کابوس پس از فروش

در سال‌های ابتدایی جوانی، زمانی که تنها 18 سال داشته، کسب‌و‌کار شخصی خودش را راه‌اندازی می‌کند؛ کسب‌و‌کاری که از شناسایی یک نیاز در کار پدرش نشئت می‌گیرد. در آن سال مهرداد ملک‌محمدی سایت کتاب‌بین را با هدف طبقه‌بندی کردن اطلاعات کتاب‌ها ایجاد می‌کند.

چندی بعد در این سایت امکان ارسال کتاب را فراهم می‌کند و پله‌پله پیش می‌رود و پلتفرمی را برای ارائه خدمات لجستیکی راه می‌اندازد. پلتفرمی که در تلاش است به کسب‌و‌کارهای فروش اینترنتی کمک کند تا دغدغه لجستیک محصولات خود را نداشته باشند و بتوانند در فضایی با امکانات متنوع، بهترین راه را برای فرستادن مرسولات خود انتخاب کنند.

ارسال کالای فروخته‌شده یکی از چالش‌های اصلی کسب‌وکارهای نوآور در ایران است. چه یک سایت اینترنتی باشید چه یک پیج اینستاگرام باید برای رساندن کالایی که به هزار زحمت به مشتری فروخته‌اید با کسب‌وکارهای دیگر از جمله پست در ارتباط باشید.

با بنیان‌گذار تاپین درباره این چالش‌ها حرف زده‌ایم. جوان برتر استان همدان در سال 93، که می‌گوید در تمام این سال‌ها تنها تلاش کرده در مسیری قدم بگذارد که از طی کردن آن لذت می‌برد و معتقد است اگر از این مسیر منحرف نشود، موفقیت و کسب درآمد نیز خواه‌ناخواه قرین کسب‌و‌کارش خواهند بود.

تاپین چگونه شکل گرفت؟
همه‌چیز از سال 88 و از کتابفروشی پدرم در همدان شروع شد. یکی از چالش‌هایی که ما در کتابفروشی با آن روبرو بودیم، معرفی کتاب بود. در آن زمان استفاده از اینترنت به اندازه امروز همه‌گیر نبود و به‌راحتی نمی‌شد به عناوین کتاب‌ها دسترسی پیدا کرد. پروژه ما این‌طور شروع شد که بانک اطلاعاتی کتاب به اسم کتاب‌بین ایجاد و اطلاعات تمامی کتاب‌های موجود در کشور را در این بانک طبقه‌بندی کردیم و روی سایت قرار دادیم.

در ادامه این ایده به ذهنمان رسید که خریدار و ناشر را به همدیگر وصل کنیم تا خریداران کتاب موردنیاز خود را مستقیما از ناشر بخرند. سپس با شرکت پست برای راه‌اندازی این سرویس مذاکره کردیم، چون هنوز سرویس تجارت الکترونیکی پست راه‌اندازی نشده بود. آن‌ها هم پیشنهاد ما را پذیرفتند.
سازوکار سرویس به این صورت بود که وقتی کسی کتابی را سفارش می‌داد، نزدیک‌ترین شرکت پستی به خریدار از این سفارش اطلاع پیدا می‌کرد و سپس کتاب را از انتشارات می‌گرفت و برای خریدار می‌فرستاد. تقریبا یکی‌، دو سال به همین منوال کار کردیم و سپس با ایجاد برندی تازه، به غیر از کتاب، کالاهای دیگر را هم به لیست خدمات خود اضافه کردیم.

تاپین از همین‌جا شکل گرفت؛ پلتفرم خدمت‌رسانی لجستیکی. کاربرانی که در حوزه کسب‌وکار فعالند، می‌توانند به عضویت آن درآیند و یک پیشخان مجازی شرکت پست داشته باشند. این اتفاق از سوی کسب‌وکارها مورد استقبال قرار گرفت و در حال حاضر حدود ده هزار کسب‌وکار از تاپین استفاده می‌کنند. البته تاپین در همین نقطه متوقف نمانده و آن را گسترش داده‌ایم.

کسب‌وکارهایی که با شما همکاری می‌کنند، بیشتر در چه بخش‌هایی فعالند؟ مشتری‌هایتان از کدام استان‌ها هستند؟
می‌توانم بگویم در تمام شهرهای ایران حداقل یک فروشگاه وجود دارد که با تاپین همکاری می‌کند، ولی بیشتر فروشگاه‌هایی که از پلتفرم ما بهره می‌برند، در تهران مستقر هستند. تنوع حوزه فعالیت این کسب‌وکارها بسیار زیاد است و از وسایل آرایشی و بهداشتی تا مشاغل خانگی را در بر می‌‌گیرد.

سرمایه اولیه‌تان چقدر بود؟ طی این سال‌ها جذب سرمایه داشته‌اید؟
سرمایه‌ اولیه ما یکی، دومیلیون تومان بود. آن زمان 17، 18 سال بیشتر نداشتم. یکی از دوستان برنامه‌نویسم را استخدام کردم و ماهی 200، 300 هزار تومان به او می‌دادم. خودم هم کار بازاریابی انجام می‌دادم. دفتر نداشتیم و در خانه مادربزرگ همان دوست برنامه‌نویسم کار می‌کردیم. در سال 89 در پارک علم‌وفناوری همدان به ما یک اتاق دادند که دفتر کارمان شد و 15 میلیون تومان وام. کم‌کم کار را گسترش دادیم و جذب سرمایه هم نداشتیم.

الان تاپین در چه وضعیتی به سر می‌برد و در طول روز چقدر ارسال مرسوله دارید؟
در حال حاضر 23 کارمند داریم. شرکتمان دانش‌بنیان سطح یک است و تقریبا بزرگ‌ترین پلتفرم آنلاین ارسال مرسولات هستیم و روزانه 15 تا 20 هزار مرسوله به وسیله پلتفرم ما فرستاده می‌شود.

گفتید کار تاپین را گسترش داده‌اید؛ چه بخش‌های دیگری به آن اضافه شده است؟
از ابتدای سال 1400 سرویس‌های دیگری را هم به مجموعه خود افزوده‌ایم، مثل سرویس شرکت تیپاکس و الوپیک. در واقع صاحبان کسب‌وکارها می‌توانند از بین این ارسال‌کننده‌ها، هرکدام را که مناسب‌تر است انتخاب کنند. مزیت ما این است که صرفا اطلاع‌رسانی نمی‌کنیم، بلکه کل فرایند سفارش را که شامل ارسال کالا هم می‌شود، برای کاربران انجام می‌دهیم.

علاوه بر این، در یکی از سفرهایم که از راه‌آهن استفاده کرده بودم، متوجه شدم در قسمت حمل بار بسیار سنتی کار می‌کنند. بعد از بازگشت از سفر، به راه‌‌آهن رفتم و به آن‌ها پیشنهاد دادم سیستمشان را هوشمند کنند. به این شکل بود که سامانه مدیریت حمل‌ونقل ریلی را به صورت یکپارچه برایشان طراحی کردیم. به این ترتیب از لحظه ورود بار به شبکه ریلی کشور تا وقتی که به مشتری تحویل داده می‌شود، در پلتفرم تاپین مدیریت می‌شود؛ از صدور بارنامه آنلاین گرفته تا رهگیری بار در طول مسیر.

از آنجا که هم سامانه راه‌آهن را طراحی کرده بودیم و هم با پست آشنایی داشتیم، تصمیم گرفتیم این دو را با یکدیگر تلفیق کنیم. به این صورت فرایند رهسپاری پست را به راه‌آهن متصل کردیم. یعنی شرکت پست می‌تواند برای یکسری از شهرها مثل مشهد و بندرعباس به جای استفاده از کامیون، از شبکه ریلی استفاده کند. به این ترتیب نه‌فقط هزینه‌هایشان کاهش پیدا می‌کند، بلکه سرعت ارسال هم افزایش می‌یابد.

همچنین زیرساختی را تدارک دیدیم که راه‌آهن بتواند با بقیه اپراتورهای حمل‌ونقل مثل تیپاکس همکاری کند. در نسخه جدید، این قابلیت ایجاد شده که کسب‌وکارهای آنلاین نیز بارهایشان را مستقیما با سیستم حمل بار راه‌آهن ارسال کنند و از مزیت رقابتی قیمتی این سیستم سود ببرند.

یعنی سرویسی که برای راه‌آهن ایجاد کرده‌اید از تاپین جداست؟
ببینید تاپین دو قسمت کلی دارد. یکی از قسمت‌های آن نرم‌افزار مدیریت شبکه حمل‌و‌نقل است که در آن همه شرکت‌های باربری، حتی پیک‌های شهری می‌توانند به قسمت مدیریت حمل بروند و همانند راه‌آهن ناوگانشان را با پلتفرم تاپین مدیریت کنند. در کنار آن، ما مارکت‌پلیس حمل‌ونقل هم داریم، یعنی خدمات شرکت‌های حمل‌ونقل را به صورت یکپارچه در کنار هم در اختیار کسب‌وکارها می‌گذاریم. اسم آن را تاپین پلاس گذاشته‌ایم.

نکته‌ای هنوز برایم گنگ است. اگر مثلا یک کتابفروش تنها بخواهد از شبکه پستی استفاده کند، استفاده از تاپین چه ارزش افزوده‌ای برایش دارد؟ چرا خودش با شرکت پست وارد مذاکره نشود و قرارداد نبندد؟
اولا ذات شرکت‌های خصوصی این است که چابکند و بوروکراسی اداری ندارند. از زمانی که فرد درخواست استفاده از سرویس پیشخان مجازی می‌دهد تا زمان فعال‌سازی آن، روی‌هم‌رفته چهار ساعت طول می‌کشد. نیازی به حضور فیزیکی و مذاکره با فرد خاصی هم نیست.
دومین مزیت سرویس ما این است که تمام نیازهای یک کسب‌وکار آنلاین را در زمینه حمل‌ونقل به صورت یکپارچه در پورتال قرار داده‌ایم و این چیزی است که در مجموعه پست وجود ندارد.

مسئله دیگر، هماهنگی‌هاست. فروشگاه‌های اینترنتی ما دو دسته‌اند. یک‌سری از آن‌ها مثل دیجی‌کالا بسیار بزرگ هستند. اما تعداد فروشگاه‌های اینترنتی که روزانه بیش از هزار تا هزار و پانصد مرسوله داشته باشند، زیر ده تاست. ولی فروشگاه‌هایی که تعداد ارسال روزانه‌شان در حد سه، چهار محصول باشد، بسیار زیادند. نزدیک به هفت، هشت هزار از این فروشگاه‌های کوچک فقط روی پلتفرم ما هستند. این فروشگاه‌ها با ساختار پست و فرایند پیگیری مرسولاتشان آشنا نیستند.

در سیستم تاپین یک پیشخان مجازی طراحی شده که از طریق آن می‌توانید کلیه مرسولاتتان را به صورت گروهی پیگیری کنید و ببینید هرکدام در چه وضعیتی هستند، در حالی که در سامانه رهگیری پست نمی‌توانید همه مرسولات را به صورت یک‌جا ببینید. از آن‌طرف هم وقتی سفارش در سامانه ثبت می‌شود، وضعیت سفارش و کد رهگیری آن به صورت اتوماتیک برای گیرنده‌ها ارسال می‌شود و نیازی نیست فروشنده وقت بگذارد و آن را یکی‌یکی برای مشتری‌ها ارسال کند. به علاوه هماهنگی جمع‌آوری مرسولات برای فروشگاه‌هایی با سایز کوچک دشوار است و اساسا شرکت پست با فروشگاه‌هایی در این سایز این‌گونه کار نمی‌کند.

ولی ما به عنوان بخش خصوصی سیستمی را طراحی کرده‌ایم که کسب‌و‌کارهای کوچک و بزرگ بتوانند از آن به‌راحتی استفاده کنند و نیازهایشان پوشش داده شود. از این سیستم جمع‌آوری پستی در نمایشگاه مجازی کتاب تهران نیز استفاده شد. به این شکل که قسمت لجستیک و ارسال نمایشگاه مجازی کتاب روی پلتفرم تاپین انجام شد و حدود دو هزار ناشر به مدت ده روز نزدیک به 900 هزار مرسوله را به مناطق مختلف کشور ارسال کردند. این تعداد در کوتاه‌ترین زمان ممکن ثبت و ارسال شدند.

از جمله خدمات دیگری که ما ارائه می‌دهیم، اتصال‌پذیری به سامانه‌های فروشگاه‌ساز است. در سامانه تاپین ما یک وب‌سرویس جامع برای افرادی داریم که سایت‌هایشان را با وردپرس یا ووکامرس طراحی کرده‌‌اند. سامانه تاپین به صورت اتوماتیک به این سایت‌ها متصل می‌شود و هزینه‌های دقیق پستی را به طور اتوماتیک برای خریدار حساب و برایشان بارکد پستی صادر می‌کند.

یکی از چالش‌هایی که کسب‌وکارهای آنلاین دارند، این است که به شکل تقریبی به مشتری هزینه ارسال را می‌گویند، ولی با مراجعه به باجه پست می‌فهمند که باید هزینه بیشتر یا کمتری پرداخت کنند. این فرایند در سیستم ما به صورت اتوماتیک انجام می‌شود و نرخ‌نامه‌ها آنلاین است و هزینه دقیق آن مطابق با تعرفه پست محاسبه می‌شود. حتی کاربران می‌توانند برچسب مخصوص شرکت پست را از سیستم ما پرینت بگیرند و روی بسته‌هایشان بچسبانند.

البته انتقادهایی به سیستم ارسال در نمایشگاه مجازی کتاب تهران وجود داشت. مثلا کسانی که از چند ناشر کتاب خریده بودند، معترض بودند که چرا این‌ها در زمان‌های مختلف ارسال می‌شوند یا از تأخیر در تحویل سفارش‌هایشان خبر داده بودند.
ما در کشورمان هیچ شرکتی نداریم که کار سبدگردانی انجام بدهد، مشابه کاری که دیجی‌کالا برای کسب‌و‌کار خودش انجام می‌دهد.

فروشگاه‌های مختلف بسته‌هایشان را به دیجی‌کالا می‌فرستند و این شرکت آن‌ها را یکپارچه و برای خریدار ارسال می‌کند. از طرفی چون در مدت کوتاهی تصمیم گرفته شد که نمایشگاه به شکل مجازی برگزار شود، فرصت کافی برای پیاده‌سازی این ساختار وجود نداشت. برای همین هر ناشری کتاب‌ها را به طور مستقیم برای خریدار ارسال می‌کرد. اگر تأخیری هم اتفاق افتاده، به این دلیل بود که به خاطر شیوع کرونا، حجم خریدوفروش‌های اینترنتی افزایش یافته است.

تنها شرکتی که به تمامی نقاط کشور خدمت‌رسانی می‌کند شرکت ملی پست است و به علت تعداد زیاد مرسولات فشار زیادی روی دوشش بود. با این‌همه تعداد مرسولاتی که با تأخیر به دست مشتری رسیدند، زیر یک‌دهم درصد کل مرسولات بودند. ما در نمایشگاه کتاب حتی از جزیره ابوموسی هم سفارش کتاب داشتیم که طی چهار یا پنج روز سفارش به دستشان رسیده بود.
یکی از چالش‌های کسب‌وکارها آسیب دیدن محصولاتشان در پروسه حمل‌و‌نقل است. مثلا هیچ‌کدام از سیستم‌های حمل‌و‌نقل،

مسئولیت سالم رساندن ظرف شکستنی را بر عهده نمی‌گیرند. علت این اتفاق چیست؟
یکی از چالش‌های عمده در کشور ما هزینه بالای بسته‌بندی و ارسال در مقایسه با قیمت خود کالاست. این در مورد کتاب هم صادق است. اگر کتاب را در پاکت بگذارید، آسیب می‌بیند. کتاب باید حتما داخل کارتن گذاشته شود. حالا اگر بخواهید برای کتابی که مثلا قیمت آن 50 هزار تومان است، کارتنی متناسب تهیه کنید، هزینه آن پنج هزار تومان خواهد بود و حداقل هزینه برای ارسال به شهرستان ده هزار تومان است. یعنی 30 درصد قیمت خود کتاب.

در حوزه‌هایی مانند مواد غذایی خانگی هم دقیقا همین چالش وجود دارد. اگر بخواهید بسته‌بندی‌تان را از کارتن به کارتن پلاس تغییر بدهید که کمتر آسیب ببیند، یکباره هزینه بسته‌بندی‌تان افزایش می‌یابد. صرف این هزینه منطقی نیست، زیرا در بسیاری مواقع مزیت رقابتی‌شان قیمت پایین‌تر آن‌هاست. وقتی هزینه بسته‌بندی و ارسال هم به آن اضافه شود، دیگر از حالت اقتصادی خارج می‌شود.

نمی‌توان کاری کرد که این آسیب‌ها به حداقل برسند؟
ببینید، شبکه‌های حمل‌ونقل مثل پست باید مدرن‌ شوند. برای مثال در شرکت پست، تمام کارتن‌ها را داخل گونی می‌ریزند و با گونی جابجا می‌کند. در موقع خالی کردن کامیون هم آن‌ها را به پایین پرت می‌کنند. در حال حاضر سیستم تفکیک شرکت ملی پست، دستی است. یعنی بسته‌ها را به صورت دستی از هم جدا می‌کنند تا هرکدام به منطقه‌ای ارسال شود. البته اخیرا دارند به سمت استفاده از سیستم‌های مرتب‌سازی می‌روند.

بخش خصوصی هم نمی‌تواند با پست رقابت کند، زیرا تعرفه‌های شرکت پست دولتی است و سالانه حدود هزار میلیارد تومان ضرر می‌کند. دولت کسری بودجه پست را جبران می‌کند، ولی بخش خصوصی نمی‌تواند این کار را انجام دهد. در شرایطی که پست ضررده باشد، شرکت‌های خصوصی هم نمی‌توانند روی به‌روزرسانی تکنولوژی و افزایش کیفیت آن سرمایه‌گذاری کنند.

چه برنامه‌ای برای ادامه کار تاپین دارید؟
در تاپین تمرکز اصلی ما بر روی یکپارچه کردن سیستم لجستیک است. البته هیچ‌وقت خودمان به حوزه عملیاتی و حمل‌ونقل ورود نمی‌کنیم و صرفا کار هماهنگی را انجام می‌دهیم. از اواسط سال هم می‌خواهیم پلتفرم مدیریت انبارداری، پلتفرم مدیریت سفارش و پلتفرم توزیع مرسولات را به محصولاتمان اضافه کنیم.

به این شکل سیستمی یکپارچه خواهیم داشت که تمام نیازهای لجستیکی فروشگاه‌های اینترنتی را پوشش می‌دهد. کاربر بسته به نیازش مرسولاتش را در سیستم انبار اشتراکی ما می‌گذارد، ثبت سفارش را آنلاین انجام می‌دهد و در سیستم انبار اشتراکی ما، کار بسته‌بندی به صورت اتوماتیک انجام می‌شود.

یعنی انبارهایی را که در جاهای دیگر وجود دارند، شناسایی می‌کنید و روی پلتفرمتان می‌آورید؟
دقیقا. یکسری انبار هستند که محصولاتتان را در آنجا می‌گذارید و کار بسته‌بندی و ارسال را بنا به درخواست شما انجام می‌دهند. به این ترتیب کاربر در هیچ مرحله‌ای درگیر فرایند ارسال نمی‌شود.