کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. رسانه‌ای که نسخه چاپی آن هر هفته شنبه‌ها منتشر می‌شود و وب‌سایت و شبکه‌های اجتماعی‌اش هر ساعت، اخبار و تحولات این بخش از اقتصاد را پوشش می‌دهند. در کارنگ ما تلاش داریم کسب‌وکارهای نوآور ایرانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر کسب‌وکارها کوچک و بزرگی که در بخش‌های مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخش‌های اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانه‌ای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
در اولین روزهای همه‌گیری ویروس کرونا این تصور وجود داشت که همه قرار است شرایط یکسانی را تجربه کنند. اما این تصور خیالی بیش نبود. تقریبا در همه کشورهای جهان، در حالی به‌درستی از حضور در خط مقدم کادر درمان سپاسگزاری می‌شد که از وضعیت کارگران شاغل در اقتصاد گیگ در هیچ رسانه‌ای تصویری وجود نداشت. کارگرانی که باید محصولات و کالاهای خریداری‌شده به صورت آنلاین را به دست خریداران می‌رساندند یا ساعت‌ها در تاکسی‌های اینترنتی فعالیت می‌کردند. مخصوصا که افراد شاغل در این بخش عمدتا از میان افراد فرودست هستند و با توجه به وضعیت قراردادی‌شان، دسترسی کمتری به بیمه و خدمات درمانی دارند.
درآمدی کمتر از حداقل دستمزد
شرکت‌های بزرگ همواره یک تصویر اتوپیایی از اقتصاد گیگ ساخته و پرداخته می‌کنند. اینکه رئیسی در کار نیست، ساعات کاری انعطاف‌پذیر است و فرصت‌های شغلی زیادی برای گروه‌های کمتر برخوردار وجود دارد. تحقیقات اولیه در این زمینه هم بسیار خوش‌بینانه نوشته شده بودند؛ در آمریکا که مهد پیدایش این نوع اقتصاد است، گروه‌هایی که امکان کار پاره‌وقت را پیدا کرده بودند، بسیار راضی بودند. مثلا دانشجویان می‌توانستند به صورت پاره‌وقت، به عنوان راننده اوبر کار کنند تا کار مناسب‌تری بیابند. خانواده‌های کم‌درآمد نیز از این روش برای بالا بردن درآمد خود بهره می‌گرفتند.
داده‌های جدید اما این تصاویر خوش‌بینانه را تأیید نمی‌کنند. گفته می‌شود درآمد خالص رانندگان تاکسی‌های اینترنتی از حداقل دستمزد پایین‌تر است. بر اساس نتایج مؤسسه سیاست‌گذاری اقتصادی آمریکا، میانگین درآمد یک راننده اوبر، 77/11 دلار در ساعت است که از حداقل دستمزد 99/14 دلاری کمتر است. اگر قرار باشد هزینه استهلاک ماشین و انرژی را کسر کنیم، درآمد رانندگان تاکسی اینترنتی از این هم پایین‌تر می‌رود. این در حالی است که مثلا مدیرعامل شرکت اوبر، سالانه حداقل 52 میلیون دلار درآمد دارد.
مدل کسب درآمد شرکت‌هایی مانند اوبر به ضرر رانندگان تمام می‌شود. آن‌ها هزینه سفر را 30 درصد کمتر از تاکسی‌های معمولی محاسبه می‌کنند تا بتوانند مسافران بیشتری را جلب کنند. هزینه این منطق قیمت‌گذاری را رانندگان تاکسی‌های اینترنتی می‌پردازند. مهم‌ترین مسئله اما نوع قرارداد کاری رانندگان است؛ رانندگان کارگر شرکت محسوب نمی‌شوند، قرارداد دائم ندارند و به این ترتیب فاقد بیمه و حمایت‌های اجتماعی لازم هستند. همچنین آن‌ها برخلاف رانندگان تاکسی‌های شهری، تنها پول سفر را دریافت می‌کنند. شرکت می‌تواند از پرداخت پول زمان انتظار رانندگان برای مسافر، وقت استراحت و ناهار، تعطیلات و… شانه خالی کند. احتمالا به همین دلیل است که شرکت‌هایی مانند اوبر و لیفت در برابر قوانینی که آن‌ها را ملزم کرده با رانندگان خود در کالیفرنیا قرارداد کاری دائم انعقاد کنند، به‌شدت مخالفت می‌کنند.
وضعیت نابسامان کارگران موقت
اقتصاد گیگ فرصت‌های شغلی زیادی را ایجاد کرده است، اما مدیران آن لزوما نتوانسته‌اند یا نخواسته‌اند که شرایط کار شایسته را برای کارگران خود محقق سازند. سازمان همکاری و توسعه اقتصادی در ارزیابی کیفیت مشاغل سه شاخص کیفیت دستمزد، امنیت شغلی و کیفیت محیط کاری را مد نظر قرار می‌دهد. سه شاخصی که معمولا کارگران اقتصاد گیگ از آن‌ها محروم هستند و نتیجه اینکه تنها 4 درصد از رانندگان اوبر، یک سال پس از همکاری با این شرکت به کار خود ادامه می‌دهند.
بر مبنای گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در ایران، حدود 60 درصد از مشاغل غیررسمی هستند و تحت شمول قوانین حمایتی کار و تأمین اجتماعی قرار ندارند. درصد قابل توجهی از این افراد در قالب رانندگان تاکسی‌های اینترنتی یا پیک‌های مشغول در فروشگاه‌های آنلاین فعالیت می‌کنند. خلأ پیمایش‌های ملی در خصوص وضعیت این کارگران و مشکلات آن‌ها بسیار محسوس است. قدر مسلم اما ادامه این وضعیت قراردادی، به معنای نداشتن بیمه، خدمات تأمین اجتماعی، تداوم و حتی تشدید نابرابری‌های اجتماعی در سال‌های پیش روست.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/7du1
