کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. رسانه‌ای که نسخه چاپی آن هر هفته شنبه‌ها منتشر می‌شود و وب‌سایت و شبکه‌های اجتماعی‌اش هر ساعت، اخبار و تحولات این بخش از اقتصاد را پوشش می‌دهند. در کارنگ ما تلاش داریم کسب‌وکارهای نوآور ایرانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر کسب‌وکارها کوچک و بزرگی که در بخش‌های مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخش‌های اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانه‌ای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
فضای اختصاص داده شده به بخش فرش دستباف، صنایع دستی و گردشگری در نمایشگاه ایران اکسپو ۲۰۲۴
اگر نگاهی به آمارهایی بیندازید که طی سال‌های گذشته از سوی دستگاه‌های دولتی اعلام شده، احتمالاً این سؤال برای شما پیش می‌آید که چرا با وجود چنان آمارهایی باید اوضاع اقتصادی کشور در چنین وضعیتی باشد.
اگرچه استفاده از آمار، روشی است برای بیان دقیق‌تر و شفاف‌تر موضوعات مختلف، اما گاهی ارائه جهت‌دار و دستمایه قرار دادن آن می‌تواند بیش از آنکه به شفافیت فضا کمک کند، به نحوی گمراه‌کننده باشد. مثلاً اگر کاهش نرخ بیکاری بهعنوان نشانه‌ای از رونق اقتصادی عنوان شود و مؤلفه‌هایی نظیر مهاجرت افراد، شغل‌های کاذب و … در نظر گرفته نشود، این آمار دقیق نخواهد بود و متأسفانه ارائه چنین آمارهایی تأثیری در بهبود شرایط اقتصادی کشور نخواهد گذاشت؛ چراکه آمارها قرار است مانند تب‌سنج بیانگر وضعیت موجود و پایه‌ای برای برنامه‌ریزی‌های آینده باشند. همان‌طور که اگر با ترفندی باعث شویم تب‌سنج عدد کمتری را نشان دهد، این موضوع باعث بهبود وضع بیمار نخواهد شد، در زمینه آمار نیز آدرس اشتباه دادن نه فقط اوضاع بهتری را رقم نخواهد زد، بلکه می‌تواند با خود آسیب‌هایی نیز به همراه داشته باشد.
ششمین نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی ایران (ایراناکسپو ۲۰۲۴) از ۸ تا ۱۲ اردیبهشت در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی برگزار شد؛ نمایشگاهی که براساس آمار منتشرشده، ۸۰۰ شرکت ایرانی در ۱۷ سالن نمایشگاهی در متراژ ۵۰ هزار متر توانمندی‌های صادراتی خود را با بازارهای بین‌المللی در آن به نمایش گذاشتند و رئیس‌جمهور، وزیر صمت و نمایندگانی از کشورهای مهمان ازجمله افرادی بودند که در مراسم افتتاحیه آن حضور داشتند.
چه کشورهایی در ایراناکسپو حضور داشتند؟
یکی از آمارهای منتشرشده درباره این نمایشگاه، حضور دو هزار بازرگان، سرمایه‌گذار و تاجر خارجی از بیش از ۱۰۰ کشور جهان بود؛ آماری که با توجه به هدف نمایشگاه که افزایش صادرات کشور است، چندوچون آن جای بحث دارد؛ اینکه این دو هزار نفر از چه کشورهایی و با چه توان اقتصادی در این نمایشگاه حضور پیدا کرده‌اند و نتیجه حضور آنها با توجه به محدودیت‌هایی که تحریم‌ها ایجاد کرده‌اند، قرار است چه تأثیری روی میزان صادرات کشور داشته باشد.
مهدی ضیغمی، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران که بانی برگزاری این رویداد است، در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری عنوان کرد که بیش از ۲۲۰۰ تاجر برای ایراناکسپو ۲۰۲۴ وارد کشور شده‌اند. همچنین در دو روز اول نمایشگاه بیش از ۵۰۰۰ جلسه تجاری برگزار شده است.»
او با بیان اینکه بیش از ۸۰۰ شرکت ایرانی در این نشست‌ها حاضر بودند و نشست‌های تجاری و اقتصادی با سایر شرکت‌ها برای افزایش صادرات در جریان است، ادامه داد: «تمرکز تجارت همیشه بر کشورهای منطقه، همسایه و اوراسیا بوده است. اما در این دوره بر کشورهای آفریقایی و شرق آسیا هم تمرکز داشتیم.»
ضیغمی همچنین با بیان اینکه در یک فرایند یک تا دوساله این توافق‌ها منجر به قرارداد و ایجاد فرصت تجاری می‌شود، پیش‌بینی کرد: «برآورد ما انعقاد حدود سه تا پنج میلیارد یورو قرارداد تجاری در این دوره نمایشگاه است.»
اما با فرض به واقعیت پیوستن این پیش‌بینی، این رقم چه اندازه می‌تواند در اقتصاد ایران تأثیرگذار باشد؟ عبدالناصر همتی، رئيس اسبق بانک مرکزی در شبکه اجتماعی ایکس درباره نمایشگاه ایراناکسپو ۲۰۲۴ نوشته است: « با توجه به برگزاری نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی ایران، خوب است بدانیم که میانگین صادرات سال گذشته ۱۵ کشور اول آسیا (بدون چین) بالای ۵۰۰ میلیارد دلار بوده است. مجموع صادرات نفتی و غیرنفتی ایران، به رغم منابع عظیم و تمامی توانمندی‌ها، ۷۸ میلیارد دلار شد! کسب جایگاه قابل قبول تجاری در صحنه رقابت بین‌المللی، در گرو اصلاح شیوه حکمرانی و تلاش مؤثر و کارآمد برای رفع تحریم‌های تجاری و بانکی است.»
آفریقایی‌ها جای اروپایی‌ها را می‌گیرند؟
براساس مشاهدات میدانی، حضور آفریقایی‌ها در فضای نمایشگاه چشم‌گیر بود که البته همزمان شدن این رویداد با اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا در این زمینه بی‌تأثیر نبوده است. عمان، افغانستان، چین، هند، پاکستان، ارمنستان و سایر کشورهای نزدیک نیز از دیگر کشورهایی بودند که افراد و هیئت‌هایی از آنها از این نمایشگاه بازدید کرده‌اند. اما آیا در زمینه اقتصادی اینکه ما با چه کشورهایی و با چه وضعیت اقتصادی در ارتباط باشیم، اهمیت ندارد و صرف اینکه این نمایشگاه بیش از دو هزار بازدیدکننده خارجی داشته، می‌تواند آماری باشد که با تکیه بر آن وضعیت خوبی را برای حوزه صادرات کشور پیش‌بینی کنیم؟
تهران زیرساخت ندارد
یکی از موارد دیگری که از سوی برگزارکنندگان رویداد ایراناکسپو ۲۰۲۴ عنوان شده این است که پس از ارسال فراخوان، بیش از ۳۵۰۰ تاجر از ۱۰۳ کشور جهان برای حضور در این نمایشگاه ثبت نام کردند اما به دلیل محدودیت زیرساخت‌های شهری، امکان حضور این تعداد مهمان خارجی در تهران فراهم نبوده است.
هرچند برگزارکنندگان این موضوع را در راستای نشان دادن رونق ایراناکسپو عنوان کرده‌اند اما این موضوع که بزرگ‌ترین شهر ایران، برای اسکان دادن به این تعداد از مهمانان خارجی زیرساخت ندارد، جای تأمل دارد.
از سویی هنگام ورود به نمایشگاه بین‌المللی تهران، همچنان سیستم تهیه بلیت و چک کردن آن با وجود ابزارهایی مانند گیت‌های ورودی الکترونیکی، توسط نیروی انسانی انجام می‌شود که این موضوع هم حداقل برای نمایشگاهی بین‌المللی در شهری مانند تهران که داعیه ارائه خدمات الکترونیکی دارد، قابل قبول نیست.
هرچند قرار نیست نمایشگاهی مانند ایراناکسپو همه مسائل اقتصادی کشور را در زمینه صادرات حل کند اما مقایسه آمارهای آن با نمایشگاه‌های بین‌المللی که در کشورهای همسایه مانند امارات متحده عربی و قطر برگزار می‌شوند، نشان می‌دهد که شرایط اقتصادی کشور نیاز به درمانی ریشه‌ای‌تر دارد.
جای خالی نوآوری در ایراناکسپو
در این نمایشگاه محصولات در گروه‌های کالایی «صنایع غذایی، کشاورزی و شیلات»،«صنعت»، «پاویون اتاق بازرگانی ایران، صنایع و معادن ایران، لوازم خانگی»، «صنعت برق و الکترونیک-خودرو»، «فرش دستباف، صنایع دستی و گردشگری»، «دارو و تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی، محصولات شیمیایی، آرایشی و بهداشتی»، «صنعت ساختمان و خدمات فنی و مهندسی»، «گروه پتروشیمی»، «پاویون مناطق آزاد»، «پاویون وزارت کشور»، «صنایع فولاد و معدن» و «حمل و نقل و خدمات» دسته‌بندی شده بودند.
در سال‌های اخیر مسئولان کشور تأکید زیادی روی بحث نوآوری و اقتصاد دیجیتال داشتند و بارها از سوی آنها تأکید شده که حوزه فناوری اطلاعات و اقتصاد دیجیتال از معدود راه‌هایی است که می‌توان از طریق آن به جهش اقتصادی دست یافت اما در نمایشگاه ایراناکسپو هیچ بخشی به این حوزه اختصاص داده نشده بود و در بخش‌های دیگر نیز کمتر با مواردی از جنس نوآوری مواجه می‌شدیم.
البته در این میان، شرکت‌های زیادی به چشم می‌خوردند که عنوان دانش‌بنیان را داشتند اما لزوماً نمی‌شد ارتباط مستقیمی میان دانش‌بنیان بودن شرکت‌ها و نوآوری آنها در حوزه کاری‌شان برقرار کرد. ظاهراً هر شرکتی که تولید محصولی را انجام می‌دهد، می‌تواند از عنوان دانش‌بنیان برای خود استفاده کند که لزوماً به معنای نوآور بودن آن نیست.
لجستیک؛ یکی از پاشنه آشیل‌های صادرات
در بخش حمل‌ونقل و خدمات نیز اکثریت شرکت‌های حاضر به شکل سنتی در این صنعت فعالیت می‌کردند و به جز یکی دو مورد، خبری از شرکت‌های فعال در حوزه لجستیک هوشمند و… نبود.
حمیدرضا آران، یکی از بازدیدکنندگان نمایشگاه که در حوزه واردات و صادرات خشکبار از کانال دبی فعالیت می‌کند، یکی از مهم‌ترین چالش صادرکننده‌‌های ایرانی را موضوع تأمین به‌موقع کالا و همچنین قیمت‌گذاری با توجه به تغییرات نرخ ارز می‌داند. او با تأکید بر این موضوع که امروزه در زمینه صادرات عرضه و تقاضا در لحظه اتفاق می‌افتد عنوان می‌کند که در بسیاری موارد کشاورزان با توجه به تغییر نرخ ارز، در برخی موارد مایل به فروش کالای خود نیستند. از سویی نبود زیرساخت‌های قوی در زمینه لجستیک و بازرگانی نیز باعث می‌شود تاجران در زمینه تأمین کالا در بازار با مشکل مواجه شوند. این فعال حوزه صادرات تأکید می‌کند که کالاهای ایرانی اغلب در زمینه خشکبار از کالاهای مشابه خارجی باکیفیت‌تر هستند اما موارد مطرح‌شده باعث افت صادرات این محصولات می‌شوند.
او درباره نمایشگاه ایراناکسپو نیز عنوان می‌کند که در حال حاضر کشورهایی مانند چین، روسیه، هند و کشورهای حوزه آفریقا بازار هدف صادرات ایران به شمار می‌روند. او تأکید می‌کند که ما در عمل نمی‌توانیم در اروپا بازار هدف گسترده داشته باشیم و بازارهای هدف ما همین کشورهای اوراسیا و خاورمیانه هستند که از این نمایشگاه نیز استقبال کرده‌اند.
گردشگری و ظرفیت‌های فراموش‌شده آن
با وجود ظرفیت‌های زیادی که بخش صنایع دستی و گردشگری ایران داراست و اغلب هر گاه صحبت از این حوزه می‌شود روی این ظرفیت‌ها تأکید می‌شود، اما در نمایشگاه ایراناکسپو ۲۰۲۴ گروه کالایی «فرش دستباف، صنایع دستی و گردشگری» به لحاظ ظاهری یکی از ضعیف‌ترین بخش‌های رویداد بود.
محمود سردست یکی از فعالان حوزه فرش دستباف که در این نمایشگاه حضور یافته بود با اشاره به اینکه سابقه کسب‌وکارشان به بیش از ۶۰ سال می‌رسد، می‌گوید: «پیش از این در زمینه صادرات فعال بوده‌ایم اما در حال حاضر بازار کشش ندارد و در زمینه صادرات فعالیتی نداریم و تنها فروش داخلی داریم.»
او در زمینه نمایشگاه و بازخوردی که از آن داشته‌اند، عنوان می‌کند که طی نمایشگاه بازدیدکنندگان خارجی زیادی داشته‌اند اما حوزه کاری اغلب آنها صنعتی بوده و در زمینه فرش و صنایع دستی فعال نبوده‌اند. به گفته او بیشتر بازدیدکنندگان از کشورهای حاشیه خلیج فارس، قاره آفریقا، ترکیه، ارمنستان، قزاقستان و روسیه بوده‌اند.
این فعال حوزه صنایع دستی عنوان می‌کند که هدفش از حضور در این نمایشگاه جذب مشتری خارجی برای صادر کردن فرش دستباف بوده اما تا زمان انجام این گفت‌وگو (روز سوم نمایشگاه)، توفیقی در این زمینه نداشته است.
در سال گذشته یکی از موضوعاتی که در زمینه صنعت گردشگری مطرح می‌شد این بود که احتمالاً گردشگران کشورهایی مانند روسیه و چین، جای خالی گردشگران کشورهای اروپایی و آمریکایی را پر کنند، اما نکته‌ای که فعالان این صنعت مطرح می‌کردند این بود که گردشگران این کشورها معمولاً در مقایسه با گردشگران غربی، سفرهای کم‌هزینه‌تری دارند و از این منظر نمی‌توانند سودآوری گردشگران اروپایی را برای صنعت گردشگری داشته باشند.
اما آیا در زمینه تجارت نیز چنین تفاوت‌هایی میان تاجران کشورهای مختلف وجود دارد؟ باید منتظر ماند و دید سازمان توسعه تجارت ایران گزارش دقیق‌تری از بازدیدکنندگان خارجی از این نمایشگاه و نتایج آن در بخش‌هایی مانند گردشگری منتشر می‌کند یا خیر؟
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/70j2