پرواز گیربکس‌ساز تبریزی

خودروسازی برای ما ایرانی‌ها یادآور هر چیزی است جز خوشی و شادی. چرخه تودرتوی سرمایه‌داری دولتی و انحصار اقتصادی از این صنعت و بازیگرانش صحرایی ساخته که پیش چشم عامه، لانه اژدهاست و ورطه هول. با این‌همه این صنعت آن‌قدرا هم بی‌اعتبار نیست و اتفاقا در همین فضای سیاه، شرکت‌هایی پا گرفته‌اند که با کیفیت نسبتا خوبی به کار مشغولند.

«چرخشگر» شرکتی است که برای تولیدکنندگان خودرو در ایران جانشین ندارد. برندی با نیم قرن تجربه در تولید مجموعه‌های فنی پیچیده خودروهای سواری و تجاری که همکار شرکت‌های معتبری نظیر ZF آلمان است. کار گیربکس‌ساز ایرانی آن‌قدر خوب بوده که ZF، غول آلمانی، را وادار به خرید 7/16 درصد از سهام چرخشگر کرده است.

موضوعی که نشان می‌دهد چرخشگر برای یکی از بزرگ‌ترین سازندگان گیربکس، قطعات پیچیده فنی و مجموعه‌های خودرو در جهان، شریک مناسبی است. شرکت تبریزی به لطف برخورداری از نیروهای متخصص و سابقه‌ای بلند در تولید قطعات پیچیده، از جعبه و ستون فرمان تا جعبه‌دنده، رهبر بازار مجموعه‌سازان محصولات تجاری در ایران است.

چرخشگر که در قله تولید خود در دهه 90 قرار دارد، البته مشکلات بسیاری دارد، اما سعی می‌کند خود را از وضعیت بد سالیان اخیر خارج کند. تنوع‌بخشی به محصولات و ورود به فازی تازه با داخلی‌سازی گیربکس‌های 12 و 16 سرعته از مهم‌ترین اهداف چرخشگر است. البته این همه داستان نیست؛ چرخشگر مثل بسیاری از قطعه‌سازان ایران موانع زیادی پیش رو دارد که حل اغلب آن‌ها خارج از توان این شرکت کوچک و قدیمی است.

یک 98 معمولی، یک 99 پرشور
سال مالی 1398 برای چرخشگر، دویست و هشتاد و هفتمین شرکت ایران، چندان عایدی نداشت.
رشد درآمد تنها 10 درصدی که عمدتا ناشی از سرکوب قیمت در صنعت خودرو بود، این بنگاه را با عدم تعادل‌های بسیاری مواجه کرد. بررسی کارنگ نشان می‌دهد این شرکت در سال مالی 99 شرایط متفاوتی را برای خود رقم زده است.

راز موفقیت چرخشگر در این سال افزایش تولید و توجه به مزیت‌های شرکت بود. موضوعی که بر مبنای آن، بازطراحی ساختار سازمانی شکل گرفت. صعود سطح درآمد این شرکت تا مرز 377 میلیارد تومان اتفاقی بود که در سال 99 رخ داد و رشدی حدودا صددرصدی را عاید برند تبریزی کرد.

این موضوع در شرایطی رخ داد که تا نیمه اول سال وضعیت چرخشگر چندان تغییری نداشت، اما از میانه تابستان روند صعود شرکت آغاز شد و تا پایان سال، رشدی مناسب را در اغلب محصولات تجربه کرد، به طوری که رکورد تولید چرخشگر در یک دهه اخیر در سال 99 شکسته شد. بحران بزرگی البته گریبانگیر چرخشگر است؛ اینکه عمده تولیدات شرکت در بازار داخلی مصرف می‌شود که با هر دور تحریم دچار نوسان می‌شود.

فعلا و با تغییر فاز صنعت در اقتصاد ایران، رشد تولید در اغلب کارخانه‌ها گزارش می‌شود، اما برای شرکت‌هایی مثل چرخشگر بهتر این است که هرچه زودتر به بازارهای جهانی متصل شوند تا از محل نقش‌آفرینی در زنجیره جهانی تولید قطعه، درآمد پایداری را که از مجموعه متنوعی از خریداران به دست می‌آید، کسب کنند.

چرخش در چشم‌انداز؛ به شرط احیای برجام
با اینکه این برند تجهیزات منحصربه‌فردی را در مجموعه خود گرد آورده که عمدتا حاصل مشارکت با شرکای برجسته خارجی است، ولی این میزان سرمایه‌گذاری به درآمد و سود مناسب تبدیل نشده است.در واقع منظور از این گزاره این است که چرخشگر می‌توانست – اگر کشور گرفتار تحریم نبود – به جای تولید گیربکس برای وانت نیسان زامیاد، برای گروه نیسان در زنجیره جهانی این شرکت جعبه‌دنده تولید کند. کاری که علاوه بر توسعه شاخص‌های مالی چرخشگر، رشد درآمد ارزی کشور را سبب می‌شد و به سرریز تکنولوژی روز جهان در صنعت قطعه‌ کشور دامن می‌زد. در مقایسه با رقبا، بی‌اغراق کیفیت چرخشگر در برخی موارد بالاست.

هر چند وابستگی این شرکت به تولیداتی که از عمر آن‌ها حدود نیم قرن می‌گذرد، ابدا خوشایند نیست. این را می‌توان از توانایی شرکت در ورود به طراحی نسل تازه گیربکس‌های 16سرعته فهمید. در بخش جعبه‌دنده‌های سنگین برای محصولات تجاری هم چرخشگر بی‌رقیب است.این شرکت صرفا در بخش تجهیزات سخت‌افزاری نیست، بلکه از منظر نرم‌افزاری این توانایی را دارد تا با ورود به مقوله طراحی گیربکس، همکاری برجسته ZF و صنعت خودرو ایران را رقم بزند.

اما همه این موارد، یعنی تولید نسل‌های جدید از محصولات فناورانه در کلاس‌های سبک و سنگین، وقتی ارزشمند است که صنعت قطعه‌سازی ایران از وضعیت فعلی خارج شود و از سایه انحصار بیرون آید. در عین حال دستوری شدن قیمت خودرو نیز به کل از این صنعت حذف شود تا امکان ارزیابی آینده برای شرکت‌ها فراهم شود. برجام اگر به مثابه کلیدی، قفل تحریم را بگشاید، احتمالا برندهایی نظیر چرخشگر این شانس را خواهند داشت که در مسیر تازه، گام‌های بهتری برای رشد تولید و فناوری خود بردارند. این البته فعلا یک رؤیاست.