کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. در کارنگ ما تلاش داریم کسب‌وکارهای نوآور ایرانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر کسب‌وکارها کوچک و بزرگی که در بخش‌های مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخش‌های اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانه‌ای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
در گفتوگو با بابک هوشمند، مدیرعامل زودکس مطرح شد / انحصارگرایی در بازار سفارش آنلاین غذا به ضرر مصرف‌کنندگان است
یکی از حوزه‌های آنلاین که در دوران کرونا با رشد زیادی در سراسر جهان مواجه شد، بازار سفارش آنلاین غذا بود. این بازار که در دوران پساکرونا نیز همچنان جذابیت‌های خود را برای کسب‌وکارهای این حوزه حفظ کرده، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. غذا از جمله کالاهایی است که باید در کمترین زمان ممکن به دست مصرف‌کنندگان برسد و لازمه چنین اتفاقی داشتن زیرساخت‌های خوب در زمینه فناوری، ناوگان حمل‌ونقل و همچنین شبکه‌ای از تأمین‌کنندگان است.
چندی پیش که خبر ورود مجموعه گلرنگ با برند افود به این بازار در رسانه‌ها منتشر شد، بسیاری از اینکه قرار است این بازار از تک قطبی بودن خارج شود، ابراز خرسندی کردند. اما واقعیت این است که پیش از این نیز برخی کسب‌وکارها در این فضا فعال بوده و هستند. یکی از این کسب‌وکارها زودکس است. زودکس از جمله شرکت‌هایی است که از سال ۹۸ فعالیت خود را در شهر کرمان آغاز کرده و طی این سال‌ها توانسته بازار خود را در ۹ شهر کشور توسعه دهد. کارنگ در گفتوگو با بابک هوشمند، مدیرعامل زودکس به بررسی فضای فعلی بازار دلیوری غذا در ایران پرداخته است.
بزرگ شدن بازار با ورود رقیب جدید
مدیرعامل شرکت زودکس نسبت به ورود مجموعه گلرنگ به بازار سفارش آنلاین غذا خوش‌بین است و باور دارد که این اتفاق می‌تواند منجر به بزرگ‌تر شدن بازار این حوزه شود و روی فعالیت سایر کسب‌وکارهای حاضر در این زمینه تأثیر مثبت داشته باشد.
هوشمند در ادامه با اشاره به اینکه در این حوزه رقیبی وجود دارد که سال‌ها در حال فعالیت است و به لحاظ مالی و برندینگ توانسته است، بخش عمده بازار را به دست بیاورد، می‌افزاید: «البته افود هنوز شروع به کار نکرده و ما نمی‌دانیم استراتژی آن چیست؟ راه‌اندازی مجموعه سفارش آنلاین غذا با توجه به تجربه‌ای که خود ما در شهرهای مختلف داشته‌ایم، معمولاً با چالش‌هایی همراه است که در صورت اسکیل کردن، بیشتر هم می‌شود. با توجه به اینکه هنوز افود به شکل عملیاتی کار خود را آغاز نکرده، نمی‌توان ارزیابی درستی از حضور آن داشت. اما در مجموع فکر می‌کنم بازار با حضور افود بهتر خواهد شد.»
بابک هوشمند در خصوص بازیگران فعلی حوزه دلیوری غذا عنوان می‌کند: «چند وقت پیش که اعلام شد، افود قرار است وارد این فضا شود، اغلب رسانه‌ها او را به عنوان تنها رقیب یکی از برندهای فعال در این حوزه معرفی کردند و این در حالی است که این حوزه بازیگران دیگری نیز دارد.»
او در ادامه توضیح می‌دهد: «در حال حاضر شرکت ما، زودکس وارد سال پنجم فعالیت خود شده است اما در این مدت ترجیح دادیم بیشتر تمرکزمان روی توسعه کسب‌وکارمان باشد و کمتر در اکوسیستم استارتاپی کشور به معرفی خود پرداخته‌ایم.»
هوشمند درخصوص توسعه کسب‌وکار زودکس بیان می‌کند: «در حال حاضر سیستم زودکس توانسته بازخورد خوبی از بازار بگیرد و در این مدت توانسته‌ایم در ۹ شهر فعالیت خود را گسترش دهیم. ما در همین چند ماه گذشته توانستیم شهرهای شیراز، قم و کیش را به مجموعه شهرهای تحت پوشش زودکس اضافه کنیم.»
انحصارطلبی برخی بازیگران در حوزه سفارش آنلاین غذا
بابک هوشمند یکی از مزایای ورود افود و دیگر بازیگران به حوزه دلیوری غذا را کمک به شکسته شدن انحصارطلبی در این حوزه بیان می‌کند. او در این خصوص توضیح می‌دهد که برخی بازیگران این حوزه نوعی رقابت ناسالم را در پیش گرفته‌اند و با به‌کارگیری ابزاری که به آن قراردادهای ممتاز یا ویژه می‌گویند، وندورها (تأمین‌کنندگان) را تحت فشار می‌گذارند تا با سایر پلتفرم‌ها از جمله زودکس کار نکنند.
هوشمند با اشاره به اینکه در این روش که به باور او انحصارطلبانه و نوعی رقابت ناسالم است، رقیب تلاش می‌کند انحصار خود بر بازار را با روشی که به لحاظ قانونی قابل پیگیری نباشد به پیش ببرد.
مدیرعامل زودکس در توضیح اینکه قراردادهای شرکت رقیب به چه شکل است که او آن را ضدرقابتی می‌داند، توضیح می‌دهد: « حدود ۶ ماه است که در فضای بازار سفارش آنلاین این شیوه باب شده است؛ قراردادهایی به دست ما رسیده که در آنها به شکل مستقیم به این اشاره نمی‌شود که وندورها نباید با پلتفرم دیگری کار کنند اما در بسته‌های مختلفی که به وندور پیشنهاد می‌دهد، عنوان می‌کند که شما می‌توانید با پلتفرم‌های دیگر کار کنید اما اگر چنین اتفاقی بیفتد از شما به عنوان وندور درصد بیشتری دریافت خواهد شد.»
او ادامه می‌دهد: «در کنار این قرارداد، مرام‌نامه‌ای نیز بین وندور و آن شرکت منعقد می‌شود که در قرارداد اشاره‌ای به آن نشده و طی این مرام‌نامه از وندور خواسته می‌شود که در ازای دریافت خدمات و پرداخت درصد کمتر، با پلتفرم دیگری کار نکند و اگر وندوری اقدام به همکاری با پلتفرم دیگری کند، پنل آن بسته خواهد شد.»
هوشمند خاطرنشان می‌کند: «با توجه به کسب اطلاعی که از نظر حقوقی در این زمینه داشتیم، این موضوع براساس قانون شورای رقابت، ایجاد انحصار در بازار است و کسب‌وکارها نمی‌توانند تحت هیچ عنوانی، به وندورها فشار بیاورند که نباید با پلتفرم دیگری به جز آنها کار کند و در غیر این صورت برای آن شرایط جدیدی مانند دریافت درصد بیشتر در نظر بگیرند.»
به گفته او، با اینکه تا کنون تعداد وندورهایی که از قبل با ما کار می‌کردند و به دلیل چنین قراردادهایی، همکاری‌شان را با ما قطع کرده‌اند زیاد نیست اما این مسئله باعث شده وندورهای جدیدی که برای بستن قرارداد به سراغ‌شان می‌رویم نسبت به همکاری با پلتفرمی به جز پلتفرم رقیب ما، گارد داشته باشند و به ما می‌گویند ما نباید با شما قرارداد ببندیم.
به گفته مدیرعامل زودکس، این رفتار انحصارطلبانه تقریباً در همه شهرهایی که در آن فعال هستند وجود دارد. او ادامه می‌دهد: «در شهرهایی که بیشتر در آن فعالیت داشتیم و توانستیم بازار خود را آنجا بسازیم این مسئله تأثیر زیادی نداشته است و در سایر شهرها نیز در حال ساختن بازار خود هستیم که معمولاً این روند ۶ تا ۸ ماه زمان می‌برد.»
لزوم نظارت بیشتر رگولاتوری در حوزه سفارش آنلاین غذا
بابک هوشمند عنوان می‌کند که زودکس فعالیت خود را از مهر ۱۳۹۸ کرده و تا کنون توانسته بدون داشتن حمایت از جایی، بازار خود را در ۹ شهر کشور توسعه دهد.
او در ادامه می‌گوید: « خوب بود که برای اکوسیستم استارتاپی نوعی قانون‌مندی ایجاد می‌شد که بحث انحصارطلبی و بستن قراردادهایی شبیه به این و فشار به وندورها در این راستا که باید فقط با یک پلتفرم کار کنند، از میان می‌رفت. در آن صورت فضای رقابت برای کسب‌وکارها بسیار جذاب‌تر می‌شد.»
هوشمند با اشاره به این نکته که رقابت سالم باید در افزایش کیفیت خدمات اتفاق بیفتد، تأکید می‌کند: «شورای رقابت باید نظارتش را در این حوزه افزایش دهد. ما شرکت‌هایی که وارد این حوزه می‌شویم، برای فعالیت خود هزینه می‌کنیم و اگر قرار باشد به دلیل فضای رقابت ناسالم متضرر شویم، بخشی از سرمایه کشور از بین می‌رود. حتی بخشی از مهاجرت نیروهای متخصص به ویژه در حوزه نوآوری می‌تواند ناشی از مسائلی از این جنس باشد.»
او در ادامه توضیح می‌دهد: «به جز شرکت زودکس، در این فضا رقبای کوچک دیگری نیز وجود دارند. اغلب این پلتفرم‌ها به صورت اختصاصی در فضای یک شهر خاص فعالیت می‌کنند و به دلایل مختلف اقدام به توسعه کار خود به شهرهای دیگر نکرده‌اند. برای مثال در کیش که ما اخیراً فعالیت خود را آغاز کردیم، سه پلتفرم بومی نیز فعال هستند. شهرهای دیگر مانند قزوین، آبادان، همدان نیز از جمله شهرهایی هستند که پلتفرم‌های دلیوری غذای آنلاین در آنها فعال بوده است؛ هرچند در حال حاضر از اینکه آیا فعالیت آنها ادامه دارد یا نه، اطلاعی ندارم اما انحصارطلبی شرکت‌های بزرگ می‌تواند موجب از میان رفتن کسب‌وکارهای کوچک‌تر این حوزه شود.»
او درخصوص فعالیت زودکس در چند سال گذشته عنوان می‌کند: «ما فعالیت‌مان را از کرمان شروع کردیم و در حال حاضر نیز سهم خوبی از بازار این شهر در اختیار داریم. تجربه‌ای که ما در کرمان به دست آوردیم به ما کمک زیادی کرد تا بتوانیم فعالیت خود را در شهرهای دیگر نیز توسعه دهیم. فکر می‌کنیم عملکرد ما در سایر شهرها هم آن اندازه قابل قبول بوده که رقیب ما تصمیم بر این گرفته که بخواهد بازار را با فشار وارد کردن بر وندورها برای خود به شکل انحصاری نگه‌دارد.»
تجربه نابودی چیلیوری به دلیل انحصارطلبی شرکت‌های بزرگ
بابک هوشمند در بخش دیگری از صحبت‌هایش به ماجرای شرکت استارتاپی چیلیوری اشاره و بیان می‌کند: «اگر خاطرتان باشد در سال ۹۸ ماجرایی شبیه به این برای چیلیوری مطرح شد. چیلیوری از مسیر حقوقی این قضیه را پیگیری کرد و در آن زمان مجموعه‌ای که متهم به انجام اقدامات انحصارطلبانه در بازار بود، محکوم شد.»
رگولاتوری باید چابک‌تر باشد
هوشمند در ادامه این موضوع را که رگولاتوری در این زمینه به اندازه کافی چابک نیست، به عنوان یک نقص عنوان می‌کند و تشریح می‌کند: «اینکه مسیر چنین پرونده‌ای ۲-۳ ماه طول بکشد، با توجه به هزینه‌ای که چرخاندن یک کسب‌وکار برای یک شرکت استارتاپی دارد، زمان قابل قبولی نیست و می‌تواند منجر به از پا افتادن کسب‌وکارها شود. در نهایت هم شرکتی که محکوم شد، جریمه کمی پرداخت کرد که باید عدد آن بسیار بالاتر می‌بود.»
او تأکید می‌کند که زودکس تلاش کرده با یک استراتژی متفاوت، فراهم کردن زیرساخت‌های قوی‌تر و تجربه گرفتن از اتفاقی که برای استارتاپی مانند چیلیوری افتاد، مسیر توسعه خود را با سرعت خوبی ادامه دهد.
زیان انحصارطلبی برای وندورها و مصرف‌کنندگان
برخی از شرکت‌ها به رقابت سالم در بازار اعتقاد ندارند و می‌خواهند به هر ترتیب که هست رقیب را از پا در بیاورند و آن را از میدان بازی حذف کنند. مدیرعامل زودکس ضمن بیان این مسئله، ادامه می‌دهد: «برخی از وندورها باهوش هستند و می‌دانند که بحث انحصارطلبی در آینده به ضرر آنها تمام خواهد شد، چرا که درصورت ایجاد انحصار، در چند سال آینده باید هر درصدی که به آنها گفته می‌شود را بپذیرند، چون جایگزینی برای آن وجود ندارد؛ به همین دلیل این وندورها تلاش می‌کنند که زیر بار چنین قراردادهایی نروند. اما برخی از آنها با توجه به شرایط اقتصادی این را در نظر می‌گیرند که اگر فروش‌شان را از آن کانال از دست بدهند با چالش مواجه می‌شوند و در نتیجه شرایط را می‌پذیرند. در نهایت انحصار به ضرر وندورها و مصرف‌کنندگان است.»
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/zhdj