مهجور ماندن مراکز نوآوری در استان‌ها/گفت‌وگو با زاهد شمی، مدیر واحد توسعه کارآفرینی، مراکز رشد و نوآوری دانشگاه کردستان

افزایش تعداد افراد تحصیل‌کرده، مخصوصاً در ۵۰ سال گذشته، فکر ایجاد مراکز نوآوری را در بین محیط‌های آکادمیک و صنعتی شکل داده است؛ چراکه ایده‌های گذشته بشر دیگر کارایی لازم در بعضی از زمینه‌ها را نداشته‌اند. به‌عنوان مثال، مراکز آموزش عالی از این ابزار برای گسترش توانایی‌های خود استفاده کرده‌اند. آنها استراتژی‌های مختلفی را برای پیشرفت در روش‌های نوین آموزشی و پیشرفت در صنعت آموزش برای برخورد با تعداد بیشتری دانش‌آموز و دانشجو به کار برده‌اند و همچنین دانشگاه‌ها با ایجاد مراکز کارآفرینی و نوآوری میان حوزه نظری و بازار کار دانشجویان پلی ایجاد کرده‌اند.

دانشگاه کردستان هم نزدیک به دو دهه است با ایجاد مرکز کارآفرینی، دانشجویان را پس از اتمام دوره تحصیل‌شان به نزدیک‌ترین محل کار یعنی همین مرکز که در محیط دانشگاه وجود دارد، هدایت می‌کند. با زاهد شمی، مدیر واحد توسعه کارآفرینی، مراکز رشد و نوآوری دانشگاه کردستان درباره عملکرد و چالش‌های این مجموعه گفت‌وگو کردیم.

مرکز از چه سالی و با چه رویکردی فعالیت خود را آغاز کرد؟
واحد کارآفرینی دانشگاه کردستان مانند تمام دانشگاه‌های دیگر در ابتدا زیرمجموعه واحد ارتباط با صنعت بود و از سال ۱۳۸۲ فعالیت خود را آغاز کرد. با افتتاح مرکز رشد در سال ۱۳۸۸ و سپس مرکز نوآوری در مهرماه ۱۳۹۷ توسعه این واحدها ادامه پیدا کرد و در نهایت در سال ۱۳۹۸ تمام این سه مرکز یکپارچه شدند. در چارت جدید دانشگاه تصمیم گرفته شد که با توجه به نقش به‌هم‌پیوسته‌ این مراکز، بهتر است که در یک راستا حرکت کنند و در نهایت به یک مقصد مطلوب یا همان مجموعه کارآفرین ختم شود.

این سه مرکز که در حال حاضر در یک نقطه متمرکز شده‌اند، هر کدام چه خدماتی ارائه می‌دهند؟
معمولاً کار مراکز نوآوری جذب ایده و توانمندسازی افراد از طریق فراخوان‌های مختلف است. مراکز نوآوری فضای اشتراکی دارند؛ بنابراین باید ایده‌‌ها را جذب و توانمند کنند. ما سعی می‌کنیم با برگزاری کارگاه‌های آموزشی تیم‌های خود را توانمند کنیم تا وارد بازار کار شوند.

خروجی این تیم‌ها در دانشگاه کردستان به دو مسیر ختم می‌شود؛ یک مسیر این است که خود واحد نوآوری سرمایه‌گذاران خطرپذیر را پیدا کند و ایده‌ها را به آنها واگذار کند و حالت دوم این است که اگر سرمایه‌گذار خطرپذیر نبود، آن را به مرکز رشد تحویل بدهد.

ما در مرکز رشد به تیم‌هایی که در مرحله پیش‌رشد هستند، فضای اشتراکی و وام ۱۰ میلیونی با چهار درصد اعطا می‌کنیم و همچنین با برگزاری کارگاه‌ها، آنها را توانمند می‌کنیم، اما در مرحله رشد فقط فضای اشتراکی به تیم‌ها می‌دهیم.

چند تیم فعال در مجموعه دارید؟
تا‌به‌حال ۳۲ تیم پذیرفته شدند و سه تیم هم در فهرست داریم تا اینها را وارد فضای اشتراکی کنیم. ۱۲ شرکت رشدیافته داریم که پنج شرکت دانش‌بنیان‌ هستند و ۱۶ شرکت پیش‌رشدی هم داریم.

نه‌تنها دانشگاه ما، بلکه هیچ دانشگاهی از مراکز نوآوری عایدی مادی ندارد، اما رسالت دانشگاه این است که دانشجوها، دانش‌آ‌موختگان و اعضای هیئت علمی را وارد فضای کارآفرینی و کسب‌وکار کنند. رسالت دوم ما هم این است که جامعه را وارد فضای کسب‌وکار کنیم. به همین خاطر وجود مراکز نوآوری برای دانشگاه‌ها بسیار ضروری است.

ما در شهر سنندج (خارج از محیط دانشگاه) هم یک پردیس نوآوری و فناوری داریم و نگاه ما این است که نوآوری را باید به بطن جامعه برسانیم. یعنی می‌خواهیم شهروندان را هم وارد فضای کسب‌وکار کنیم و از طریق ذهنیت‌های نویی که هر کدام دارند، در اکوسیستم کارآفرینی از آنها بهره ببریم. ما در آن مرکز نوآوری فضای تخصصی برای شرکت‌های رشدی، فضای اشتراکی و بخشی را هم برای کلینیک‌های تخصصی داریم تا افراد مختلف مانند فن‌بازار کردستان از آن استفاده کنند.

همچنین مرکز نوآوری فرش بیجار که در شهرستان بیجار است، به‌تازگی تأیید شده که فعالیت آن به‌صورت تخصصی روی فرش است.

همکاری‌هایی که با مراکز مختلف داشته‌اید، به چه صورت بوده است؟
علاوه‌ بر مراکزی که خود دانشگاه دارد، دو مرکز خصوصی هم در دانشگاه با ما در ارتباط هستند. مرکز نوآوری و توسعه تعاون یا منتا یکی از آنهاست که در همکاری با اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی است و همچنین یک مرکز نوآوری داریم که دانشگاه کردستان تنها جایی است که آن را دارد؛ مرکز نوآوری پیشرفت منطقه‌ای توسعه برکت که در همکاری با بنیاد برکت است. رسالت این مرکز توانمندسازی اقشار روستایی است و به دانش‌آموختگان دانشگاه کردستان ارتباطی ندارد.

مهم‌ترین مشکلاتی که در مجموعه با آنها مواجه هستید، کدام‌اند؟
یکی از مشکلاتی که شرکت‌ها یا واحدهای فناور ما دارند، در ارزیابی‌هایی است که به مناسبت‌های مختلف انجام می‌شود و تیم‌ها در این رویدادها داوری و ارزیابی می‌شوند که در نهایت تسهیلاتی به ‌دست می‌آورند یا در رتبه‌بندی جایگاهی کسب می‌کنند.

این رویدادها عموماً در تهران و شهرستان‌هایی به غیر از سنندج برگزار می‌شود و داوری آنها هم عموماً توسط ارزیاب‌های بومی ما انجام نمی‌شود. به ‌نظرم این مسئله در فرایند کار تأثیر می‌گذارد و ما امیدواریم این مشکل به‌مرور حل شود و ما شاهد برگزاری این مراسم در کردستان و یا حضور ارزیاب‌های کردستانی در مراسم مختلف باشیم.

مشکل دیگر ما مسئله بودجه است که دامنه گسترده‌ای از مشکلات ما را فرامی‌گیرد. برای مثال، ما اگر بودجه مناسب داشته باشیم، می‌توانیم تسهیلات بیشتری به تیم‌ها بدهیم. وزارت‌ علوم، بودجه‌ای به مراکز نوآوری ارائه نمی‌دهد و بار مالی تسهیلاتی که به تیم‌ها می‌دهیم، بر عهده دانشگاه‌هاست و اگر به بودجه‌ای هم نیاز داشته باشیم، معاونت علمی و فناوری جهت ساخت‌وساز ساختمان مراکز نوآوری به دانشگاه کمک می‌کند.

به‌دلیل همین مشکلات مالی ما مرکز رشد خود را با پارک علم و فناوری مشترک کردیم تا شرکت‌های ما هم مانند شرکت‌های پارک علم و فناوری بهره‌مند شوند.

مشکل مالی در بخش شتاب‌دهنده‌ها هم خود را نشان می‌دهد. در شهرستان‌ها شتاب‌دهنده‌ها علاقه چندانی به فعالیت ندارند و اگر خود دانشگاه بودجه‌ای داشته باشد که شتاب‌دهنده خود را تأسیس کند، شرایط خیلی بهتری خواهیم داشت. مانند دانشگاه شریف که یک شتاب‌دهنده خصولتی دارد.

ما در دانشگاه‌ها به بودجه نیاز داریم تا بتوانیم هیئت علمی‌های خود را وارد فضای مراکز نوآوری بکنیم. چه ایده بدهند و چه داور شوند یا به‌عنوان کوچ یا منتور فعالیت کنند یا اینکه شرکت‌ خودشان را راه بیندازند. ما به بودجه بیشتری نیاز داریم تا فضا را گسترش دهیم، البته باید بر این نکته تأکید کنم که معاونت علمی و فناوری نظر بسیار مثبتی به دانشگاه کردستان دارد.

ما در بحث تیم هم مشکلاتی داریم. در شهرستان‌ها یا مراکز نوآوری شهرستان‌ها کلینیک توانمندی وجود ندارد. اگرچه در تهران هم همین‌گونه است. ما بودجه‌ای می‌خواهیم تا بتوانیم کلینیک کسب‌وکار خود را افتتاح کنیم و در این کلینیک بتوانیم داورهای خوبی را آموزش دهیم و منتورها و کوچینگ‌های متعددی را توانمند کنیم؛ تنوعی از منتورها، مشاورها، کوچ‌ها و داورها تا هر موقع نیاز داشتیم، بتوانیم از آنها بهره‌مند شویم.