زرق و برق بیهوده یا تغییر بنیادی؟

اینترنت اشیا یکی از نام‌هایی است که در صدر لیست فناوری‌های موج چهارم و ابداعات انقلابی در فناوری دیده می‌شود. معمولا فناوری‌هایی که در این دسته جای دارند، مانند کامپیوترهای کوانتوم، هوش مصنوعی و بلاکچین در رسانه‌های اصلی و مستقل مورد بحث قرار می‌گیرند. در این بین، به اینترنت اشیا نسبت به این فناوری‌ها توجه کمتری شده است، چراکه تعریف آن نیز در نگاه اول در مقایسه با مثال‌های مذکور چندان درگیرکننده نیست.

این کم‌توجهی تا حدی است که برخی از صاحب‌نظران آن را به «زرق و برق بیهوده» تشبیه کرده‌اند. اما اینترنت اشیا اساسا چیست؟ استفاده‌های آن در آینده بشر شامل چه چیزهایی می‌شود و چه کسانی سردمداران آن هستند؟

اینترنت اشیا به اکوسیستمی گفته می‌شود که در آن اشیائی که بشر به صورت روزمره با آن‌ها سر‌و‌کار دارد، از طریق سنسور‌ها، بلوتوث، اینترنت و دیگر ابزارهای ارتباطی با یکدیگر در راستای بهینه‌سازی حداکثری تجربه بشری در تماس هستند.

در نگاه اول، شاید همگام شدن وسایل الکترونیکی مختلف ما در طول روز بتواند به عنوان نمونه‌ای از اینترنت اشیا باشد و لزوما این مقایسه اشتباه نیست. اما اینترنت اشیا در بطن خود بسیار جاه‌طلب‌تر نمود می‌کند و به دنبال خلق دنیایی است که در آن بخش‌ اعظم اشیای مورد استفاده بشر، چه در زندگی اجتماعی و چه در خانه‌ها، برای بهبود و آسانی زندگی افراد دست در دست هم همکاری می‌کنند.

متمرکزسازی اطلاعات

از آنجا که پیاده‌سازی گسترده اینترنت اشیا در سطح مدنی نیازمند اضافه کردن زیرساخت‌های بنیادی گسترده است، در گام اول تمرکز توسعه‌دهندگان اصلی این حوزه بر پیاده‌سازی اینترنت اشیا در خانه‌هاست؛ فرایندی که به «اتوماسیون خانگی» معروف است. اتوماسیون خانگی چندان هم جدید نیست و ابرشرکت‌های مختلفی از همین حالا در آن فعالند. از آمازون گرفته با سرویس «اکو» تا گوگل با «نِست‌ هاب»، سامسونگ با «اسمارت ثینگز» و البته اپل با «هوم ‌کیت». بر اساس علاقه این ابرشرکت‌ها به اتوماسیون خانگی و رقابت شدیدی که برای تصرف سهم بازار این حوزه در جریان است، شرکت پژوهشی گارتنر پیش‌بینی می‌کند روند هوشمند شدن دستگاه‌های مختلف خانگی به طور «دومینویی» افزایش خواهد داشت و تا سال ۲۰۳۰، بیش از ۵۵ میلیارد دستگاه خانگی به شبکه مجهز خواهند شد و در اینترنت اشیا جای خواهند گرفت.

در درازمدت، اینترنت اشیا از طریق بررسی و ذخیره داده‌ها در بانک‌های اطلاعاتی گوناگون منجر به متمرکزسازی اطلاعات قابل تحلیل خواهد شد. اطلاعات بیشتر برابر است با نتایج بهتر. برای مثال، از طریق ثبت میزان حرکت و مشخصات بدنی افرادی که از ساعت‌های هوشمند استفاده می‌کنند، می‌توان به داده‌های پزشکی، ورزشی و سلیقه‌ای افراد دست پیدا کرد. این اطلاعات می‌تواند از روش‌های بی‌شماری مورد استفاده واقع شود. از طرح برنامه‌های ورزشی عمومی که بر اساس میزان تحرک متوسط افراد در جمعیتی بالا طراحی شده تا تبلیغات متمرکز، اینترنت اشیا زمینه‌ساز اطلاعات بیشتر و به تبع آن نتایج بهتر در بسیاری از حوزه‌ها خواهد بود.

اینترنت اشیا همچنین در حال تبدیل کردن محیط‌های کاری به «دفترهای کاری هوشمند» است. عبارتی که در گزارش دفتر تحقیقاتی گارتنر به‌وفور دیده می‌شود. با واگذاری بخش‌های کاری مختلف به اشیای هوشمند، تمرکز نیروی کاری انسانی می‌تواند بر ایده‌پردازی و امور نوآورانه صرف شود. برای مثال، یک شرکت تولید کالا با زنجیره تأمین کالای خود برای تعیین کمبودها در شعبات مختلف با فناوری فعلی، نیاز به تحقیق و سرشماری گسترده دارد. اما همین شرکت می‌تواند از طریق اینترنت اشیا دست به هوشمندسازی ابزار مورد استفاده در زنجیره تأمین کالا بزند و به طور مستقیم اطلاعات مربوط به تولید هر واحد را از خود زنجیره بدون کم و کسری و با بالاترین دقت دریافت کند.

موانع بر سر راه آینده اینترنت اشیا

به واسطه ماهیت جهان‌شمول و ابزارمحور اینترنت اشیا در زمینه‌های مختلفی چون حریم شخصی، خودمختاری و کنترل شخصی به آن نقدهای بسیاری وارد است. فیلیپ هاوارد، استاد حوزه اینترنت در دانشگاه آکسفورد و محقق جامعه‌شناسی باور دارد که ظرفیت‌های اینترنت اشیا برای قدرت‌بخشی به شهروندان و شفاف‌سازی سازوکار دولت‌ها بیکران است، اما در عین حال، تهدیدات نیز به همین اندازه گسترده‌اند. می‌دانیم که همین حالا هم بسیاری از گوشی‌ها با استفاده از اطلاعات شخصی و حتی گوش کردن به صدای ما برایمان تبلیغات شخصی‌سازی‌شده پیدا می‌کنند. چه اتفاقی می‌افتد وقتی این اطلاعات شخصی برای اهداف خبیثانه‌تر به کار رود؟

پاول وربیک، استاد فلسفه در دانشگاه تونت در هلند می‌گوید: «از همین حالا اینترنت اشیا زمینه‌ساز تصمیمات اخلاقی هم برای مصرف‌کنندگان و هم برای توسعه‌دهدنگان است.» وی می‌گوید زیرساخت‌های ذخیره اطلاعات به شکل امن در مقیاس‌های کوچک‌تر نیز ضعیف بوده، و ذخیره اطلاعات با استفاده از اینترنت اشیا در چنین مقیاس جهان‌شمولی باید با صبر و آینده‌نگری همراه باشد. در غیر این صورت درز اطلاعات و نقض حریم افراد قطعی است.