کارنگ رسانه اقتصاد نوآوری است. رسانه‌ای که نسخه چاپی آن هر هفته شنبه‌ها منتشر می‌شود و وب‌سایت و شبکه‌های اجتماعی‌اش هر ساعت، اخبار و تحولات این بخش از اقتصاد را پوشش می‌دهند. در کارنگ ما تلاش داریم کسب‌وکارهای نوآور ایرانی، استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و دیگر کسب‌وکارها کوچک و بزرگی که در بخش‌های مختلف اقتصاد نوآوری در حال ارائه محصول و خدمت هستند را مورد بررسی قرار دهیم و از آینده صنعت، تولید، خدمات و دیگر بخش‌های اقتصاد بگوییم. کارنگ رسانه‌ای متعلق به بخش خصوصی ایران است.
یک خطای نرم‌افزاری در پلتفرم «دیوار» منجر به بازداشت اشتباهی یکی از شهروندان به مدت چهار شبانه‌روز شده است. این خبری است که در بیانیه چند روز پیش دیوار اعلام شد؛ بیانیه‌ای که بیشتر شبیه یک فرار رو به جلو است. در این بیانیه دیوار اعلام کرده است: «اخیراً متوجه شدیم که با بروز خطایی نرم‌افزاری در دیوار، متأسفانه در پاسخ به تعدادی از استعلام‌های قضایی درباره یک پرونده کلاهبرداری ارز دیجیتال، یک نشانی اینترنتی (IP) نادرست را گزارش کرده‌ایم. این خطای ما باعث بازداشت اشتباهی یکی از شهروندان به مدت چهار شبانه‌روز شد. با دقت پلیس فتا و دادسرای جرائم رایانه‌ای در کشف این خطا، بلافاصله ضمن شناسایی و رفع آن، برای دلجویی و پرداخت غرامت این اتفاق ناگوار اقدام کرده و رضایت شهروند یادشده را جلب کردیم.»
هر کدام از جملات این یک پاراگراف را که مرور می‌کنیم، چیزی جز وحشت و تعجب به دنبال ندارد. «بروز خطای نرم‌افزاری»، «کلاهبرداری ارز دیجیتال»، «بازداشت اشتباهی یکی از شهروندان»، «دقت پلیس فتا و دادسرای جرائم رایانه‌ای»، «دلجویی»، «غرامت»… تمام این عبارات و واژه‌ها در بیانیه پلتفرمی آمده که قرار بوده «بر سبک زندگی میلیون‌ها انسان تأثیر‌گذار» باشد که بله به هدف تأثیرگذاری رسیده است، اما آیا قرار بود اینطور تأثیر بگذارد؟
دیوار همان پلتفرمی است که بارها پلیس فتا با اعلام آمارهایی گفته است یک طرف درصد بالایی از شکایات به این واحد پلیس بوده است. گرچه دیوار از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های کشور است و طبق گزارش سال ۱۴۰۰ خود، فقط در این یک سال، بیش از ۲۱.۸ میلیون کاربر یکتا در اپلیکیشن دیوار آگهی منتشر کرده‌اند که این آمار یعنی از هر سه شهروند ایرانی بالای ۱۸ سال، یکی در پلتفرم دیوار آگهی منتشر کرده است. اما آیا این آمار و این پایگاه کاربران وسیع، توجیهی بر عملکرد ضعیف دیوار در جلوگیری از بروز کلاهبرداری بر بستر آن است؟
قطعاً نمی‌توان آثار مثبت اقتصادی و حتی غیراقتصادی پلتفرمی مانند دیوار را بر جامعه نادیده گرفت. پلتفرم‌ها از زمان ظهورشان در دنیا نه‌تنها برای کاربران مستقیم خود آثار مثبت داشته‌اند، بلکه آثار مثبت بر اشخاص ثالث نیز گذاشته‌اند. برای مثال گفته می‌شود بعد از راه‌اندازی ایربی‌ان‌بی، قیمت هتل‌ها کمی کاهش یافت که تأثیر مثبتی بر کسب‌وکارهای گردشگری و رستوران‌های محلی داشت یا بعد از راه‌اندازی اوبر، آمار مرگ راننده‌های مست کاهش یافت. با این حال همین پلتفرم‌ها می‌توانند در سطحی گسترده آثار منفی بر کاربران و حتی کسانی بگذارند که هیچ نقشی در شبکه پلتفرم ندارند. اقتصاددانان به تأثیر پلتفرم‌ها بر اشخاص ثالثی که هیچ نقشی در شبکه ندارند «آثار بیرونی» می‌گویند.
چه کسی نرخ تعیین می‌کند؟
برگردیم به متن بیانیه دیوار. در ادامه این بیانیه آمده است: «گمان ما این است که از تیر ۱۴۰۲ تا اردیبهشت ۱۴۰۳، به این دلیل، ممکن است افراد دیگری نیز با مشکل روبه‌رو شده باشند. ما مسئولیت این خطای فاحش را به عهده می‌گیریم و صمیمانه عذرخواهی می‌کنیم. برای پیگیری همه‌جانبه ماجرا نیز تیم ویژه‌ای را در دیوار تعیین کرده‌ایم و در تلاشیم از تمام مسیرهای ممکن، افراد آسیب‌دیده احتمالی را بیابیم و همراه با دلجویی از آنها، خسارت‌شان را جبران کنیم.»
دیوار نحوه رسیدگی به اثر بیرونی ایجادشده بر آسیب‌دیدگان را در پایان این بیانیه اینطور اعلام کرده است: «از همه شهروندانی که ممکن است به خاطر این خطای نرم‌افزاری دچار مشکل شده باشند، تقاضا داریم تا ۳۱ مرداد ۱۴۰۳ با تلفن مستقیم 02179458570 تماس بگیرند یا مشخصات و مستندات خود را به آدرس ایمیل legal@divar.ir ارسال کنند تا برای حل مشکل و جبران خسارت‌های احتمالی آنها اقدام کنیم. بی‌تردید آسیب‌های واردشده به افراد به شکل مادی قابل جبران نیست، با این حال، دیوار به ازای هر روز مشکل مشابه، مبلغ ۱۰ میلیون تومان به افراد آسیب‌دیده غرامت پرداخت خواهد کرد.»
اجازه دهید چند انتقاد به این پایان‌بندی دیوار وارد کنم. اولاً جای تأسف است که پلتفرم دیوار تحت مالکیت شرکت «آگه‌پردازان هوشمند» قادر به شناسایی قربانیان این خطای نرم‌افزاری‌اش نیست و فقط با انتشار یک بیانیه و اعلام ضرب‌العجل از خود قربانیان خواسته تا مشکل ایجاد شده را اعلام کنند. با نگاهی به واکنش کاربران در شبکه‌های اجتماعی نسبت به این بیانیه، به نظر می‌رسد احتمالاً دیوار تا پایان مردادماه با حجم زیادی از اعلام خسارت روبه‌رو شود که معلوم نیست چگونه می‌تواند از بین این میزان طرح مشکل، قربانیان واقعی را تشخیص دهد.
ثانیاً دیوار چگونه برای هر شب سلب آزادی از یک شهروند عددی تعیین کرده است؟ فارغ از اینکه به هیچ شکلی نمی‌توان برای یک شبانه‌روز زندگی یک انسان نرخ تعیین کرد، اما آيا نباید اجازه داد شهروندان با یک رسیدگی عادلانه قضایی به حق خود برسند یا اینکه به پشتوانه دردسر شکایت و هزینه‌هایی که شاکی متحمل خواهد شد دیوار به خود اجازه داده است نرخ تعیین کند؟
می‌دانم موضوع حقوق کاربران و اشخاص ثالث در برابر پلتفرم‌ها، پیچیده و جدید است، اما به نظرم این رویه که پلتفرم‌ها در برابر خسارات و مشکلاتی که برای کاربران خود ایجاد می‌کنند یک‌طرفه دادگاه برگزار کنند و با رسیدگی خودسرانه نحوه و میزان پرداخت خسارت را تعیین کنند ظلم بزرگی به جامعه است.
این را هم می‌دانم که در نبود قوانین شفاف و جامع برای حفظ حقوق کاربران و اشخاص ثالث، پلتفرم‌ها ممکن است دست به خودتنظیم‌گری بزنند و این همان موقعیتی است که ما در آن قرار گرفته‌ایم. اما از آن آینده ترسناکی هم می‌ترسم که ممکن است پلتفرم‌ها به پشتوانه همین نبود رگولاتوی و پایگاه کاربران قوی، برای ما بسازند.
در آینده قدرت این پلتفرم‌ها بیشتر هم خواهد شد و به همان سرعتی که نقش آنها در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی رشد می‌کند مسائل حول حقوق کاربران و اعضای شبکه و تأثیر کسب‌وکارهای مبتنی بر پلتفرم بر بخش‌های دیگر و همچنین جامعه افزایش می‌یابد. بنابراین با رشد بی‌سابقه پلتفرم‌ها، رگولاتوری به موضوعی جدی تبدیل شده است.
امروز ما با اختلاف عقیده شدیدی درباره رگولاتوری پلتفرم‌ها مواجهیم. از سویی با رویکرد تقویت نوآوری و رشد اقتصاد دیجیتال، برخی معتقد به «مداخله نکردن» در رگولاتوری پلتفرم‌ها هستند و از سوی دیگر برخی با رویکرد اجتماعی احقاق حقوق مصرف‌کنندگان و آسیب نرساندن به کاربران، مشوق رقابت منصفانه و حفظ احترام به قوانین حقوقی‌اند. امیدوارم با نگاه درست و با همت حقوقدانان، سیاستمداران و مدافعان کسب‌وکار به بهترین مدل رگولاتوری پلتفرم‌ها برسیم.
لینک کوتاه: https://karangweekly.ir/jd9c