اینترنت برای همه فقط یک شعار زیباست

یکی از بدیهی‌ترین حقوق افراد در جوامع جدید، دسترسی به وسایل الکترونیک و اینترنت است. امروزه دیگر تصور مفهوم شهروندی بدون امکانِ حضور مردم در شبکه‌های اجتماعی و دسترسی به فناوری‌های جدید غیرممکن به ‌نظر می‌رسد. در تمامی کشورهای جهان با هر سطحی از توسعه‌یافتگی، صحبت از شهروندان دیجیتال و شهرهای هوشمند است؛

اینکه چگونه می‌توان شهروندان را آموزش داد تا از امکاناتِ فناوری‌های جدید به‌درستی بهره ببرند یا زیرساخت‌های لازم برای برنامه‌ریزی شهری درست چگونه باید فراهم شوند. اما به‌ نظر می‌رسد علی‌رغم این برداشتِ عمومی که امروزه دسترسی به اینترنت و تکنولوژی بسیار همه‌گیر است، تا دسترسی عمومی و همگانی به آن‌ها راه بسیار درازی باقی است.

یکی از مواردی که طرفداران فناوری‌های جدید و دیجیتالی همواره با افتخار از آن صحبت می‌کنند، امکان دسترسی برابر و دموکراتیک به اینترنت است. شهروندان در تمامی نقاط جهان می‌توانند به اینترنت متصل شوند و داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز خود را دریافت کنند؛ اتفاقی که شاید به دموکراتیک‌تر شدنِ جوامع نیز منجر شود.

اما گسترش و همه‌گیری ویروس کرونا باعث شد تا آمارهای میزان دسترسی واقعی مردم جهان به اینترنت و رایانه با دقت بیشتری بازخوانی شود. مردم در سراسر دنیا برای اشتغال، خرید و درس‌ خواندن به اینترنت نیاز پیدا کرده بودند، اما گویا این دسترسی چندان هم راحت نبود. در این دوره این تصور رایج که مردم به شیوه‌ دموکراتیکی می‌توانند از اینترنت استفاده کنند، درهم ‌شکسته شد و در عوض اصطلاح نابرابری دیجیتالی بر سر زبان‌ها افتاد.

به گزارش مجمع جهانی اقتصاد، تنها 55 درصد از مردم جهان به اینترنت دسترسی دارند. در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، کمتر از یک نفر از هر پنج نفر امکان استفاده از اینترنت را دارند. 87 درصد از مردمِ کشورهای توسعه‌یافته، 47 درصد از مردمِ کشورهای درحال‌توسعه و 19 درصد از مردمِ کشورهای محروم به اینترنت دسترسی دارند. علاوه بر این نابرابری جهانی، آمارها حتی در مورد کشورهای توسعه‌یافته هم چندان امیدوارکننده نیستند.

6 درصد از مردمِ ایالات متحده آمریکا یعنی حدود 21 میلیون نفر، فاقد اینترنت پرسرعت هستند. این شاخص در استرالیا به 13 درصد از اعضای کل جمعیت کشور می‌رسد. حدود یک میلیارد کودک در سراسر جهان از کلاس‌های درس محروم شده‌اند، اما بسیاری از آن‌ها حتی اگر کلاس‌هایشان به ‌صورت آنلاین برگزار شود، فاقد گوشی تلفن همراه یا اینترنت پرسرعت هستند و امکان شرکت در کلاس درس از آن‌ها سلب شده است.

یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی ایران نیز در فروردین‌ماه از افزایش معنادار آمار ترک تحصیل کودکان در بعضی از شهرستان‌های کشور در نتیجه‌ شیوع ویروس کرونا و نداشتن امکانات اولیه‌ لازم صحبت کرده بود. آمارهای بعضی از شهرستان‌ها حاکی از افزایش 30 تا 40 درصدی ترک تحصیل کودکان در نتیجه همه‌گیری ویروس کرونا و عدم دسترسی به وسایل الکترونیک و اینترنت است. در واقع برای بسیاری از افراد در طبقات پایین اجتماعی که با انواع نابرابری اجتماعی نیز دست‌وپنجه نرم می‌کنند، وصل شدن به اینترنت بسیار پرهزینه است.

پژوهشگران معتقدند همه‌گیری و لزوم استفاده از اینترنت، باعث افشای یکی از مهم‌ترین تهدیدات دنیای فناوری‌های جدید شد؛ اینکه اساسا هنوز بسیاری از مردم جهان به آن دسترسی پیدا نکرده‌اند. در واقع درست است که انتشار اخبار جعلی، نفرت‌پراکنی، امکان به‌ خطر افتادن حریم خصوصی و… تهدیداتی هستند که سلامت روانی افراد و تحقق دموکراسی در جوامع امروز را تهدید می‌کنند، اما یک مسئله‌ عمیق‌تر و بنیادی‌تر نیز وجود دارد و آن اینکه اینترنت برای بسیاری از مردم جهان بسیار گران تمام می‌شود.

در بعضی از کشورهای فقیر جهان، خرید یک گیگابایت، معادل پنج درصد حقوق افراد است و به طور کلی زنان در سراسر جهان حدود 26 درصد کمتر از مردان از اینترنت موبایل استفاده می‌کنند. امروزه دیگر داشتن اینترنت یک نیاز اولیه است. افراد برای تحصیل، پرداخت قبوض، پرکردن درخواست‌های شغلی و ثبت‌نام در آزمون‌های مختلف به آن نیاز دارند. با سیطره اقتصاد‌های گیگ، ماهیت بسیاری از مشاغل سنتی تغییر کرده است و حتی برای رانندگان و پیک‌های موتوری نیز داشتن یک گوشی هوشمند و دسترسی به اینترنت پرسرعت و رایگان بسیار ضروری است.

اصطلاح نابرابری دیجیتالی، به عدم دسترسی و آشنایی طبقات محروم، افراد ساکن در روستاها و مناطق مرزنشین و سالمندان به کامپیوتر و اینترنت اشاره دارد. اتفاقی که بر اساس یافته‌های پژوهشگران دانشگاه استنفورد، نه‌تنها معلول نابرابری جنسیتی، نژادی و طبقاتی است که به بازتولید آن‌ها در نسل بعدی منجر خواهد شد. امری که به مسدود شدن امکان تحرک اجتماعی برای نسل‌های آینده می‌انجامد.