پارسیان؛ پیشتاز پیام‌رسانی

نخستین بار در متون پایان هزاره سوم پیش از میلاد اصطلاح اکدی Mar Shipri در متون دیده شده که ممکن است جایگزین «پیام‌آور»، «فرستاده»، «عامل»، «معاون»، «سفیر» یا «دیپلمات» باشد. مسئولیت‌های چنین کسی از انتقال یک پیام ساده حفظ شده تا حمل لوح تا مذاکره از طرف اربابش را در بر می‌گرفت. همچنین زنانی به نمایندگی از زنان طبقه ممتاز (به نام Marat Shipri) وظایفی مشابه داشتند.

پسندیده‌ترین ویژگی‌های این افراد وفاداری، قابلیت اعتماد و سرعت بود. این فرستادگان با پای پیاده، قایق یا ارابه سفر می‌کردند و امکان داشت در گذر از قلمرو دشمنان در معرض بازداشت، بازجویی، بدرفتاری، سرقت یا حتی مرگ باشند. پیام‌آوران برای کاهش مخاطرات گاهی لوح (نشان) از سوی ارباب خود به همراه داشتند که شامل درخواست گذر ایمن بود و اگر چنین درخواستی پذیرفته می‌شد، پیام‌رسان را در یک قلمرو همراهی می‌کردند.

پس از همه اینها او می‌توانست هر پیامی را که به او سپرده شده بود، منتقل کند، موضوع پیام را تشریح یا حتی از طرف ارباب خود مذاکره کند. در مقابل نیز پیام‌رسان بر اساس خواست میزبان با پاسخی به خانه بازمی‌گشت یا ممکن بود جان خود را از دست بدهد.

---

سامانه‌های پیک

---

هنگامی که خشایارشا پادشاه ایران (۴۸۵-۴۶۵ ق. م.) ارتش خود را به یونان برد، پیام‌هایی درباره چیرگی بر آتن و شکست بعدی او در نبرد دریایی سالامیس به وسیله پیام‌رسان‌های سریع (پیرادازیش) به پایتخت وی در شوش فرستاده شد. به گفته هرودوت «هیچ چیز در زمان او سریع‌تر از یک پیک ایرانی نمی‌رفت».

این طرح یک اختراع ایرانی است و به این صورت عمل می‌کرد: در طول مسیر سوارانی به تعداد روزهایی که سفر طول می‌کشد استقرار یافته‌اند، برای هر روز یک مرد و یک اسب. این پیک را هیچ‌چیز، نه برف، نه باران، نه گرما و نه تاریکی از اجرای وظیفه در محدوده مشخص مأموریت خود در سریع‌ترین زمان ممکن باز نمی‌داشت.

نفر نخست در پایان مرحله مربوط به خودش پیام را به نفر دوم، نفر دوم به سوم و به همین ترتیب در امتداد مسیر منتقل می‌کردند. گرچه گفته می‌شود هرودوت در نسبت دادن اختراع سامانه پیکِ ‌سوار بر اسب به ایرانیان دچار اشتباه شده و چنین سامانه‌ای در طول قرن‌های نهم تا هفتم پیش از میلاد به طور کامل برای ارسال نامه‌های سلطنتی در سراسر امپراتوری آشور به کار گرفته شده است.

---

پیک‌های پارسی

---

در حفاری از استحکامات تخت جمشید هزاران لوح گلی به خط میخی به دست آمد که به زبان اداری محلی ایلامی نوشته شده و احتمالاً بخشی از بایگانی سلطنتی است و عمر آنها به سال‌های میانی پادشاهی داریوش اول (۵۰۹-۴۹۴ قبل از میلاد) می‌رسد.

این لوح‌ها به جابه‌جایی مقادیر زیادی از کالا مانند غلات، آرد، شراب، گوسفند، بز و پوست مربوط می‌شود. در میان آنها صدها سند اشاره به پرداخت سهمیه‌های ویژه کارگزاران مختلف دولتی دارد که به نقاط دوردست امپراتوری سفر می‌کردند. این جیره‌های مسافرتی روزانه برای راهنماها، رهبران کاروان‌ها و پیام‌آوران عادی و سریع صادر می‌شد که از مرکز ایران به سمت شرق به آسیای مرکزی و هند یا از غرب به بابل، لیبی و مصر سفر می‌کردند.