بهشهر ؛ قله‌نشین صنعت غذا

درست یک ماه پیش بود که فوت حبیب‌الله لاجوردی نام شرکت صنایع بهشهر را سر زبان‌ انداخت. مردی سختکوش که با همراهی پدر و برادرانش مجموعه صنعتی قابل احترامی را در ایران پایه‌گذاری کردند و امروز 7500 فرصت شغلی در صنایع غذا، شوینده و بهداشتی پیش روی اقتصاد ایران قرار داده است. این شرکت که پنجاه ‌و چهارمین شرکت در فهرست IMI500 سال 1399 است، در مسیری که طی نیم قرن گذشته پیموده، همواره به ارزش‌های ابتدایی خود شامل نوآوری و توسعه توجه کرده است.

بنیه شرکت آن‌قدر قوی بود که حتی پس از مصادره در اوایل انقلاب، دوام آورد و به کار خود ادامه داد تا پس از اجرای سیاست خصوصی‌سازی، اولین شرکتی باشد که سهام آن واگذار شده و مسیر درست مالکیت و بنگاه‌داری در آن اجرایی می‌شود.
بهشهر که 29 بنگاه و برند مختلف را در مجموعه خود دارد، به عنوان یکی از هلدینگ‌های برجسته در صنعت محصولات تندمصرف سطح قابل توجهی از تنوع را در محصولاتش لحاظ کرده است. این شرکت که بالاترین سطح درآمد را در بین همه بازیگران صنعت غذا به خود اختصاص داده، در فهرست بزرگان صنعت در ایران جایگاه ارزنده‌ای دارد.

اینجا ضمن بررسی صنعتی که بهشهر در آن فعال است، تاریخچه این شرکت را مرور می‌کنیم و سپس با بررسی جایگاهی که در فهرست شرکت‌های برتر دارد، وضعیت رقبا و چشم‌انداز پیش روی صنایع غذا و آرایشی – بهداشتی را تحلیل خواهیم کرد.

بازار تندمصرف‌ها چه کیفیتی دارد؟
قیمت اندک، تقاضای بالا و فروش سریع از مهم‌ترین ویژگی‌های کالاهایی است که عنوان تندمصرف یا Fast Moving Consumer Goods را یدک می‌کشند. این صنعت که اخیرا دامنه‌اش گسترش یافته، از محصولات آرایشی و بهداشتی و درمانی بدون نسخه تا کیک و کلوچه و انواع آشامیدنی، اسباب‌بازی، دوربین‌های دیجیتال، پلیرهای موسیقی و حتی غذاهای سریع را شامل می‌شود. از آنجا که عمر محصولات در این بازار بسیار اندک است، نیاز به تحقیق و توسعه در کنار برخورداری از سطح بالای بهره‌وری در بنگاه‌های فعال در این صنعت یک موضوع حیاتی است؛ چیزی که باعث می‌شود کالاهای تندمصرف خیلی سریع طراحی شده و در تیراژ بالا تولید و سپس توزیع شوند.

ایران که در این بخش یکی از بازیگران مورد احترام در منطقه و حتی جهان است، سالانه بالغ بر دو میلیارد دلار در بخش خوراکی، شوینده، بهداشتی و آشامیدنی صادرات دارد که عمدتا بین خیل عظیمی از بازیگران توزیع می‌شود.
یک هلدینگ و انبوهی نام‌
شرکت توسعه صنایع بهشهر با فعالیت در دامنه متنوعی از تولیدات تندمصرف در بازارهای پرکششی نظیر غذا، خوراکی، آشامیدنی، بهداشتی و پخش در زمره گروه‌های تأثیرگذار در اقتصاد ایران است که با کمک بازوهای مالی قدرتمندی نظیر هلدینگ غدیر و گروه توسعه ملی توانسته برنامه‌های تولیدی خود را به‌خوبی پیش ببرد. این شرکت که یکی از نمونه‌های ایرانی بنگاه مشهور پراکتر اند گمبل (P&G) است، با شرکت‌هایی مثل پاکسان، گلتاش، ساینا، به‌پاک و به‌پخش با برندهایی مانند لادن، بهار و… توانسته سهم بازار قابل توجهی را در برخی از رقابتی‌ترین صنایع کشور به دست آورد.

این گروه صنعتی که تعدادی از برندهای کشور را در اختیار دارد، طی سالیان اخیر توانسته همواره جایگاه برجسته خود را در سه صنعت غذا، پخش و شوینده حفظ کند، هر چند بعضا به دلیل مشکلات کلان ایران نظیر تحریم و اقتصاد دولتی، حتی تا یک قدمی تعطیلی نیز پیش رفته است. اساسا آنچه تهدیدی جدی برای این گروه به شمار می‌آید، نه سطح رقابت بسیار بالا در صنایع مختلف که وابستگی تولید و فعالیت به نحوه عملکرد دولت در تأمین نهاده‌های تولید است که فشار را بر بنگاه‌های گروه توسعه صنایع بهشهر وارد می‌کند. برای نمونه در سالیان اخیر که کمبود مواد اولیه نظیر دانه‌های روغنی شدت گرفت، برخی از برندهای تحت نظر گروه مجبور شدند حتی خط تولید را به حالت تعلیق درآورند. افت شدید تولید روغن در سال 99 نیز که تأثیر سوئی روی مجموعه بهشهر و برخی برندهای نمادینش داشت، احتمال خود را در لیست IMI500 سال جاری نشان خواهد داد.

چشم‌انداز صنایع تندمصرف در ایران
مثل هر بخش دیگری این صنعت نیز با چالش‌ها و فرصت‌های بسیاری دست به گریبان است. مهم‌ترین اتفاقی که می‌تواند تا سال‌ها پشتیبان این صنعت باشد، وجود یک طبقه متوسط بزرگ و 50 میلیون نفری است که تقاضای بالایی را برای محصولات مختلف بازیگران داخلی و خارجی این صنعت مهیا می‌کند. در چنین قابی، صنایع و بنگاه‌های پیشرو با سرمایه‌گذاری در طرح‌های جدید و ابداع و نوآوری به طور پیوسته بازار را با محصولات متنوع بمباران خواهند کرد.

چنین وضعیتی گرچه ضامن حیات صنعت و رشد بازیگرانی نظیر گروه توسعه صنایع بهشهر خواهد بود، اما قطعا روی درآمد آن‌ها نیز تأثیراتی جدی خواهد داشت. از آن سو، در شرایطی که تورم پیوسته قدرت خرید مصرف‌کنندگان ایرانی را مثل آب و آهن تحلیل می‌برد، توجه به بازارهای خارجی و صادرات یکی از گزینه‌هایی است که می‌تواند بنگاه‌های داخلی را از خطر افت فروش مصون دارد. البته در این مسیر تأمین پیوسته و بی‌واسطه مواد اولیه اعم از آرد و شکر و روغن برای صنایع غذایی و مواد شیمیایی و مایحتاج تولید کالاهای تندمصرف بایستی در کشور مهیا باشد تا امکان برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری و تولید برای بازیگران مختلف ایجاد شود.

برخی پژوهش‌های اقتصادی رسمی تأیید می‌کنند که دو بحران جدی در بخش تندمصرف‌ها وجود دارد که بنگاه‎های فعال در این حوزه را تحت‌تأثیر قرار داده است و می‌دهد. نخست همان خلق تقاضا در زنجیره فروش است که در واقع بزرگ‌ترین چالش برندهای FMCG است. دیگری موجودی مواد اولیه و دسترسی به نهاده‌های تولید است که تا رفع نشود یا کمرنگ نگردد، مسیر پیش ‌روی بازیگرانی مثل بهشهر صاف و هموار نخواهد شد. حال بماند که صعود به قله صنایع غذایی و آشامیدنی با پیمودن راهی سنگلاخ ممکن شده اما بحران‌هایی جدی پیش روی گروه‌های فعال در این قبیل صنایع هست که نمی‌توان به‌سادگی از آن‌ها چشم پوشید. این موارد در گزارش شاخص مدیران خرید صنعت از سوی بازیگر بخش غذا گزارش شده است.