باشید و با یک بار ذخیره‌سازی قبض خود، به‌راحتی و ظرف چند ثانیه، آن را پرداخت کنید. این کاری است که شرکت عصر داده انجام داده است.

اما فعالیت‌های این شرکت مستقر در مازندران به این خدمت محدود نشده است. آن‌ها که هزینه زیادی را صرف ایجاد زیرساخت و آزمایشگاه کرده‌اند، حالا دستشان باز است که به حوزه‌های مختلف سرک بکشند. یکی از این حوزه‌ها، بازار فروش لباس است که عصر داده با «شاکو» وارد آن شده است. با مسعود حسینی و آرش میرصادقی، اعضای هیئت مدیره این شرکت، درباره وضعیت فعلی عصر داده، مسیری که تا امروز پیموده و برنامه‌های آتی آن به گفت‌و‌گو نشستیم.

«عصر داده» چطور شکل گرفت و پیش از آن به چه کاری مشغول بودید؟
آرش میرصادقی: من سال ۹۷ به این مجموعه اضافه شدم. پیش از این با مجموعه آسیاتک همکاری می‌کردم و کارم در حوزه پهنای باند و سیستم‌های مخابراتی بود و به این حوزه علاقه‌مند بودم.
مسعود حسینی: ایده عصر داده به سال‌های ۹۳ و ۹۴ برمی‌گردد. آن زمان کارهایی در حوزه مخابرات انجام می‌دادم و در این بخش دوستانی داشتم و به سازمان‌های مختلف رفت‌وآمد می‌کردم. در این زمان هنوز بازاری به نام بازار قبض شکل نگرفته بود و ما در ابتدایی‌ترین حالت صدور قبوض بودیم و این بازار خیلی نوپا بود. اگر می‌خواستید قبضی را پرداخت کنید، حتما باید به صورت فیزیکی در اختیار شما قرار می‌گرفت،

بعد می‌توانستید از طریق دستگاه خودپرداز یا بانک‌ها پرداخت قبض خود را انجام دهید. این ضعف در بازار به‌خصوص در استانی مانند مازندران مشهود بود که بخش بزرگی از جمعیت اصلا ساکن نیستند و ممکن است در سال چند بار به ویلایشان سر بزنند. اداره آب یا توانیر به اندازه همه این‌ها قبض چاپ می‌کرد که اصلا به دستشان نمی‌رسید و ممکن بود وقتی برای سفر می‌آیند، ببینند آب و برقشان قطع شده است. از همین‌جا این ایده شکل گرفت که ما سرویسی بسازیم که این خلأ را پر کند و عصر داده به وجود آمد.

پیش‌تر گفته بودید ابتدا مدل B2C را مدنظر داشتید ولی بعد به سمت B2B حرکت کردید. علت این تغییر رویکرد در بیزینس‌مدل چه بود؟
حسینی: وقتی شرکت به صورت رسمی کار خود را شروع کرد، چالش‌های بسیاری داشتیم برای اینکه بتوانیم از سازمان‌ها سرویس بگیریم و این سرویس را به کاربر نهایی برسانیم. بخش اول مشکلمان عدم وجود رگولاتوری در این حوزه بود و این دیدگاه بسته درباره اطلاعات و حریم شخصی مشتری که هنوز هم در حوزه‌های جدیدی که ما در حوزه هوش مصنوعی روی آن‌ها کار می‌کنیم، وجود دارد. هنوز هم نتوانسته‌اند قانون‌گذاری درستی در این حوزه انجام دهند.

با یک اپلیکیشن به نام «ساده پرداخت» در سال ۹۵ کارمان را شروع کردیم. درباره زمانی حرف می‌زنم که تعداد اپلیکیشن‌های پرداخت کمتر از انگشتان دو دست بود و ما اولین اپلیکیشنی بودیم که استعلام مستقیم قبض را داشتیم. آن‌موقع اگر شما می‌خواستید قبض پرداخت کنید، حتما باید شناسه قبض و پرداخت می‌داشتید، ولی در سیستمی که ما طراحی کرده بودیم، می‌توانستید یک بار قبض را پرداخت کنید و بعد از آن استعلام مستقیم داشته باشید.

بعد از آن به سمت توسعه بازار حرکت کردیم. اما به دلیل عدم سرمایه‌گذاری مناسب در حوزه تبلیغات و دور بودنمان از تهران و همزمانی با رشد سریع اپلیکیشن‌های بانکی، عملا نتوانستیم سهم معقولی از بازار بگیریم. بعد از یک سال متوجه شدیم که مدل B2C برای ما جواب نمی‌دهد و در زمین درستی بازی نمی‌کنیم و وارد اقیانوس قرمز شده‌ایم.

الان چند درصد بازار را دارید؟
حسینی: نمی‌توانم درصد دقیقی به شما بگویم. چون در برخی مواقع ما این سرویس را به یک شرکت می‌دهیم و آن هم به چند شرکت تحت قرارداد خود این سرویس را ارائه می‌کند. می‌توانم بگویم اپ‌های بزرگ مثل تاپ، به‌پرداخت، دیجی‌پی و بانکداری‌های باز مثل فینوتک، فرابوم، کاسپین و پادیوم مشتریان ما هستند. به طور کلی اکثر کسانی که در این حوزه کار میکنند، چه به شکل مستقیم و چه به شکل غیرمستقیم، این اطلاعات و سرویس را از ما می‌گیرند. یک علت دیگر اینکه نمی‌توانم به شما درصد دقیق بگویم این است که هنوز تعریف قبض در ایران کامل نشده است. یک‌سری قبض‌ها داریم که اصلا برای پرداخت به سیستم شاپرک وارد نمی‌شوند.

تعداد شرکای تجاری شما چقدر است؟
حسینی: فکر میکنم حدود ۳۰ شرکت باشند که از ما به شکل مستقیم سرویس می‌گیرند، به علاوه چهار فرابانک و ۱۰-۱۲ بانک.

درست است که وقتی وارد حوزه B2B شدید، دردسر سر‌و‌کله زدن با کاربران یا صرف هزینه هنگفت را از دوش خود برداشتید، اما قانع کردن سازمان‌های بزرگی که شما با آن‌ها کار می‌کنید و فروختن سرویس به آن‌ها هم نمی‌تواند کار ساده‌ای باشد. کدام ویژگی شما، آن‌ها را قانع کرد؟ سرویس بی‌رقیبی که ارائه می‌دادید، کافی بود یا ارزش افزوده‌های دیگری هم داشتید؟
حسینی: نکته درستی است. شاید در نگاه اول کار کردن در حوزه B2B ساده‌تر به نظر برسد، اما به دلیل اینکه شما با سازمان‌هایی وارد مذاکره می‌شوید که ساختار چندلایه سازمانی دارند و تصمیم‌گیری بین لایه‌های مختلف انجام می‌شود، رسیدن به مرحله عقد قرارداد، سختی‌های خاص خودش را دارد. نکته‌ای که وجود دارد این است که زمانی وارد این حوزه شدیم که غول‌های پرداخت وارد حوزه اپلیکیشن شده بودند؛ سداد اپلیکیشن لانچ کرده بود و آپ تبلیغات خیلی شدید داشت، تجارت الکترونیک هم با تاپ آمده بود و… یک اقیانوس قرمز شکل گرفته بود. تعدد اپلیکیشن‌ها باعث شده بود تا هرکدام برای گرفتن سهم بازار در پی مزیت‌های رقابتی باشند و بتوانند کاربر خود را وفادار کنند.

شما فعالیت‌هایی هم در حوزه هوش مصنوعی دارید. چطور شد وارد این حوزه شدید؟
حسینی: ما در حال حاضر مشتریانی از سراسر ایران داریم و ایده سرویس احراز هویت ما با نام «ونیفای» از همین‌جا نشئت گرفت. بانک‌ها به خاطر ساختار بزرگی که دارند و لختی‌شان دیرتر تمایل داشتند که به سمت سرویس‌های غیرحضوری بروند. شاید هم ساختار سازمانی‌شان این اجازه را نمی‌داد، اما مؤسسات کوچک‌تر به دنبال این بودند که بتوانند سودده‌تر و چابک‌تر باشند و بازار بیشتری بگیرند.

این بحث که ما به سمت سرویس‌های هوش مصنوعی برویم و بتوانیم اتوماسیون به مشتریانمان پیشنهاد دهیم، از همین‌جا شکل گرفت، یعنی در آشنایی و تعامل با حوزه پرداخت، یک‌سری نیاز برای ما روشن شد. بنابراین روی سرویسی کار کردیم که کاربران موسسات مالی کوچک بتوانند از راه دور افتتاح حساب کند، درخواست وام بدهد و…
ما زیرساخت خوب API مربوط به ونش را داشتیم و از آن استاندارد استفاده کردیم و یک محصول جدید مبتنی بر هوش مصنوعی به نام ونیفای ایجاد کردیم که عملا می‌شود سرویس هوشمند مالی و بانکی ما.

سرویس‌هایی که شما ارائه می‌دهید، زیرساختی هستند و ایجاد چنین سرویس‌هایی هزینه سنگینی می‌طلبد. نگران نبودید در پیدا کردن بازار به مشکل بخورید و نتوانید این هزینه‌ها را برگردانید؟
حسینی: نگاه ما از اول هم مبتنی بر سود نبود و سعی کردیم مشتری را ببینیم. این نگاه هم خیلی واقعی است و یک نگاه آزمایشگاهی نیست. این موضوع بیشتر به حوزه توسعه کسب‌وکار مربوط می‌شود. معتقدیم کسب‌وکارهایی می‌توانند در بلندمدت رشد کنند که اول بتوانند در آن بازار بمانند و مشتری داشته باشند.

الان ونیفای دقیقا چه کاری انجام می‌دهد و شرکای تجاری شما در این بخش چه کسانی هستند؟
حسینی: ونیفای در حوزه سرویس‌های مالی و بانکی هوش مصنوعی کار می‌کند که عبارت است از سرویس احراز هویت چک صیادی، اسناد ملکی و هر چیزی که در فرایندهای مالی و بانکی می‌تواند به عنوان سند استفاده شود یا نیاز به اعتبار سنجی دارد. اینجا هم این سرویس مورد استفاده بانکداری‌های باز‌ و بانک‌ها و پلتفرم‌ها قرار می‌گیرد، مثلا قسطا از این سرویس ما استفاده می‌کند و بر این اساس، بازارش را توسعه می‌دهد.

تا جایی که می‌دانم سرویس دیگری روی بستر هوش مصنوعی به نام «شاکو» دارید که برخلاف فعالیت‌های گذشته‌تان هیچ ارتباطی به حوزه مالی ندارد. چطور شده به ایده شاکو رسیدید و برنامه‌های دیگرتان در این حوزه چیست؟
حسینی: ببینید، ما روی حوزه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده بودیم و بستری شکل گرفته بود. وقتی این کار را شروع کردیم، اصلا کرونایی وجود نداشت و این حجم از ترس از حضور در فضاهای فیزیکی مطرح نبود، اما وقتی به رویکرد انسان‌ها در دوره جدید نگاه می‌کردیم، متوجه می‌شدیم که انسان‌ها به سمت فردگرایی بیشتر می‌روند و اجتماعات انسانی محدودتر می‌شود.

وقتی داشتیم درباره حوزه‌های هوش مصنوعی فکر می‌کردیم، به این موضوع رسیدیم که در حال حاضر چه چالشی در خرید آنلاین لباس وجود دارد؟ شاکو واحد اندازه‌گیری شمشیرهای ژاپنی است و سرویس ما هم سرویسی است که برای اندازه‌گیری از آن استفاده می‌شود. شما در این بستر می‌توانید با حداکثر یک یا دو عکس از خودتان و آپلود کردن آن روی سیستم، سایز بخش‌های اصلی بدن خود را بدانید و این به شما کمک می‌کند که بتوانید لباس مناسب خود را انتخاب کنید. در ظاهر خیلی از حوزه پرداخت دور است است، اما چون پایه کار به حوزه هوش مصنوعی برمی‌گردد و ما آزمایشگاه هوش مصنوعی‌مان را داشتیم، این‌قدر احساس دوری نمی‌کنیم.

می‌توانید حدودی از گردش مالی حوزه‌ای که در آن کار می‌کنید و گردش مالی خود شرکت بفرمایید؟
میرصادقی: اگر منظورتان کل این صنعت است، خیلی اطلاعات دقیقی ندارم و در مورد گردش مالی خودمان هم نمیتوانم خیلی صحبت کنم، فقط می‌توانم بگویم که ما هزینه میلیاردی در بخش زیرساختی داشتیم، چون زیرساخت فنی خیلی قوی میخواستیم که موجود نبود. شرکت‌هایی که می‌آمدند و می‌خواستند سرور در اختیار ما بگذارند، متأسفانه کیفیت لازم را نداشتند و تیم فنی ما آن را تأیید نمی‌کرد. ناچار شدیم خودمان همه این‌ها را بسازیم. تا همین چند ماه پیش همه بخش‌های زیرساختی را خودمان نگهداری می‌کردیم.

حتی برای مشکلات برقی که در دو سه سال اخیر داشتیم، خودمان زیرساخت‌ها را فراهم کردیم. الان چند ماه است که تصمیم مهمی گرفته‌ایم و زیرساخت‌ها را بردهایم سمت شرکت آسیاتک در برج میلاد. کلی بخواهم بگویم هزینه میلیاردی داشتیم که شرکت بتواند اسکیل کند و ما بتوانیم تراکنش‌های میلیونی بلادرنگ داشته باشیم.

شاکو در چه مرحله‌ای است؟
حسینی: شاکو تا دو سه ماه قبل در مرحله توسعه اولیه بود تا استانداردسازی شود و دیتایش کامل شود. الان ۱۰، ۱۵ روز است که نسخه اولیه‌اش بیرون آمده و داریم با چند مجموعه داخلی و خارجی صحبت می‌کنیم تا بتوانیم این سرویس را در اختیارشان بگذاریم. در حال حاضر می‌خواهیم روی نرمال‌سازی داده‌ها کار کنیم تا بتوانیم بر اساس یک استاندارد آن را لانچ کنیم، اما در حال حاضر قرارداد رسمی با کسی نداریم. البته عجله‌ای هم برای این کار نداشته‌ایم، چون باید یک‌سری از مشکلاتش حل شود، به‌خصوص جایی که به حریم شخصی کاربر مربوط می‌شود.

پیش‌تر به مزایای فعالیت در خارج از تهران اشاره کردید. معایب این مدل از کار چه هستند؟
میرصادقی: یکی از معایب این است که که شما از بازار فروش فاصله می‌گیرید. اگر برنامه‌ای نداشته باشید برای اینکه بتوانید بازار پایتخت را بگیرید، عملا از گردونه رقابت خارج می‌شوید و نمی‌توانید توسعه پیدا کنید و کارتان در حد همان شهر یا نهایتا استان متوقف می‌شود. به نظر من مهمترین چالش این است که شما بتوانید به بازار دسترسی داشته باشید.

نکته مهم دیگر، موضوع پذیرش سرمایه است. طبیعتا وقتی که نتوانید به بازار پایتخت دسترسی داشته باشید، در جذب سرمایه‌گذار هم به مشکل برمی‌خورید. عصر داده با تغییر بیزینس‌مدلش خیلی زود توسعه پیدا کرد و الان حدود ۹۵ درصد شرکای تجاری ما ساکن تهران هستند.

یکی از مشکلاتی که کسب‌و‌کارهای کوچک و بزرگ خارج از پایتخت با آن دست به گریبان هستند، مسئله رگولاتوری و دوری از وزارتخانه‌هاست. آن‌ها برای پیگیری مجوزها یا مجبورند به تهران سفر کنند یا قانونا چاره‌ای ندارند جز اینکه طرف حساب خود را اداره آن وزارتخانه ببینند و این اتفاقا زمینه‌ای برای اعمال سلیقه‌ها می‌شود. شما در این زمینه مشکلی نداشتید؟
میرصادقی: دقیقا حق با شماست. ما برای اینکه بتوانیم این قبوض را در یک سامانه تجمیع کنیم، خیلی با سازمان‌ها مشکل داشتیم و با درصد حساسیت‌های مختلف، موضوع به شکل خیلی افراطی در سازمان‌ها مطرح می‌شد و حتی گاهی این برخوردها تند می‌شد. به‌سختی همراهی می‌کردند و همیشه افرادی بودند که حساسیت‌های بی‌مورد داشتند و سنگ‌اندازی می‌کردند. اما روحیه خستگی‌ناپذیر تیم و ممارست ما نتیجه داد. هنوز هم کمابیش این مشکلات را داریم، فقط پیگیری می‌طلبد.

چشم‌اندازی که برای عصر داده و سرویس‌های مختلف آن در نظر گرفته‌اید، چیست؟
میرصادقی: ما سال ۹۸ برنامهای داشتیم که از آن برنامه جلو هستیم. نگاه اولمان هم افزایش تراکنش‌ها بود و می‌خواستیم در بازار نفوذ کنیم. البته برنامه‌های ما در بهترین حالت دو ساله خواهند بود، چون در حوزه های‌تک همه‌چیز به‌سرعت تغییر می‌کند و اعتقاد شرکت ما این است که دائم نوآوری داشته باشد و تکرار مکررات نکند.
حسینی: سال ۹۸ همزمان با لانچ ونش می‌خواستیم رهبر بازار قبض شویم و جزء شرکت‌های شاخص در این زمینه باشیم. هم در سال ۹۹ و هم در ۱۴۰۰ توانستیم به آن چیزی که می‌خواستیم برسیم. ۵۰ تا ۷۰ میلیون قبض برای شرکت‌های همکار ما قابل دسترس است وما حدود ۶۰ درصد از این بازار را داریم. میزان درآمدی که می‌توان از این قبوض داشت، متفاوت است و از ۱۰۰ تومان تا هزار و خرده‌ای تغییر می‌کند.

در حوزه هوش مصنوعی و پروژه شاکو، تحلیلی که از حوزه خاورمیانه در بازار لباس و کسانی که سفارش لباس را به صورت آنلاین و از طریق موبایل انجام می‌دهند، داریم، به عدد پنج میلیارد دلار می‌رسیم. البته این حجم سفارش نیست، بلکه حجم بازار مشکل بازگشت لباس و تجربه بد خرید است. دوست داریم در بازار خارجی در حوزه هوش مصنوعی فعالیت کنی، زیرا اعداد خیلی درشت هستند و اگر بتوانیم درصد کوچکی را هم از آن بگیریم، به سود خود می‌رسیم. ما ذاتا آدم‌های صبوری هستیم. سعی می‌کنیم جلو برویم و بر اساس واقعیت‌ها تصمیم بگیریم.

مشخصا چه کشورهایی را مدنظر دارید و با توجه به شرایط تحریم، مشکلات فعالیت بین‌المللی چه هستند؟
حسینی: اگر در بازار جهانی بخواهید دیتایی کسب کنید یا تبلیغاتی انجام دهید، وابسته‌اید به تراکنش‌هایی که در شبکه جهانی انجام می‌دهید. بنابراین تحریم‌ها خیلی اثرگذار است و شما نمی‌توانید به شکل مستقیم این کار را انجام دهید. حتی اگر شرکتی در خارج از کشور داشته باشید، خیلی سخت است که بتوانید تراکنش‌های قابل توجه انجام دهید. مدلی که ما برای توسعه خارجی در پیش گرفته‌ایم، این است که بتوانیم پارتنرهایی پیدا کنیم که از طریق آن‌ها محصولاتمان را در خارج از ایران عرضه کنیم.

بازار کشورهای حاشیه خلیج فارس بازار اصلی ما به حساب می‌آید. ترکیه و بخشی از بازار اروپا هم برای ما در دسترس است. البته از این‌ها هنوز خیلی دوریم و همه چیز فعلا در حد حرف است. در حال آماده‌سازی هستیم و تا پایان سال یا سه ماهه ۱۴۰۱ یک شرکت خارجی با همکاری یک مجموعه دیگر به ثبت می‌رسانیم.