هنوز فرهنگ سرمایه‌گذاری جا نیفتاده است/ گفت‌وگو با ایمان قربانی، مدیر مرکز نوآوری صنایع خلاق استان گیلان

مرکز نوآوری صنایع خلاق که از شهریورماه ۱۳۹۸ در پارک علم و فناوری استان گیلان فعالیت خود را آغاز کرده، عنوان اولین و بزرگ‌ترین مرکز نوآوری و تنها مرکز جذب و پرورش صنایع خلاق شمال کشور را به دوش می‌کشد.

با ایمان قربانی مدیر این مرکز گفت‌وگو کردیم تا از وضعیت این مرکز مطلع شویم و همچنین اکوسیستم استارتاپی و کسب‌وکارهای نوآور و خلاق گیلان را بیشتر بشناسیم.

لطفاً در همین ابتدا از واژه خلاق بگویید. چه فیلترهایی برای جذب تیم‌ها بر اساس این واژه دارید؛ یا به بیان دیگر، خلاقیت تیم‌ها باید چه شکل و شمایلی داشته باشد که از فیلتر شما رد شوند؟
متأسفانه یا خوشبختانه صنایع خلاق، صنایعی نو و به‌شدت سیال هستند. یعنی با خیلی جاها همپوشانی دارند و در خیلی جاها هم شرکت‌های دانش‌بنیانی هستند که در عین حال خلاقیت دارند. برای اینکه متوجه این مفهوم بشویم، ابتدا باید مفهوم صنایع خلاق را درک کنیم.

از نظر تعاریف استاندارد، صنایع خلاق به صنایعی می‌گویند که در تأمین، تولید و توزیع محصولات‌شان از روش‌های خلاقانه، فناورانه، نوآورانه و هنری یا اجتماعی استفاده کنند. حال ممکن است یکسری از شرکت‌هایی که مبنای دانشی هم دارند، از این قضیه استفاده کنند اما در خلاقیت پیچیدگی محصول و فناوری چندان ملاک نیست و نوآوری ملاک است.

مثلاً استارتاپ جاجیگا که در گیلان مستقر است، یک شرکت دانش‌بنیان است، اما از نظر ما شرکت خلاق هم محسوب می‌شود؛ زیرا در تأمین، توزیع و ارائه خدماتش از روش‌های خلاقانه و نوآورانه استفاده می‌کند. حال اگر بخواهیم حوزه‌های پذیرش صنایع خلاق را در ایران دسته‌بندی کنیم و مقداری عقب‌تر برویم، یک دستورالعمل داریم که طبق آن صنایع خلاق در ایران به هشت حوزه تقسیم شده که تقدم و تأخر ندارد و به‌ترتیب، صنعت دیداری و شنیداری، کسب‌وکارهای دیجیتال و فضای مجازی، صنایع دستی و گردشگری، هنرهای تجسمی و نمایشی، بازی، اسباب‌بازی و سرگرمی، طراحی و معماری، یادگیری (که شامل آموزش آنلاین هم می‌شود) نشر و چاپ و در نهایت گیاهان دارویی و طب سنتی هستند.

مرکز نوآوری صنایع خلاق چه خدماتی به تیم‌هایی که وارد مجموعه می‌شوند، ارائه می‌دهد؟
نوع حمایتی که از تیم‌ها انجام می‌دهیم، مانند حمایت از کسی است که یک فناوری را توسعه می‌دهد، یعنی از نظر بحث حمایتی با آنها مانند شرکت‌هایی رفتار می‌کنیم که عضو پارک هستند؛ چراکه قطعاً ایده‌ای دارند که عضو پارک علم و فناوری می‌شوند.

حال یک نفر ممکن است در صنعت های‌تک چیزی تولید کرده باشد که آن را روی خودرو قرار می‌دهد و مثلاً سوخت را کاهش می‌دهد و یکی هم در این حوزه اسباب‌بازی تولید کرده و دست‌آفریده یا دست‌سازهایی تولید کرده است. ما از همه این افراد به یک نوع حمایت می‌کنیم. به همه افراد فضا می‌دهیم، حمایت مالی می‌کنیم، یکسری دوره‌های آموزشی در اختیارشان قرار می‌دهیم، اجازه می‌دهیم در نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی محصول‌شان را معرفی کنند؛ تمام حمایت‌ها هم یکسان است.

چه مبلغی را به عنوان سرمایه‌گذاری روی تیم‌ها در اختیارشان قرار می‌دهید؟
اگر شرکت ثبت‌شده باشند تا سقف ۱۵۰ میلیون تومان.

حتی اگر شرکت نوپا باشند؟
از شرکت‌های ثبت‌شده حتی اگر نوپا باشند و دو روز از ثبت آنها گذشته باشد و عضو پارک باشند، طبق مصوبه پارک علم و فناوری گیلان تا مبلغ ۱۵۰ میلیون تومان حمایت مالی می‌شود. حمایتی که انجام می‌دهیم اگر در راستای ایده محوری‌شان باشد، مقداری از آن مانند همه پارک‌های دیگر بخشیده می‌شود؛ ممکن است سه‌چهارم بخشیده شود و یک‌چهارم دریافت شود. سرمایه در گردش هم تا ۵۰۰ میلیون تومان می‌دهیم که بدون سود است. مثلاً تا سقف ۵۰۰ میلیون تومان به‌صورت یک‌ساله.

شما سهامی را از تیم‌ها طلب می‌کنید؟
به ‌هیچ‌وجه، ما دولتی هستیم و نمی‌توانیم، به همین دلیل رگولاتوری و پذیرش‌مان خیلی سخت نیست.

وضعیت سرمایه‌گذاری روی تیم‌ها به چه صورت است و چطور ارزیابی‌شان می‌کنید؟
ما به‌صورت ماهانه رویدادهای سرمایه‌گذاری داریم که صندوق‌های مختلف در آن حضور دارند. از صندوق نوآوری و شکوفایی تا صندوق پژوهش و فناوری استان یا صندوق‌های دیگر که تماس می‌گیرند و فایل پیک‌تِک از استارتاپ‌ها می‌خواهند، اما هیچ‌کدام منجر به سرمایه‌گذاری نشده است.

چرا؟
البته یکی، دو مورد به سرمایه‌گذاری منجر شده است. مانند جاجیگا.

به ‌نظر شما چرا وضعیت سرمایه‌گذاری به این صورت است؟
می‌دانید که سرمایه‌گذار روی اسب برنده شرط می‌بندد، اما در کل استارتاپ‌های ما کوچک هستند و اکثرشان با بودجه طبیعی بالا می‌آیند به غیر از جاجیگا که استارتاپی در حوزه اقامتگاه‌های غیرهتلی یا بوم‌گردی است که توانست از حرکت اول جذب سرمایه کند. ضمن اینکه من متخصص حوزه سرمایه‌گذاری نیستم و چیزهایی را که مشاهده می‌کنم، می‌گویم.

کجای کار تیم‌ها می‌لنگد که سرمایه‌گذار راغب نمی‌شود ریسک کند؟
به نظر من دلیل اینکه چرا نمی‌توانند سرمایه جذب کنند و چرا برنده نمی‌شوند، این است که به آن سطح از آمادگی فناوری که باید رسیده باشند و سرمایه‌گذار را راغب کنند، نرسیده‌اند. دوم اینکه در بحث ادغام‌شدن با سرمایه‌گذار و سهام‌گرفتن هنوز آن رفتارِ حرفه‌ای از طرف سرمایه‌گذار وجود ندارد و از طرف سرمایه‌پذیر نیز Validate (ارزش‌گذاری بابت سهام) استارتاپ به‌صورت درستی انجام نمی‌شود.

اغلب می‌خواهند بابت سهامی مشخص و کم مبالغ زیادی دریافت کنند و از طرف دیگر هم سرمایه‌گذار نمی‌خواهد مبلغ درستی را در نظر بگیرد. بحث دیگر هم این است که قراردادهای حوزه سرمایه‌گذاری برای طرفین خیلی شفاف و مشخص تدوین نمی‌شود.

شما مسئله سرمایه‌گذاری استان گیلان را بیشتر در فرهنگ اهالی کسب‌وکار می‌بینید تا سرمایه‌گذاران؟ یعنی کسانی که فعالیت می‌کنند و تیم یا شرکتی را شکل داده‌اند، آنچنان به سمت سرمایه‌گذار نمی‌روند و به سرمایه کلان چراغ‌سبز نشان نمی‌دهند و بیشتر دوست دارند طبیعی رشد کنند؟
بله. از طرفی هم خلاء وجود سرمایه‌گذار مدنظر آنها وجود دارد.

پس این قضیه دوطرفه است؟
بله از طرف دیگر هم سرمایه‌گذار با توجه به سرمایه‌گذاری‌های سنتی خیلی تمایل و درکی از سرمایه‌گذاری در این حوزه ندارد. من خلاء اصلی را در آموزش می‌بینم.

فکر می‌کنید این آموزش در چه حوزه‌ای و به چه صورتی باید انجام گیرد؟
کسانی که ذی‌نفع هستند باید آموزش بدهند و این وظیفه به صندوق نوآوری و شکوفایی برمی‌گردد. به نظرم بیشترین هزینه‌ای که می‌خواهند در اکوسیستم‌های استارتاپی انجام بدهند، منوط به تقویت فرهنگ سرمایه‌گذاری است. البته کارهای خوبی در حال انجام است، مثلاً کارویا یک مقدار ذهن مردم را نسبت به سرمایه‌گذاری جمعی جلو می‌برد و انواع مقالاتی که نوشته می‌شود، از این دست فعالیت‌ها هستند.

مهم‌ترین مشکلاتی که پیش روی مرکز نوآوری صنایع خلاق پارک علم و فناوری گیلان است، کدام‌اند؟
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات این است که ساختار قانونی مشخصی ندارد. این مرکز با حمایتِ معاونتِ علمی ریاست‌جمهوری افتتاح شده و هر لحظه با توجه به سیاست‌هایی که در قوانین کشور یا حمایت‌های دولت به وجود می‌آید، ممکن است اثری از آن نباشد.

یعنی ممکن است حمایتی نباشد؛ کمااینکه ما فقط توانستیم یک بار از آن حمایت بگیریم. بحث بعدی شفاف‌نبودن نگاه قانون به موضوع مرکز است. مرکز نوآوری صنایع خلاق گیلان در فضایی اجاره‌ای مستقر است؛ نداشتن ملکی که مشخصاً برای صنایع خلاق باشد، مشکل است و بزرگ‌ترین مشکل هم این است که به‌دلیل نزدیکی به پایتخت یعنی تهران، اکثر کسانی که در صنایع خلاق رشد و پیشرفت می‌کنند، به تهران می‌روند.

اینجا ما تقریباً به‌عنوان مرکزی هستیم که نقش شتاب‌دهنده را ایفا می‌کند و آنها را آماده می‌کنیم و با توجه به اینکه ماهیت‌مان دولتی است، هیچ انتفاعی هم از این قضیه نمی‌بریم.