نسخه‌های تأمین مالی اقتصاد نوآوری

امیر هامونی، مدیرعامل فرابورس ایران | چندی پیش شاخص جهانی نوآوری (Global Innovation Index) در سال 2020 منتشر و رتبه ایران در جهان 67 و در آسیای مرکزی و جنوبی رتبه دو اعلام شد.

این شاخص نقش نوآوری را به عنوان محرک رشد و توسعه اقتصادی کشورها بسیار مهم قلمداد می‌کند و از چندین رکن تشکیل شده است؛ در این میان هر رکن دارای چند زیرشاخص و زیرشاخص‌ها نیز دارای چندین شاخص هستند.

امروزه دیگر تعدد تولید و انتشار مقالات علمی نشان‌دهنده سطح نوآوری یک کشور در سطح جهانی نیست، بلکه این مفهوم بسیار گسترده‌تر شده و از نوآوری در پیاده‌سازی یک محصول شامل کالا یا خدمات جدید یا بهبودیافته، یک فرایند جدید، یک روش بازاریابی جدید یا یک روش سازمانی جدید در کسب‌وکار، سازمان محل کار یا ارتباطات بیرونی را در بر می‌گیرد.

بر اساس شاخص نوآوری بلومبرگ (Bloomberg Innovation Index) نیز در سال 2021، رتبه جهانی ایران برابر 60 است.

این موضوع نشان می‌دهد که جای کار بسیاری در زمینه نوآوری در کشور وجود دارد و در صورتی که از موهبت نیروی کار جوان و تحصیلکرده ایران که یک مزیت جهانی محسوب می‌شود به‌خوبی بهره بگیریم، می‌توانیم برای سال‌های آتی جایگاه بهتری را در سطح جهانی در زمینه این شاخص‌ها کسب کنیم و رشد و توسعه اقتصادی کشور را نیز از این مسیر محقق کنیم.

اهمیت این مسئله البته در آنجا مشخص می‌شود که طبق مطالعات انجام‌شده در میان کشورهای مختلف بین «توسعه» و «نوآوری» رابطه مستقیمی وجود دارد.

اما در این میان یکی از عواملی که به عنوان سوخت برای به حرکت درآوردن چرخ نوآوری در هر کشوری ضروری می‌نماید، عامل مهم و غیر‌قابل‌حذف «سرمایه» است.

تأمین مالی اقتصاد نوآوری به روش‌های مختلفی قابل انجام است که در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
تأمین مالی جمعی (Crowdfunding): این ابزار که از سال 2012 در ایالت متحده آمریکا با قانون جابز رسمیت پیدا کرد، در ادبیات مالی اسلامی قدمت بیشتری دارد. عقودی همچون جعاله و مضاربه از مصادیق این‌گونه تأمین مالی در اقتصاد اسلامی بوده‌اند.
این نوع تأمین مالی فرصت مناسبی برای شرکت‌های نوپا ایجاد می‌کند که به دلیل ساختار مالی نمی‌توانند از روش‌های تأمین مالی سنتی استفاده کنند.

از سال 1397 دستورالعمل تأمین مالی جمعی به عنوان یک فرصت تأمین مالی جمعی برای شرکت‌های نوپا و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (SME) در شورای عالی بورس به تصویب رسید.

در سال 1399 نیز با هدف حمایت از کسب‌وکارهای نوپا امکان تأمین مالی جمعی تا سقف 10 میلیارد تومان برای هر شرکت فراهم شد. اکنون قریب به پنج سکوی تأمین مالی جمعی مجوز فعالیت از کارگروه مستقر در فرابورس ایران را دارند و این سکوها (پلتفرم‌ها) به‌زودی به تعداد 10 سکو خواهند رسید. تأمین مالی جمعی یکی از بهترین ابزارهای تأمین مالی به شمار می‌رود که در مراحل ابتدایی کسب‌و‌کار می‌توان از آن بهره گرفت.

متأسفانه در کشور ما برای کسب‌و‌کارهای کوچک و متوسط، روش‌های تأمین مالی زیادی وجود ندارد و تأمین مالی جمعی، خصوصاً در شرایط فعلی که پاندمی کرونا به این کسب‌و‌کارها آسیب جدی وارد کرده، بسیار حائز اهمیت است.

سرمایه‌گذاری جسورانه (Venture Capital): سرمایه‌گذاری جسورانه یکی دیگر از ابزارهایی است که به‌خوبی می‌تواند در مراحل مختلف رشد و توسعه یک استارتاپ راهگشا باشد و به تأمین مالی این کسب‌وکارها کمک کند. امروزه صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه به صورت عمومی در فرابورس و به صورت خصوصی وجود دارند، اما باید به تعداد این صندوق‌ها همچنان اضافه شود و به‌مرور تخصصی‌تر از حال حاضر عمل کنند.

سرمایه‌گذاری شرکتی (CVC): یکی دیگر از فرصت‌های تأمین مالی، بهره‌مندی از ظرفیت سرمایه‌گذاران جسورانه شرکتی است. شرکت‌های بزرگی در دنیا به دنبال سرمایه‌گذاری در حوزه خطرپذیر هستند.
این شرکت‌ها، راهبردهای سرمایه‌گذاری متنوعی هم از نظر نوع شرکت‌های منتخب برای سرمایه‌گذاری و هم نحوه سرمایه‌گذاری در شرکت‌های منتخب در پیش می‌گیرند.

این نوع سرمایه‌گذاری محدود به صنعت خاصی نیست و تمامی بنگاه‌های بزرگ اقتصادی کشور با توجه به اهداف کسب‌وکاری خود می‌توانند وارد آن شوند. بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران جسورانه در دنیا را می‌توان شرکت‌های گوگل، انتل و کوالکن نام برد که مطابق آمارهای موجود، این نوع سرمایه‌گذاران بیش از 60 میلیارد دلار در سال 2020 اقدام به سرمایه‌گذاری در حوزه جسورانه کرده‌اند.

سرمایه‌گذاری خصوصی (Private Equity): یکی دیگر از روش‌های تأمین مالی، استفاده از ظرفیت سرمایه‌گذاری خصوصی است. در این روش صندوق سرمایه‌گذاری به دنبال ورود به یک کسب‌و‌کار با قصد کنترل و مدیریت است (بر خلاف رویه معمول در سرمایه‌گذاری جسورانه) و در واقع علاوه بر سرمایه‌گذاری در آن کسب‌وکار یا استارتاپ، در مدیریت آن نیز دخالت می‌کند.
در حال حاضر دو صندوق سرمایه‌گذاری خصوصی در فرابورس پذیره‌نویسی شده‌اند.

در پایان باید افزود این‌ ابزارها تنها روش‌های موجود برای تأمین مالی نوآوری نیستند و از دیگر روش‌های سنتی مثل عرضه اولیه عمومی سهام شرکت‌های نوآور و دانش‌بنیان در بازار سرمایه یا روش‌هایی که برگرفته از نیازهای داخلی باشند مانند «صکوک نوآوری» می‌توان بهره گرفت.

این مهم کمک می‌کند تا از روش‌ها و نسخه‌های مختلفی، مهم‌ترین نیاز کسب‌وکارها را که همان سرمایه است، به‌خوبی فراهم کرد تا چرخ اقتصاد نوآوری با تجهیز منابع مالی به‌خوبی به گردش دربیاید و رشد و توسعه اقتصادی از گذرگاه نوآوری تقویت و امکان‌پذیر شود.